Байгалай гургалдай

Бэлигтэй дуушан өөрынгөө сагай ёһотой шэмэглэл байгаа гэхэдэ, алдуу болохогүй. Дуу, хатарай “Байгал” ансамблиин гол дуушанаар олон жэлдэ хүдэлөө. “Бэлиг шадабаринь тэнгэридэ үзэгдэһэн һолонгын үнгэнүүд мэтэ гэрэлтэжэ, хүн бүхэнэй сэдьхэлдэ баяр, жаргал асардаг һэн”, – гээд, дуушан тухай сониндо бэшэгдээ бэлэй. “Байгалай гургалдай” гэжэ Совет гүрэнэй болон хари гүрэнүүдэй шагнагшад хэлэжэ, халуун альга ташалгаар угтан абадаг бэлэй.

Чимита Григорьевна 1927 оной февралиин 27-до Хурамхаан нютагта Бүни болон Григорий Шанюшкинтанай гэр бүлэдэ басаган үри боложо мүндэлһэн байгаа. Аба эжынь 8 багашуулайнгаа “хүлыень дүрөөдэ, гарыень ганзагада” хүргэжэ, бултыень хүнэй зэргэ болгохо гэжэ оролдоо. Аба эжынгээ найдалыень булта бэелүүлээ гээд хэлэлтэй.

Шанюшкинтан Кабанскын аймагай Цагаан талада ажаһуудаг байжа, газарай уһан доро ороходонь, Баргажан гол руу зөөжэ, шэнээр байдалаа түхеэржэ, тэндэ нютагжаад, Хурамхаан нютаг бии болгоһон гээд хэлэгдэдэг. Чимита Григорьевна шоно угтай. Ехэ шанга, бэлигтэй зоноор элбэг гээд, бултанда мэдээжэ.   

Чимита Шанюшкина дунда һургуулияа түгэсхэжэ, дуушан болохо зорилготойгоор 1950 ондо Свердловск хотодо Ураалай хүгжэмэй дээдэ һургуулида орожо, Зоя Васильевна Щёлоковагай ударидалга доро дуушанай оньһонуудые шудалаа. Тэрэл жэлдээ 1950 ондо Буряадай оперо болон баледэй театрта ажалда ороһон намтартай. Залуу дуушан ялас гэмээр  М.С. Ряузовай «У подножия Саян» оперодо Мэдэгмашин, башкир яһатанай «Башмачки» гэһэн хүгжэмтэ комедидэ Сарварай, В. Долидзын «Кето и Котэ» оперодо Кетогой,  Н. Римского-Корсаковой «Царская невеста» гэһэн оперодо Марфын, П. Чайковскиин «Пиковая дамада» Прилепын, Ю. Мейтусай «Молодая гвардия» гэһэн оперодо Любовь Шевцовагай рольнуудые гүйсэдхэһэн юм.

Оперын дуушан болохо гэжэ байхадань, нютагай хүбүүн, тэрэ сагта мэдээжэ болоһон Бадма Мелентьевич Балдаков Чимита Шанюшкинада филармонидо ошожо дуулахыень зууршалһан байгаа. Тиигэжэ 1954 ондо дуу, хатарай “Байгал” ансамблиин дуушан болоо бэлэй. Тиигэжэ түрэл ансамбльдаа 40 жэл соо 1997 он болотор ажаллаһан намтартай.

• “Байгал” ансамбльтайгаа бүхы СССР гүрэниие гороолжо ябаһан, хэды олон хотонуудаар, аймагуудаар, нютагуудаар концерт-наада табижа, хэдэн мянгаад зоной зүрхэ сэдьхэл хайлуулһан байнаб даа. Нэгэ һара соо аяар 22 концерт табиха - гастрольдо хахад жэлээрээ ябашаха. Иимэ эрэлхэг зоригтойгоор ажалаа хэдэг зон байгаа ха юм даа. Минии һанахада, Буряадта хоёрдохи Шанюшкина үшөө бии болоодүй байна. Тайзан дээрэ гарахадаа, бэеэ аятайгаар баряад, харагшадай сэдьхэл зүрхэ хайлуулжа шададаг һэн. Чимита Григорьевна академическэшье, арадайшье хоолойгоор дуулаха бэлигтэй һэн. Арадай хоолойгоор дууладагыень Игорь Моисеев болон Татьяна Гергесова хоёр онсолон тэмдэглэһэн. Олон хубсаһагүйшье һаа, өөрыгөө ходол нарин нягтаар абаад, тэрэ сагтаа тааруулһан ехэ зохид хубсаһа хунар үмдэдэг байгаа”, - гэжэ Буряад Уласай габьяата ажал ябуулагша Надежда Цыбудеева хэлэһэн юм.

Чимита Григорьевна тухай суг ажаллаһан нүхэдэйнь дурсамжа харахада, “Байгалай гургалдай” өөрынгөө шадамар бэрхынгээ, бэлиг шадабариингаа ашаар олоной дунда  мэдээжэ болоһон.

-Эгээн түрүүн би Григорьевнае Яхад Уласай Мирный хотодо табиһан концерт-нааданда хараһан байгааб. Тиихэдэ тэндэхи бүхы буряадууд Чимита Шанюшкинае харахаяа ерэһэн байгаа ха. Нюдэ һаргама айхабтар һайхан сагаан платитай тайзан дээрэ гараа һэн. Шэг шарайнь һайхан даа. Дуулан гэһээнь, би дурлашооб. Артист болохо хүсэлни тэндэһээ эхи абаһан” - гэжэ Буряадай габьяата артист Галина Маланова хэлэһэн байдаг. 

Чимита Шанюшкина залуу дуушадта жэшээ болодог байгаа. Ходол залуушуулые шагнажа, бэлигтэйшүүлые дэмжэдэг һэн.

“Би Үльдэргын дунда һургуулида ажаллажа байгааб. Тиихэдээ түрүүшынхиеэ Чимита Григорьевнатай уулзааб. Танай һургуулида дууладаг залуушуул бии гү гэжэ һургуулиин завуч Дулма Базаровна Гатыповаһаа асуухадань, бидэ өөрын Шанюшкинатайбди гэжэ хэлээ бэлэй. Шагнуулыт гэжэ хэлэхэдэнь, намайе дуудажа, дуулахыем шагнаа. Тиихэдэ Бадма Балдаковой “Инагни, шамдаа” гэһэн дуун ехэ дуулагдадаг байгаа. Тэрэ дуу дуулахадам, хоолой байна, дуулаха байгаалши даа гэжэ хэлэһэн юм. Нэгэ хэды һара болоод, Улаан-Үдэһөө хонходоод, намайе туршалгада ерыш гэжэ уриһан. Тиигэжэ гэртэхимни һуралсалда намайе эльгээгээ һэн. Чимита Григорьевна ехэ анхаралтайгаар һургадаг һэн. Өөрынгөө багшада -  профессор Зоя Васильевна Щёлоковада намайе эльгээгээ. Консерватори дүүргээд лэ, түрэл театртаа ажаллахаяа ерээ бэлэйб. Багахан партинуудые дуулажа эхилхэдэм, миниингээ түлөө ехэ һанаагаа табидаг байгаа. Сүлөөтэй байгаа һаа, театр ерэжэ, зүжэг хараха, өөрынгөө һанамжа хэлэхэ. Би Чимита Григорьевнада ехэ баяртай байдагби. Нарин нягта, журамтай, сэсэн эхэнэр һэн даа”, - гэжэ Буряадай арадай артист Лидия Галсанова эгэшэ нүхэрөө дулаанаар дурсана.

 Үшөө нэгэ арадай артист Дулма Пурбуева иигэжэ хэлэһэн:

- Манай багша Зоя Васильевна Чимита Шанюшкина тухай ехэ дулаанаар хэлэдэг, магтадаг бэлэй. “Чимита намда эрхимүүдээ эльгээдэг һэн”, - гэжэ омогорхогшо һэн. Чимита Григорьевна урагшаа һанаатай байгаа. Зоной урда ходо ябаха, артистнараа хэндэшье муу үгөөр хэлүүлхэгүй, хүн бүхэндэ дулаан үгэнүүдые олоод байха. Бидэ Григорьевнагай онсо харалган доро дуушан боложо ургаабди. Түрүүшынхиеэ танилсаһан ушар гэхэдэ, намайе “Байгал” ансамблиин томо гастрольдо абаашаһан байна. Тиихэдэ Чимита Григорьевнатай танилсааб. Таба һарын туршада гастрольдо ябахадаа, һайн харилсажа үрдеэбди. Хожомынь намайе консерваторидо орохыем зууршалһан юм. Багшадань орожо һурааб. Чимита Григорьевна сагаан сэдьхэлтэй, өөрын соёлтой, ехэ хүмүүжүүлгэтэй хүн байгаа. Нэгэшье шангаар дуугархагүй. Бидэ ехэ жаргалтай байгаабди гэжэ хэлэхэ байнаб.

“Үнэхөөрөөшье, Чимита Шанюшкина гээшэмнай Буряад Уласай нюур шарай боложо ябагша һэн. СССР гүрэн соогоо концертнүүдээр ябахадаа, бидэнээ ходо харалсажа, юун дутанаб, юун хэрэгтэйб гэжэ асуугаад, бултыемнай суглуулаад, хотын байдал тухай хөөрэжэ үгэдэг һэн”, - гээд, Россиин габьяата артист Сергей Эрдынеев дулаанаар дурсана.

Суг ажаллаһан нүхэдэйнь дулаахан дурсалгануудһаа тодорхойлон хэлэбэл, Чимита Шанюшкина хэдышье ехэ дуушан байгаашье һаа, ямаршье байдалда дадажа, юрын дуушадтай адлихан байдалда концерт-наадаяа табидаг һэн. Тэрэ үеэр Буряадай холын нютагуудаар ямар тиимэ һайн Соёлой байшан байба гээшэб даа! Үбэлэй сагта шууд түлигдэһэн клубуудта ерэжэ, тэрэ дары хүйтэн хубсаһа хунараа үмдөөд, хүдөөгэй зониие яһала баярлуулаад ошодог байһан хаш даа. 

“Байгалай гургалдай” гэжэ алдаршаһан Чимита Шанюшкина ехэ харюусалгатай, үдэрэйнгөө саг яб-таб хубаагаад байха. Ажалдаашье, гэртээшье ехэ ажалша. Угаа амтатайгаар хоол шанадаг һэн. Наһатай болоодшье, ерэһэн айлшадаа халуухан сайгаар хүндэлэнгүй табидаггүй бэлэй. Сэдьхэлээрээ ёһотой буряад эхэнэр байгаа. Һанаан бодолынь - буряад, зугааниинь - буряад, хубсалхадаа - буряад, хоол хэхэдээ - буряад”, - гэжэ Надежда Цыбудеева хөөрэнэ һэн.

Чимита Шанюшкинагай дууладаг дуунууд ганса буряад бэшэ һэн. СССР гүрэнэй олон яһатанай дуунуудые гүйсэдхэдэг байгаа. Буряадай мэдээжэ хүгжэмшэдэй олон дуунуудые эгээн түрүүн Чимита Шанюшкина гүйсэдхэжэ, тэрэ дуунуудтань харгы нээһэн юм. “Байгал” ансамбльтайгаа хари гүрэнүүдээр гастрольнуудта ябажа, зониие баярлуулһан. Буряад арадайнгаа урда хэһэн габьяаень гүрэн түрэ үндэрөөр сэгнэжэ, РСФСР-эй арадай артист, “Хүндэлэлэй Тэмдэг” орденор урмашуулһан.

Буряад Уласай Соёлой яаманай туһаламжаар Эрдэни РАДНАЕВ бэлдээ