Сэдьхэл баярлуулдаг Сэсэг

Дымбрыл Сампилович Елизавета Гомбоевна хоёр басаганайнгаа бүри һургуулиин байгаад шүлэг бэшэжэ эхилхэдэнь, бэлигтэй байһыень мэдэржэ, саашань заал һаа хүгжөөхэ гэжэ оролдоо бшуу даа. Мүнөө болоходо, Сэсэг Бадмаевагай бэшэһэн дуунууд ямар түргэнөөр, “халуун пирожки” мэтэ дуушадай дунда таража дуулагданаб даа.

-Шүлэг бэшэхэ гээшэ бурханһаа үршөөгдэһэн гэжэ булта мэдэнэбди. Юрын хүн, жэшээлхэдэ,  би,  хэзээшье шүлэг бэшэжэ шадахагүйб. Оюутан байхадаа зорюута туршахам гэжэ һуугаад, юуншье болоогүй. Сэсэг, Зэдэ талын бэлигтэй басаган, та  хэзээ шүлэгөөр зугаалжа эхилээт?

-Бүри багаһаа шүлэгүүдые бэшэжэ захалһамби. Шүлэг, дуу бэшэхэ абьяас hэргээhэн хүн -  минии эжы гээшэ. Гэртээ байхадаа, эжытэеэ дүрбэн мүртэй шүлэгүүдые буряадаар бэшэжэ урилдадаг hэмди. 9 наhатай байхадаа, “Минии миисгэй” гэжэ түрүүшын шүлэгөө бэшээ һэм. Манайхин гэртээ “Буряад үнэн” сонин, “Байгал” сэдхүүл захил хэжэ абадаг байгаабди. Гэртэмнай үшөө буряад хэлэн дээрэ олон номууд байдаг һэн. Уншаһан, ойлгоһоноо эжыдээ хөөрэжэ үгэдэг һэм. Иигэжэ урилдаhаар, урмашаhаар,  эрьелтэ бусалтагүйгөөр шүлэгшэн болооб (энеэнэ).

Минии эгээл түрүүшын уншагша, минии түрүүшын  дэмжэгшэ эжы тухайгаа дурсаха дуратайб. Басагаяа зохёолшон болгохо гэhэн эхэ хүнэй хүсэл, зорилго, дэмжэлтэ намайе эды зэргэдэ хүргөө. Хайрата эжымни хэдэн жэлэй урда бурханай орон руу ябаhан. Балшар наhанhаа сэдьхэлhээмни гараhан шүлэг дуунуудаа нэгэдхээд, «Дуун, дуран – жаргал» гэhэн ном болгон хэблүүлжэ, эжынгээ hургаал заабари, зорилгыень бэелүүлжэ гаргабаб. Эхэ хүн гээшэ юртэмсэ мэтэ.

-Гэртэхин тухайгаа хөөрэжэ үгыт.

-Багшын мэргэжэлтэй аба эжын басагамби. Абамни Дымбрыл Сампилович хожомоо сомон зүблэлэй түрүүлэгшын тушаал эзэлжэ ябаhан, эжымни Елизавета Гомбоевна  буряад хэлэ бэшэгэй багша байһан юм. 5 хүүгэдтэй гэр бүлэдэ би дүрбэдэхи басаган үри боложо түрэһэмби.   Аба эжынгээ замые үргэлжэлүүлжэ,  бэшэ дүрбэмнай Буряадай гүрэнэй университет дүүргэһэн, харин намайе эжымни дуунда дуратай сэдьхэлыемни  хүгжөөхэ зорилготой Зүүн Сибириин соёлой дээдэ hургуулида оруулhан юм. Азатайб даа гэжэ досоогоо hанадагби – иимэ аба эжы хоёрой хүмүүжүүлгэдэ хүртэһэндөө, Гэгээтэйн hургуулиин бэрхэ багшанарта заалгаһандаа. Дээдэ  hургуулидашье ороходоо, эрхим багшанарай гарта орооб-  арадай аман зохёолоор Ородой  Холбоото Уласай ба  Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэд Валентина Цыденовна Дамбуева Дашинима Санжиевич Дугаров хоёртоо доро дохимоор.

-Эгээл  түрүүшын дуун. Ехэ тайзан дээрэ зэдэлхэдэнь, шинии сэдьхэлдэ ямар байгааб?

-1998 ондо Буряад Уласай талаан бэлигтэй дуушад, хүгжэмшэд  манай нютаг руу тоглолтотой ерэhэн юм. Дарима Дугданова, Баир Батодоржиев, Цырен Шойжонимаев, Андрей Чимитдоржиев гээд. Тоглолтын һүүлээр ерэhэн хүгжэмшэд hурагшадай шүлэгүүдээ уншахыень  шагнадаг hэн.  Манай багшанар иимэ хэмжээ ябуулга  эмхидхэдэг бэлэй. Тэрэ уулзалгын һүүлээр түрүүшын дуунуудни бии болоhон: «Эжыдээ» - хүгжэмынь Баир Владимирович Батодоржиевай, «Инагни» - хүгжэмынь Цырен Дашиевич Шойжонимаевай. Хожомынь Улаан-Үдэ хото ерээд, Дарима Дамбаевна Дугдановатай уулзажа, тэрэ үедэ «Байгал» ансамблиин хүгжэмэй таhагай хүтэлбэрилэгшэ байhан Бадамгаравын Наранбаатар багшатай танилсаа һэм.  Тиигэжэ «Анханайм дуран» гэhэн дуун бэшэгдэhэн, хүгжэмынь Бадамгаравын Наранбаатарай.

1999 ондо эжымни Дарима Дугдановада намайе дахуулжа ошоод, минии дуунуудай презентаци хэхэ тухай хэлсээ һэн. Баир Батодоржиев, Цырен Шойжонимаев, Дарима Дугданова гэгшэд дахин Гэгээтэй нютаг ерэжэ, түрүүшын табан дуунаймни презентаци – тоглолто  хэhэн юм. Тиихэдэ би 11-дэхи ангиин hурагша ябааб,  аргагүй ехээр  баярлаа һэм. Yндэр нэрэтэй дуушадтай нэгэ тайзан дээрэ дуулажа, бэшэhэн дуунуудаараа зоной сэдьхэл баярлуулжа байхада, ехэ бахархамаар байгаа. Хожомынь Бадма-Ханда Аюшеевагай  «Эжыдээ» гэжэ дууеым дуулахыень шагнаад, сэдьхэлни баяр баясхалангаар халин байгаа һэн.

-Шүлэг бэшэхэ гээшэмнай бэлэн хэрэг бэшэ. Шүлэгшэ зондо өөрын саг гэжэ байха даа, үдэртөөшье, үглөөгүүршье, үгы гэбэл,  һүниндөө  мүрнүүд ерэдэг. Тиихэдэнь тэрэ дары саарһан дээрэ  бэшэжэ абаха хэрэгтэй гэжэ  зарим шүлэгшэд хэлэгшэ һэн. Танда шүлэгүүд үдэрэй ямар сагта ерэдэг гээшэб?

-Арюун тунгалаг агаартай нютаг оронойнгоо  баян элбэг байгаалида аргагүй ехэ дуратай хүн гээшэб. Теэд булта түрэһэн нютагтаа дуратай байгаал юм ааб даа.  Тиимэhээ ехэнхи дуунуудни түрэл дайдаяа магтаһан, арадайнгаа заншал гуримууд тухай, түрэлхид, инаг дуран тухай бэшэгдэhэн.

Шүлэг бэшэхэ сагай хубаалта гэжэ байха бэшэ даа. Заримдаа орой сагаар бэшэгдэхэ. Yглөөгүүршье  бэшэhэн шүлэгүүд  бии.

-Һаяхана танай дуунуудай конкурс болоһон байна. Хэды шатаһаа бүридөөб, хэд хабаадаһан байнаб?

-Энэ урилдаанай түрүүшын шата онлайн аргаар үнгэрөө. Тиихэдэ зониие суглуулха аргагүй байжа, өөрынгөө инстаграм хуудаһан дээрэ энээн тухай  бэшээ һэм.  Хабаадагшад дуунуудааа  намда эльгээжэ байгаа. Түрүүшын шатада 32 хүн хабаадаа. Тэдэнэй хахадынь гала-концертдэ шэлэгдэн абтаа. Наһанай хизаарлалта гэжэ байгаа. 7 наһатайһаа 50 хүрэтэр  наһатай зон хабаадаха байгаа. Хабаадаха дуратайшуул бүри олон байха һэн, теэд  би түргэн саг шиидхэбэри абаад, ондоо социальна хуудаһануудаар тараагаагүйб. Буряад араднай дууша гэжэ бултанда мэдээжэ.  

-Ямар зорилготойгоор энэ урилдаа эмхидхээ гээшэбта?

-Гол түлэб хүн зониие шалгаха бэшэ,  харин дуулаха дуратай зониие дэмжэхэ, далииень ургуулха  һанаатай урилдаа эмхидхэһэн байнабди.

Финалда ороһон гэхэ юм гү, али шалгарһан зондоо мүнгэн бэлэг барюулаабди. Гадна  дуу бэшээд, тэрэнииень хүгжэмдэнь тааруулжа, хоолойень миндаһан дээрэ буулган абаха  гэһэн бэлэг илагшадта үгтөө. Жюридэ намтай суг Буряадай эстрадын мэдээжэ дуушад Тимур Болотов,  Гандиг Галсанимын гэгшэд байгаа. Гандиг Галсанимын өөрын дуу хүгжэм бэшэдэг студитай ха юм, тиимэһээ  тэрэ дуу бэшүүлхэ  бэлэг бариһан байна. Тиин түрүүшын һуурида Арьяна Самаганова гараа. Багшань Ирина Шагдурова. Энэ басагамнай нюдэ муутай, юумэ харадаггүй, харин айхабтар һайхан, шанга хоолойтой. Хүгжэмдөө бэрхэ басаган. Арьяна  зоной дура буляажа, “Харагшадай  шан” абаһан байна. Хоёрдохи һуури  аяар Саха (Яхад) Уласай Мирный хотын Ажима Доржиева эзэлээ. Энэ басаган өөрөө буряад, тэндэ ажаһуудаг. Хорло Тумурова ба Ирина Очирова гэгшэд гурбадахи һуури эзэлээ. Эдэ хоёр  дуэт боложо, гитара, ятага хүгжэмэй зэмсэгүүд  дээрэ өөһэдөө наадажа дуулаа. “Эхын энхэрэл” гэһэн дууемни һайханаар дуулаа.

-Һайн даа. Дэлгэрэнгы харюунуудые үгэбэт. Саашанхи ажалдатнай амжалта хүсэнэб!

-Баярлааб.