587
Ургажа ябаhан улаан бургааhаднай буряад хэлэеэ, аман болон уран зохёолоо үзэжэ, ёhо заншалаа алдангүй, түрэл арадайнгаа соёл, урлаг, түүхые арьбадхан хүгжөөхэ зон болохо бэзэ гэжэ найданабди. Иимэ зорилготойгоор хэблэлдэ бэлдэгдэhэн энэ согсолборимнай таанадта, уншагшадта, хэрэгтэй, туhатай байгуужаг лэ даа гэжэ авторнууд тэмдэглэбэ.
Үлгын дуун
Хара нохоймнай уяандаа,
Харагшан үнеэмнай хотондоо.
Бүүбэй, бүүбэй, бүүбэйхэн,
Бүүбэй, унтыш, хүбүүхэн.
Агта моримнай сэргэндээ,
Агтаха номомнай һаадагтаа,
Бүүбэй, бүүбэй, бүүбэйхэн,
Бүүбэй, бүүбэй, бүүбэйхэн.
Хэтэ хутагамнай хуйдаа,
Һэлмэ жадамнай бүүргэдээ.
Бүүбэй, бүүбэй, бүүбэйхэн,
Бүүбэй, унтыш, хүбүүхэн.
Эрхэлүүлһэн үгэнүүд
Шалхагар хасартай шалбаандай,
Морхогор хамартай морхоондой,
Дэрбэгэр шэхэтэй дэрбээндэй,
Арбагар гартай арбаандай,
Маягар хүлтэй маяандай.
Милагар духатай малаандай.
Зугаа үгэнүүд
Энэ зугаа үгэ - наадые заабол нэгэ хүн ударидан, үхибүүндэ хандажа, дунда хурга бэдэржэ олохыень дурадхана. Үхибүүн хургануудаа ниилүүлэн, дунда хургаяа нүгөө хургануудтаал адли богонишог болгожо, hуурииень hэлгэлдүүлэн нюудаг.
Тиихэдэнь тэрэ хүниинь таагаад, хургыень барижа асууха, үхибүүн харюусана:
– Заа, хаана ошообши?
– Ахайндаа.
– Юу эдеэбши?
– Ууса үбсүүн хоёрые.
– Ууса үбсүүн хоёршни алин бэ?
– Эрье дээрэ табиhыем, нохой эдижэрхёо.
– Нохойшни хаанаб?
– Түлеэшэниие дахажа ошоо.
– Түлеэншни хаанаб?
– Түймэртэ шаташоо.
– Түймэршни хаанаб?
– Саhанда унтараа.
– Саhаншни хаанаб?
– Наранда хайлаа.
– Нараншни хаанаб?
– Yүлэнэй саагуур ороо.
– Yүлэншни хаанаб?
– Хүхэ бухын хөөмэйгөөр хүб гээд ороо, – гэхэ зуураа, хургаяа hугалаад абаха ёhотой. Һугалжа шадаагүй hаань, саашань үргэлжэлхэ:
– Хүхэ бухаш хаанаб?
– Ахайн хоёр басагад тууhаар, худагта оруулаа.
– Худагшни хаанаб?
– Ахайн хоёр басагад бүглөө.
– Ахайн хоёр басагад хаанаб?
– Харгы дээрэ hууhан Асар Мэсэр хоёр эдижэрхёо.
– Асар Мэсэр хоёршни хаанаб?
– Харгыда ошоо.
– Харгы хаанаб?
– Хаанай газаа ороо.
– Хаан хаанаб?
– Сэрэгээрээ ошоо.
– Сэрэгшни хаанаб?
– Сээлдэ орожо үхөө.
– Сээлшни хаанаб?
– Шэрэе (гарыень табина).
Жороо үгэнүүд
Аягада аягалhан айраг,
Айраг аягалhан аяга.
Тагшада хэhэн тараг,
Тараг хэhэн тагша.
Түйсэдэ түйсэлhэн тоhон,
Тоhо түйсэлhэн түйсэ.
Улханда хэhэн уhан,
Уhаар дүүргэhэн улхан.
Тоолуурнууд
Нэгэ юу?
Нээтэ шоно хүдөөгэй.
Хоёр юу?
Хомхой шоно хүдөөгэй.
Гурба юу?
Гуйран шоно хүдөөгэй.
Дүрбэ юу?
Дүйрэн шоно хүдөөгэй.
Таба юу?
Тэнэг шоно хүдөөгэй.
Зургаа юу?
Зүнэг шоно хүдөөгэй.
Долоо юу?
Дохолон шоно хүдөөгэй.
Найма юу?
Нальпигар шоно хүдөөгэй.
Юһэ юу?
Юулэгэр шоно хүдөөгэй.
Арба юу?
Аабагар шоно хүдөөгэй.
Автор: Янжима ДАРМАЕВА бэлдэбэ
