Буряадаймнай соёлшод-Энэдхэгтэ

Эхэ ороноо түлөөлжэ

Буряадай түлөөлэгшэдһөө гадна Татарстан, Башкир Уласуудһаа, мүн Ханты-Мансиин тойрогһоо айлшад хүрэжэ ерээ.

-Үзэсхэлэндэ хабаадахадаа, яһала олон зоноор танилсаабди. Бидэнэй зохёоһон талмайда тоогүй олон зон ерэжэ һонирхоо. Туяна Тыхеевагай тэнгэриин бэшэг олоной һонирхол татаа. Баттувшинай хүгжэмтэ зэмсэг дээрэ наадахадань, сугларагшад хужарлан байжа шагнаа. Буряадаймнай Оперо болон баледэй театрай гол дуушадай нэгэн Билигма Ринчинова һайхан хоолойгоороо зоной сэдьхэлдэ сэсэг таряа. Музейн мэргэжэлтэн Эржена Найданова Буряадайнгаа соёл уралигай һайханиие үзүүлээ, - гэжэ соёлой сайд Соёлма Дагаева тиихэдэ олондо хөөрөө һэн.

Ород Уласай делегациин бүридэлдэ ороһон түлөөлэгшэднай Энэдхэг орондо үнгэргэгдэһэн үзэсхэлэнэй дүүрэтэр хабаадажа, тэндэхи арад зондо Буряадайнгаа соёл уралиг дүтөөр харуулаа. Гадаада ороноор ябажа, угсаата буряад арад түмэнөө түлөөлжэ ерэһэн Буряадай арадай зүжэгшэн Билигма Ринчинова болон алдар суута хүгжэмшэн Балданцыренэй Баттувшин хоёр Энэдхэг орондо ябаһан тухайгаа тобшохоноор хөөрэнэ.

Энэдхэг орондо

-Жэл бүри үнгэргэгдэдэг гар урлалай яармаг 30-дахи жэлээ болобо гээшэ. Аяар 10 үдэр тэндэ хабаадалсабашье, бултыень хаража бараагүйбди. Уран гараараа модоор, түмэрөөр бүтээһэн зүйлнүүдээ, үнгэтэ бүд эсхэжэ оёһон хубсаһа болон хэрэгсэлнүүдээ абаад ерэһэн бэрхэшүүл суглараа. Тэндэ бидэ буряад хубсаһаяа үмдэхэһөө гадна эвенк арадай үндэһэн хубсаһа харуулаабди. Оро сагаанай арһаар оёгдоһон дулаан шэмэгтэй эвенк арадай заншалта хубсаһан яармагта хабаадагшадые һонирхуулаа. Энэ үзэсхэлэнэй һүүлшын үдэртэ бидэндэ саг үгтэжэ, Баттувшин бидэ хоёр гол тайзан дээрэ гараабди. Тэндэ би Бадма Балдаковой суута «Инагтаа»  гэһэн уянгата дуу хангюурдааб, тиихэдэмни Баттувшин шэхэ хужарлама хүгжэмөө зэдэлүүлээ, - гэжэ Буряадай арадай зүжэгшэн Билигма Ринчинова хэлэбэ.

Ази түбиин гүрэнүүдые нэгэдүүлһэн ШОС гэһэн эмхи 2001 ондо Шанхай хотодо бии болгогдоһон. Тэрэнэй бүридэлдэ анханһаа хойшо Ород Улас, Хитад, Казахстан, Кыргызстан, Узбекистан гүрэнүүд ороһон юм. 2017 ондо Энэдхэг, Пакистан гүрэнүүд энэ нэгэдэлэй гэшүүн боложо абтаһан байна. Уданшьегүй  Иран гэшүүдэй тоодо ороо. Дэлхэйн гүрэнүүдые нэгэдүүлһэн, үрэ дүнтэйгөөр ажал ябуулха зорилготойгоор байгуулагдаһан Ази түбиин гүрэнүүдэй эмхи ажалаа жэншэдгүй ябуулна. Амжалтатайгаар эмхидхэһэн ажалайнь нэгэн - Энэдхэг ороной Харьяана штадта арадай урлалай дэлгэсэ.

Энэдхэг оромнай халуун уларилтай газар дайдада оршодогынь мэдээжэ. Манай нютагаар үзэгдэдэггүй ан амитад олоор ажамидардаг даа. Тэдэнэй нэгэн - һармагшан. Үйлсэ гудамжаар зайжа,  аяншалагшадые һонирхуулхаһаа гадна, тэдэниие тонодог юм. Үзэсхэлэндэ хабаадалсажа байһан манай нютагаархидай майханда һармагшад айлшалһан байна.

-Бидэнэй хажууда дүтэлжэ ерэһэн һармагшадые хөөршөөн байжа хараад, үшөө гар утаһаяа гаргажа буулгажа байтарни, тэндэхи сагдаанар дүтэлжэ, амитадые модоор сохёод абаба. “Ши ойлгожо бай, эдэшни энэ тэрэ юумыетнай шүүрэжэ абаад ябахадаа болохо. Һармагшаниие  хаража үзөөгүй хүн гүш? Танай нютагта ажамидардаггүй гү?» - гэжэ Энэдхэг ороной сагдаа намда хэлээ, - энэ ушар тухай Баттувшин эльгэ хатан хөөрөөд, үшөө иигэжэ нэмэнэ:

-Үнэн дээрээ холо ойрын олохон нютагуудаар ябагдаа даа. Ямаршье гүрэн ошоходоо, тэндэхи үндэһэн хүгжэмтэ зэмсэг асарха гэжэ оролдодог хүм. Мүнөө ошоходоо, Билигма бидэ хоёр, Татарстанай хүгжэмшэн Алмаз томо гэгшын дэлгүүр ошожо, зэмсэгүүдые шэлээбди. Хэды саг соо ябажа хараһанай удаа 6 зэмсэг худалдажа абааб. Тэрэмнай манай лимбэдэ адли,  мүн лэ үлеэжэ абяа гаргадаг бансури болоно.

Хүгжэмтэ зэмсэг

Мэргэжэлтэ хүгжэмшэндэ  наадаха зэмсэг гээшэ юунһээшье үнэтэйгөөр һанагдадагынь мэдээжэ. Баттувшинай Энэдхэг оронһоо асарһан зэмсэг дээрэ хүгжэм зэдэлүүлхэдэнь, Билигма Ринчинова тэндэ дуулаһан «Инагтаа» гэжэ дуу аргагүй һайханаар дуулаба.

Аяар холо, Байгал далайн эрьедэ амаргүй талаан бэлигтэй арад түмэн ажамидардаг юм гэжэ Энэдхэгтэ сугларһан олон гүрэнэй ажаһуугшадта нютагаархиднай харуулба ха юм даа. 

 -“Яһала удаахан дэлгүүрээр ябажа, хүгжэмтэ зэмсэгүүдые абаабди”,- гэжэ Баттувшин хөөрөө бэлэй даа. Үглөөдэрынь Баттувшин яармагай үедэ хүгжэмтэ зэмсэгүүдые худалдадаг газарта ошоод, шэлэжэ, туршажа байтарнь, наймаашан: “Шамда бэлэглэнэб”, - гээд, үшөө нэгэ бансури барижархиба, - гэжэ Билигма Ринчиновагай хэлэхэдэнь, Баттувшин иигэжэ нэмэнэ:

- Шэлэжэ байхадаа, энэдхэг хүгжэм наадажа туршааб. Зэмсэг худалдажа байһан наймаашад амаргүй анхаралтайгаар шагнаа, һайшаагаа. Ушарынь гэхэдэ, тэдэнэй һүгэдэдэг Кришна бурхан минии наадаһан хүгжэм шагнаха ехэ дуратай байгаа ха. «Бурханай шагнаха дуратай дуу һайханаар гүйсэдхөөт», - гэжэ хэлээд, бансурияа бэлэглээ.

Түрэл нютагайнгаа шарай, түрэл арадайнгаа заншал үшөөшье олон газараар ябажа, мэдүүлжэ байхыень Балданцыренэй Баттувшин Билигма Ринчинова хоёрто хүсэнэбди.

-Энэдхэг ороноор ябажа ерэһэн бидэ Ород Уласайнгаа, мүн Буряадайнгаа Соёлой яаманда, сайд Соёлма Баяртуевна Дагаевада тон ехэ баяраа мэдүүлнэбди. Буддын шажан баримталдаг бидэндэ Энэдхэг ороноор ябахадамнай, сэдьхэлдэмнай ехэ тааруу, зохид байгаа, - гэжэ нэгэн дуугаар зүжэгшэд хэлэнэ.