1419
Түрүүшын амжалтаһаа эхитэй
1958 ондо Баруун Yльдэргын һургуулиин 4-дэхи ангиин классай һурагша Дамбадугар Бочиктоев аймагай уран һайханай бүлгэмдэ хабаадажа, дуу дуулаад, «Эдир дуушан Д.Бочиктоев» гээд, аймагайнгаа сониндо гараhан байна. Тэрэ хадаа ерээдүйн артистын анха түрүүшын амжалта болоо.
Тэрэ Зүблэлтэ засагай үедэ Ленин багшаяа, партияа магтадаг саг байгаа. «Буряадтаа жаргал асарагша багша Ленинээ магтая…» энэ дуунай мүрнүүдые тэрэ сагай зон булта шахуу мэдэхэ ёhотой. 1960-аад онуудаар Буда-Ханда Тарбаевна Дашиевагай «Утахан Ононой эрье дээрэ» гээд дуулажа байхыень шагнаад, Дамбадугар Бочиктоев ехэ сошоо, гайхаһан байна. «Нариихан утаһанай жэнгиржэ байһан шэнги…» иимэ hайхан хоолойтой хүн байдаг юм гү гэжэ һанаа һэм», - гээд, артист дурсана. Буряад театрта тэрэ үедэ хүдэлжэ байhан Чойжинима Гениновэй, Сэрэн Хоборковой дуунуудые шагнажа, дахан һажаагаад, дуулажашье туршадаг байгаа.
Дамбадугар Бочиктоевой эхин классуудта һурахада, буряад хэлэн дээрэ бүхы хэшээлнүүд үнгэрдэг байгаа: «Мүнөөшье нюдэндэм байгша «Тэгшэ газарта тэргэ хүнгэн», «Хүбшын ногоон ногооржо, хүхы шубуун донгодобо» гээд, мэдүүлэлнүүдые сэбэрээр бэшэгшэ һэмди». Ерээдүйн артист тэрэ үедэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадаһан уран зохёолшо Цокто Номтоевой буряад литературын хэшээлнүүдтэ аргагүй дуратай байгаа. Хэшээл бүхэниинь ямар нэгэн һайндэр шэнги, дайн тухай, уран зохёолшод тухай хэды hонин үйлэ ушарнуудые хөөрэдэг һэм даа! Долгорма Дондоковна Дондокова – классыень хүтэлбэрилжэ абаа, нарин нягтаар һургуули һударта һургаһан гээд, зүжэгшэн багшанар тухайгаа дулааханаар дурсана.
Түрүүшын мэргэжэлтэ зүжэгшэн
Һургуулияа дүүргээд, залуу хүбүүн эмшэнэй мэргэжэл шэлэжэ, Шэтын мединститут ороо. Теэд ой муутай хүнэй зосоо энэ тэрэ муухай юумэ харахадаа, гансата толгойнь мэнэрээ, зосоонь муудаа, тиигэжэ эм домто харгыhаа холодоhон юм. Хожомынь сэрэгэй алба гараад, нютагтаа бусаад байхадань, Буряад театр хүбүүд басагадые шэлэн абана гэжэ дуулаад, түрүүн нютагтаа, удаань Улаан-Yдэ ерэжэ, шалгалта гараад, оюутан болоо hэн. Анханһаа дуулаха, зарим сагта наадаха дуратай байгаа, тиимэhээл бэедээ найданги шалгалтануудые амжалтатайгаар дабаһан байна. 1971 ондо Алас Дурна зүгэй соёл урлалай дээдэ һургуулиин оюутан болоод, 1975 ондо дүүргэжэ ерээд лэ, тэрэ гэhээр Буряад драмын театрта амжалтатай хүдэлнэ.
Дамбадугар Бочиктоев Яруунын аймагһаа гараһан анха түрүүшын мэргэжэлтэ зүжэгшэн болоно. Энээн тухай нэгэтэ Буряадай арадай поэт, Үльдэргэ нютагай уран зохёолшо Булад Жанчипов зүжэгшэндэ хэлэһэн байна. Юрэ хэлээ бэшэ ёһотой, ерээдүйн сагта нютагаа үргэхэ, арадаа түлөөлхэ байһыень заагаа.
Театрай байдалһаа
Алас Дурна зүгэй соёл урлалай дээдэ һургуули дүүргээд ерэhэн үедэнь, 1976 ондо Буряад театр Москва ошожо, «Академическэ театр» гэһэн нэрэ зэргэеэ хамгаалаа. «Власть», «Старший сын», «Тайшаагай ташуур», «Далан худалша», «Ээдэрэй» болон бусад хамта дээрээ найман зүжэг Москвада харуулһан байна. «Далан худалша», «Ээдэрэй» зүжэгүүдтэ Монголой суута артистнууд наадаа.
Тэрэ үедэ хүршэ Монгол гүрэнэй театр Буряад театртай ехэ холбоо барисаатай, ходо хоорондоо ябалсажа байгаа, артистнууд Монголдо, Буряад театрта наадаха аргатай байгаа. Ялас гэмээр бэлиг шадабарияа харуулжа, Москвагай гастролиин һүүлээр, 1977 оной март һарада түрэл театрнай «Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ академическэ театр» гэһэн үндэр нэрэ зэргэтэй болоһон түүхэтэй.
Гүйсэдхэһэн дүрэнүүдынь онсо
Дуратай ажалдаа шунан орожо, Дамбадугар Бочиктоев 100 гаран роль наадажа гараһан байха. Мустай Каримай «Не бросай огонь, Прометей», В. Шекспирэй «Король Лир» гэһэн зүжэгүүдтэ Гефестын, граф Кентын рольнуудые наадаа, Ш. Цыденжаповой «Нангин сэдьхэл» гэhэн зүжэгтэ Абаахай хааниие уранаар харуулаа. Yндэр томо бэетэй, бүдүүн шанга хоолойтой артист гол түлэб хаанай, ноёной, ламын рольнуудые наадаһан гээд ажагламаар.
1993 ондо Буряадай мэдээжэ уран зохёолшо Балдан Ябжанов Россиин арадай артист Нина Токуреновада зорюулжа, «Эхын дуудалга» гэhэн зүжэг бэшэһэн байна. Энэ зүжэгтэ Дамбадугар Бочиктоев Дамбын роль наадаа. Хашалган хамалганда дайрагдаһан, дайнда хүбүүдээ алдаһан, Афган дайнһаа аша хүбүүниинь бусаагүй эхэнэрэй нүхэрынь Дамба болоно. Наһанай үндэр дабаан дээрэ һанаандаа хоюулаа уулзажа, хүүгэдээ хаража, «үбhөө сабшажа ябахадамни намайе абаад ябаа, аяар холын хойто хүйтэн газарта яhаяа гээжэ шамдаа бусаагүйб» гэhэн һанаа сэдьхэл зобооhон уярма гол үйлэтэй зүжэгтэ Буряадаймнай одото зүжэгшэд үнэн сэдьхэлһээ уран гоёор наадаһан байха.
Хүүен дуулаһан хоолойтой дуушан Дамбадугар Бочиктоев олон зүжэгүүдтэ дуу дуулажа шэмэглээ. «Төөригдэhэн хуби заяанда», «Бальжан хатан», «Дамдин лама» болон бусад зүжэгүүдтэ дуулажа наадаа. 1990 ондо Баир Эрдынеевэй «Дамдин лама» гэhэн зүжэгтэ Москвада найруулагшын мэргэжэлдэ hуража байhан Сергей Бальжанов «Ленхобо» арадай дуу дуулуулhан гээшэ. Анха түрүүшынхиеэ энэ зүжэгтэ зэдэлһэн энэ урданай дуун өөрын домог түүхэтэй гэхэ. Хүлгөөтэ сагай үедэ Яруунын нэгэ айл бүлэ урагшаа хилэ дабан гараад, байдалаа зохёохо гээд шиидээ. Шэнэ газарта түбхинэбэшье, хүбүүниинь бууса дайдаяа һанан, зүүн-хойто зүг руу шэртэн хараад лэ, уйдхар гашуудалтайгаар дуугаа таталуулдаг байгаа. Үхибүүгээ хайрлажа, аба эжынь гэр бүлөөрөө бусаха баатай болоһон түүхэтэй.
Зүжэгшэнэй һанаанда дүтөөр үзэгдэһэн рольнууд хэзээшье олон. Буряад Уласай Гүрэнэй шанда хүртэһэн Б.Пурбуевай «Эрьехэ наран» гэһэн зүжэгтэ Дандарай дүрые актер уранаар харуулаа. Даширабдан Батожабайн, Дугар Дылгыровэй, Бато-Мунко Пурбуевай, Баир Эрдынеевэй, Булат Гавриловай болон бусад драматургнуудай зүжэгүүдтэ Дамбадугар Бочиктоев шадамараар рольнуудые гүйсэдхэжэ, олон харагшадтаа һайшаагдаһан байна. Мүн тиихэдэ кино-зурагуудта хэдэн һонин рольнуудые гүйсэдхэһэн намтартай. Тэрэ тоодо режиссёр Чулюкинай «И на Тихом океане», Барас Халзановай «Нет чужой земли», суута япон режиссёр Акира Куросавын «Дерсу Узала» гэһэн фильмнүүдтэ хабаадаһан юм.
- Хүн гээшэ хэзээшье хэһэн ажалаа, байдалаа шүүмжэлэн эрьен харадаг, тиимэһээ таби гаран жэлдэ түрэл театртаа хүдэлжэ, дуратай ажалаа хэжэ ябахадаа, би жаргалтай хүмби гээд хэлэхэ байнаб. Ямаршье сагта гэр бүлын дэмжэлгэ байха, Яруунын Поперечнэ нютагай наһанайм нүхэр Дарима Цыбикжаповна Цыренова, үхибүүд, ашанар гээд лэ, булта минии түшэг, минии сэдьхэлэй баяр.
Далан таба наһанайнгаа ойдо, зохёохы ажалайнгаа 50 жэлэй ойе угтуулан, Россиин габьяата артист Дамбадугар Бочиктоев ээлжээтэ театральна хаһын эхиндэ дуун бэлэгээ бариха түсэбтэй. Түрүүлэн, монгол угсаата арадуудай дуунай урилдаанай лауреат арадайнгаа аялга дуу таталуулха, удаань Хоца Намсараевай найруулгаар «Сагаадай Мэргэн Ногоодой Сэсэн басаган хоёр» гэһэн үльгэрэй удхаар нэгэ хүнэй наадаһан зүжэг харуулхаяа бэлдэнэ.
Тиимэhээ түрэл театрайнгаа ээлжээтэ хаһа хүлеэн абая, намартаа Россиин габьяата артист Дамбадугар Бочиктоевой дууша сэдьхэлэйнь баялигые хужарлан шагнаха, хараха аргатай байнабди. Зүгөөр августын 26-да далан табатай болоһон хүндэтэ Дамбадугар Доржиевич Бочиктоевто зохёохы ажалдань амжалта хүсэжэ, гэр бүлэдөө золтой жаргалтай ажаһуухыень хүсэе.
Ешигма Цыбенова
Фото: Буряад театрай сайтһаа
