1043
Манай алдарта декан
Һуралсалай хоёрдохи халаан харанхыда, 19 саг 5 минутада түгэсэхэ. Оюутанай столоводо хал-хул эдеэлээ болоод, шэнэ корпусой актова зал руу яарахабди. Залай баруун сонхо тушаа, түрүүшын зэргэдэ, хоорто ябахаш гэжэ намайе захирһан тэрэл хүмнай һуужа һууба. Тиигэжэ факультедэй декан Сергей Шагжиевич Чагдуровые мэдэхэ болоо бэлэйб. Репетицинууд долоон хоногой хоёр удаа болохо. Заримдаа залхуурбашье, мүнөөхи декамнай угтажа байха гүб даа гэжэ һанамсаараа актова зал руугаа ерэхэбди. Хоорой репетицидэ байхадаа, Сергей Шагжиевич анхаралтайгаар шагнан: “Сэдьхэлээрээ дуулагты!” – гэһэн зүбшэл үгэхэ.
Юрэнхыдөө, энэ хүнэй үгы һаа, “Байгалай долгинууд” шуулган тогтохогүй байгаа юм. Юундэб гэбэл, анхан 1961 ондо бии болоходоо, шуулганда Улаан-Үдын гурбан дээдэ һургуулиин (техноложко 1962 ондо нээгдэһэн) – багшанарай, хүдөө ажахын болон соёлой институдуудай, зарим техникумүүдэй оюутан ябаха. Бүхы хотын институт, техникумүүдһээ оюутадые рупетицинүүдтэ суглуулхань амаргүй хүндэ байгаа. Тиимэһээ түрүүшын үедэ хүдөө ажахын институдай Ким Уланов, мэдээжэ боложо һая захалһан поэт Даша Дамбаев, композитор Станислав Улаханов, хормейстер Бата Очиров, Ивалгын хамагта мэдээжэ Даша-Доржо Базаров гэгшэд залуугайнгаа эршэ дундаа ябаһан тула ансамбль эмхидхэлэйнгээ хаһа дабаад, республика соогоо мэдээжэ боложо захалаа һэн. Тиин аяар 60 жэлэй саана, 1962 ондо, манай Тохойн Ленин колхозой шэнэ ехэ клуб соо “Байгалай долгинууд” шуулган тоглолто харуулба. 15-тай ябаһан намда ансамблиин оюутад мэргэжэлтэ артистнуудһаа огтош дутуугүй харагдаба. Бүхы тоглолтоһоо “Бүхэ барилдаашад” гэһэн хатар һанагдадаг. Гансал алгабшатай хүдэр залуу хоёр эрэ хүгжэм доро тайзан дээрэ гараад, урда урдаһаа хүлзэлдэн, гэтэлдэн, бэе бэеэ ташаа дээгүүрээ хаясалдан, хүлнүүдээрээ сабшалдан, барилдаанай дүрэнүүдые хатартаа харуулба гээшэ.
Нэрэнь яагаад мүндэлһэн бэ?
Түрүүшын эмхидхэлшэдэй дунда манай Сэлэнгын алдарта хүбүүн, поэт Даша Дамбаев байлсаа гээ һэмди. Багсаахадамни, тэрэ үеэр магад зохёогдоһон “Байгалай долгинууд – барас хурдан хүлэгүүд!” гэһэн суута шүлэгэйнь гаршаг эршэтэй шударгы оюутадай шуулганда үгтөөл һэн хаш... “Буряад үнэнэй” февралиин 23-ай дугаарта республиканска типографиин ветеран Янжима Очировна Базарон (Батоева) ансамблиин 1961 ондо тогтоһон үедэ Катя Раднаева, Дуся Хамаганова, Содном Дамбаев болон бусадтай суг хатарһан тухайгаа дурсаба. Һүүлшын хоёр - үбгэн, һамган боложо гэрлээ һэн. Үшөө хэдшуулганда ябалсааб гэбэл, Чимит Дымчиков (Жанна Чимитовнагай эсэгэ), эльбэ шэдиин эзэн (фокусник) Владимир Цыренжапов гэхэ мэтэнүүд. Я.О. Базароной хэлэһээр, тон түрүүшын хабаадагшадһаа Эльвира Дымбрылова мүнөө мэндэ байна. Шуулганай түрүүшын бүридэлэй оюутад 3-4 жэлһээ институдаа түгэсхөөд, ажалаараа энэ-тэрэ нютагуудаар тарашаба. 3-4 институдуудһаа зониие суглуулхань хүшэр һэн тула, байн-байн, “Байгалай долгинуудшье” тарашаба. Иимэ эрхэ байдалда 1965 онһоо 1968 он хүрэтэр түүхын-хэлэ бэшэгэй факультедэй орлогшо декан, 1968 онһоо декан ябаһан хэлэ бэшэгэй кандидат Сергей Шагжиевич Чагдуров “Байгалай долгинууд” шуулганиие факультедтээ шэнээр эмхидхэн тогтооһон онсо габьяатай.
Мансытай үхибүүндэл бүүбэйлэн боргожуулаа
Анхан сагта ямар албан зургаанһаа мүнгэн тэдхэмжэеэ шуулганай абадаг байһан тухай мүнөө тодоруулхань хүндэ. Багшанарай институдта шэлжүүлэгдэһэн сагһаа мүнгөөр шуулганиие тэдхэхэ асуудалые имагтал Сергей Шагжиевич шиидхэжэ шадаһан юм. Тиин хатар бүжэг найруулагшаар минии Сэлэнгын Тохой нютагһаа гарбалтай Буряадай АССР-эй габьяата артист Сергей Будаевич Доржиев, костюмерээр тэрэнэй һамган Анна Борхоновна Тогоноева (мүн баһа габьяата зүжэгшэн; нүхэртэеэ суг Буряад соёлой 1940 оной I декадада хабаадаһан), хормейстерээр Хэжэнгэһээ гарбалтай, Новосибирскын консерватори дүүргэһэн онсо бэлигтэй Надежда Санжимитыповна Мункина, баянистаар бэлигтэй хүгжэмшэн Шарип Дашиевич Чернинов (уран зохёолшо Д. Черниновэй хүбүүн) гэгшэд томилогдобо. Иигэжэл С.Ш. Чагдуров “Байгалай долгинуудаа” мансылан бүүбэйлэн, үдэ һодо ургуулан, холын замда залажа табяагша бэлэй.
Хуби заяаемнай тодоруулһан гуламта
Дээрэһээ үршөөлтэй байһан юумэл даа, Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ багшын дээдэ һургуули! Хажуудамнай - Горькиин нэрэмжэтэ номой сан, оперо, баледэй театр, “Прогресс” кинотеатр, “Байгал” ресторан гэхэ мэтэшэлэн... Энэл дээдэ һургуулиингаа “Байгалай долгинуудта” суг ябаһан, Хэжэнгэһээ гарбалтай Арюухан Аюржанаеватай һуралсалайнгаа үедэ гэрлээгшэ һэмди. Баарһамни гурбан жэлэй саана намаяа орхёод аялшоо даа... Мүн гэрлэһэнүүд бол, дуунай бүлэгтэ ябадаг шүлэгшэ шэдитэй Дондог Бальжинимаев, мүн хоорто дууладаг Цыпилма Цыдыпова (хоюулаа Агын). Саашань – Серёжа, Сэсэгма Гергешкиновтэн (Түнхэн, Ага), Вася, Янжил-Һама Баиновтан, Саша, Таня Дархановтан... Хаа-яагуур алдартай шуулганай хатаршан Бата Баяртуевтай нэгэ таһалга соо гурбан жэл байһамди. Мүн лэ эды тухай суг ажаһууһамди гэбэл, минии Арюухантай Хэжэнгын һургуули дүүргэһэн Зориг Ширапов, Хэжэнгын Загаһатын Цэдэн Оборов, Сэлэнгын Булад Зориктуев, Хурамхаанай Сергей Люженчан, Эрдэм Шагаев, Роберт Балдано, Яша Очиров, Дүтэлүүрэй Саша Шагдуров, Түнхэнэй Даша (Алла) Дальбинова, Хориин Нина Лушанова[1]Дашиева, Хэжэнгын Донид Базарова, Зэдын Нина Банеева, Баргажанай Вася Галсанов, Мухар-Шэбэрэй Володя Цырендоржиев, Света Бадмаева-Мантурова, Чимит Батуев, Агын Цыдылма Намсараева, Эрхүү гарбалтай Таня Балдаева, Улаан-Үдын эхир басагад Намжилма, Должидма Доржиеванууд, Зэдын Витя Цаганов, Агын Миша Доржиев. Дуся Раднаева Лида Нимаева хоёр тоглолтонуудые тодо гоёор хүтэлхэ. Хожомынь Дусимнай соёлой сайд, Лидамнай Уласай Засагай газарай юрэнхы сайдай орлогшо (зампред правительства) ябаһан шуу. Эдээн сооһоо Дондог Бальжинимаев, Бата Баяртуев, Серёжа Гергешкинов, Цэдэн Оборов, Даша (Алла) Дальбинова, Янжил-Һама Лудупова-Баинова наһа баранхайнууд. Хойто замынь жэгдэ сагаан байгаа ёһотой гэжэ сэдьхэгшэб. Валера Покровский, Зина Пестонова сооло дуушад һэн. 4 ород басагадай хабаададаг “Матрёшки” бүлэг баһал һайнаар дууладаг байгаа. 1969-1973 онуудта минии һураһан үедэ шуулгамнай Эрхүү, Хабаровск (телевизионно фестивальда), Агада, улас дотороо гастрольдо ябагша һэмди. Хатарай бүлэг Монголой дүтын аймагуудаар Гуржаб Эрдынеевтэй суг ябажа ерээ һэн. Мартын 11-дэ 17 сагта оперо, баледэй театр соо “Байгалай долгинууд” шуулганай 60 жэлэй ойн баяр болохоёо байна. Хабаадагшад олдобол, 8951- 620-77-58 гэһэн утаһаар хонходуужан.
Николай БАДМАРИНЧИНОВ, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ
