Гарай бэлэг – нюдэнэй шэмэг

Уран гараараа юумэ урлан бүтээхэ шадабаритай улад хэзээдэшье, ямаршье сагта хүндэтэй байгаа. Арадай ажахыда хэрэгтэй зэр зэмсэг, гэр тойрон хэрэглэхэ эд бараа дархалха бэрхэшүүл манайшье арадта олон ааб даа. Зарим зон өөрынгөө ажалһаа халта амарха гэжэ эгээл дуратай юумэ гараараа хэжэ амардаг. Харин нүгөөдэ бэрхэшүүл эгээл дуратай ажалаа хэжэ, амаа тоһододог. Зүрхэндөө дүтэ һанагдаха ажал оложо хүдэлхэ гээшэ арад зондо захаһаа абаад дайралдадаггүй. Манай зураглалай геройнууд сэдьхэлдээ тон тааруу хүдэлмэриеэ гол ажал болгоһон уран гартай гэр бүлэ болоно.

Эхин дээрээ

«Угалза» гэһэн уран дарханай эмхи байгуулһан Павел болон Алла Павловтан үндэһэн маягтай хөөрхэн гарай бэлэгүүдые урлажа бүтээдэг юм. Үхэрэй эбэр, хуһан модон, арһа шүрбэһэ гэхэһээ эхилээд, хэрэгсэлнүүдые тааруулан, гарай бэлэгүүдые бүтээнэ. Хээрэ газаа үхэрэй яһан тархи хэбтэхэдэнь, та яашье гоёшоожо харахагүйт. Харин саанаһаал табисууртай, бэлигтэй зоной нюдэн энэ дэлхэйе нэгэ бага ондоохоноор шэртэдэг. Уһан голой, далайншье эрьедэ хэбтэһэн жэжэ шулуу, үһэтэй амитанай арһанай зүһэмэг гэхэһээ эхилээд, бэрхэшүүлэй гарта ороходоо, нюдэ хужарлама бүтээлнүүд болоодхино. Эжэл хоёр нэгэ бодолтой, нэгэ тээшээ хараатай байхадаа, бата бэхи байдаг гээшэ аабза. Эдэ хоёрнай анхан танилсахаһаа холо урид ами аминдаа уран зурагай, дарханай һургуули үзэһэн, бэеэ дааһан мэргэжэлтэд байгаа. Гэрэй эзэн Павел угаараа Эрхүүгэй дархашуулай үри һадаһан. Харин тэрэнэй гэрэй эзэн эхэнэр Алла Уран Дүшэ шүтөөнтэй заха холын Захааминай мүнгэшэ дархашуулай бэлиг абаһан юм. Али алинайнь зохёохы зам уран зурагһаа эхитэй.

- Бидэ хоюулаа Буряадай багшанарай училищида уран зурагай таһагта ном үзэжэ гараа һэмди. Би өөрөө ахаяа дахажа, суута уран зурааша Дашанима Дугаровай «Буряад зураг» гэһэн студида шаби боложо ороод, уран дарханай түрүүшын нюусануудые уудалһан байнаб. Суута багшаяа дахажа, Агын, Сүүгэлэй дасангуудые һэльбэн шэнэлхэ ажалда хүдэлөөб. Байгаалида дайралдадаг шулуу нюдэжэ, үнгэтэ шэрэ буйлуулха, һарлагай арһа бусалгажа, сабуу бүтээхэ гэхэһээ эхилээд, багшынгаа баян дүршэлыень халан абаһан байнабди, - гэжэ Павел дархан хөөрөөнэйнгөө эхиндэ зугаална.

Харин тэрэнэй нүхэр Алла Сандановна уран зурагайнгаа һургуули дүүргэхэдээ, эрдэм мэдэсэеэ, шадабарияа саашань үргэдхэхэ зорилготойгоор Байгал шадархи арадуудай заншалта урлалай Ивалгын техникумдэ орожо һуралсаһан юм. Тэндэ хээ сохигшын эхин мэргэжэл шудалхадаа, хүрэл түмэр сохижо угалзатуулха шадабаритай болоо.

- Амаргүй урагшатай олон дархашуулые нэгэдүүлһэн «Сувениры Бурятии» гэжэ нэрэтэй эмхи манай нютагта ажалладаг һэн гээд мэдэжэ байна ёһотойт. Би тэрэ эмхидэ 1995 ондо ажаллахаяа ороһон байнаб. Тэндэ хүдэлхэ үедөө шаажан, түмэр, модон гэхэ мэтэ элдэб зүйлнүүд дээрэ зураг зуража шэмэглэдэг байгааб. Аха нүхэдэй хэжэ байһан ажалнуудыень хаража, толгойдоо хадуужа абагдаа юм бэзэ. Олон юумэндэ һурааб тэндэ ажаллаха үедөө. Тиигэһээр сагнай муудаһаар, тэрэ эмхи хаагдаха баатай болоо һэн даа, – гэжэ Алла Павлова хэлэнэ.

Дэлгүүрэй харилсаан

Хаа-яанаһаа ерэжэ, амаржа, аяншалжа ябаһан улад гэртээ харихадаа, заатагүй гарай бэлэгтэй ошодог ха юм даа. Эгээл тэрэ бэлэгүүдые бүтээжэ худалдаха байна гэжэ шиидээд, уран зураашадай гэр бүлэ «Угалза» гэһэн эмхи байгуулаа. Эдэнэр гансашье өөрынгөө бүтээһэн гарай бэлэгүүдые шэмэглэжэ худалдана бэшэ, харин ондоо тээ бүтээгдэһэн нааданхайнуудые зуража гоёоно. Табан хушуута малай нэгэн үхэрэй эбэр тайража мүлирүүлээд, дээрэнь буряад маягтай зураг зуража шэрдэхэдэнь, үзэлэй гоё бүтээл мүндэлнэ.

- Үхэрэй эбэрээр хэгдэһэн эдэ хүүхэлдэйнүүдые бүтээлгын патент хуулиин ёһоор абаа һэмди. Иимэ хүүхэлдэйнүүдые бидэнһээ бэшэ хэншье бүтээхэ эрхэгүй болоно. Бидэниие һажаажа иимэ нааданхай хэжэ байһан зониие хараад, тусхай газарта мэдүүлгэ барижа хорюулһан байнабди. Эбэрнүүдээ гоёожо, «Хатан», «Дангина», «Шоно» гэхэһээ эхилээд тоолохо болоо һаа, олон бүтээлнүүд хэгдэнэ, - гээд, уран гартан нэгэн дуутай байна.

- Эдэ бүхы бүтээлнүүдээ ямар зэмсэг тоног хэрэглэжэ урланабта?

- Бидэ хэдэн удаа түсэл зохёожо, гүрэнэй талаһаа нэгэтэ бэшэ туһаламжада хүртэһэн байдагбди. Угалзатан оёхо шадалтай машинка, модо урлаха хэдэн зэмсэгүүдые худалдан абаабди, - гэжэ дархаша бүлын эзэн Павел Владимирович хөөрэнэ.

- Урлажа бүтээһэн гарай бэлэгүүдээ өөһэдөө худалдана гүт?

-Үгы даа. Өөһэдөө дэлгүүртэ гаража, наймаа хэжэ байха сүлөө үгы. Олзын хэрэг эрхилэгшэд захил хэжэ абадаг. Аяншалагшадай олоор ябадаг газарнуудта наймаашад абаашажа худалдадаг. Жэшээнь, Түнхэнэй Аршаан һууринда анай бүтээлнүүд байха. Тиихэдэ зарим эмхинүүд тусхай захил хэдэг. Жэшээнь, манай Улаан-Үдэ хотодо боксоор дэлхэйн чемпионадай болоходо, бидэнэр тэрэ нааданай һүлдэ болоһон 1000 хаб загаһахануудые бүхэли һарын туршада унаһан малгайгаа абаха забгүй дархалаабди.

Түрэһэн бодолнууд

Павловтанай гэр бүлэ саг үргэлжэ урлаха шадабарияа дээшэлүүлхэ гэжэ элдэб харалга– дэлгэсэнүүдтэ мэргэжэлтэдэй үгэһэн хэшээлнүүдые шагнажа, хаража ябадаг юм.

- Буряад нютагтаа, мүн тиихэдэ ондоо можо нютагуудта үнгэргэгдэһэн харалгада арга шадалаараа хабаадалсаха гэжэ оролдодог гээшэбди. Юумэ хаража, үзэжэ ябахадаа, толгойдоо түрэһэн бодолнуудаа гэртээ ерэхэдээ бэелүүлнэ ха юмши даа. Жэшээнь, энэ хасууриин нааданхайнуудые уранаар шэмэглэхэдэ, хүн зондо яһала һайшаагдана, - гэжэ Алла зураашан хэлэнэ.

Иигэжэ урлаха бэлиг шадабарияа хэрэглэжэ, хүн зоной зүрхэ сэдьхэлдэнь баяр түрүүлхэ, нюдыень шэмэглэхэ гээшэ дээдын арга мүн.

Аюуша таабайн бэлиг

Захааминай алташа, мүнгэшэ дархашуулай уг шуһанай таһардаһан Алла Сандановна нютаг орондоо суутай Аюша таабайнгаа бүтээһэн мүнгэн хутага хадагалжа ябадаг юм. Энэ таабайнгаа хутага хаража шудалаад, нюусануудыень тайлбарилжа, өөрөө хутага дархалха һанаатай байна. Хэдэн жэлэй үнгэрхэдэ, тэрэ һаналынь заатагүй бүтэхэл байха.