Үргэн дэлисэтэй үйлэдбэри хүтэлнэ

Зоригто Иванович Хабаровскын гүрэнэй бэеын тамирай дээдэ һургуули, Ленинградай бэеын тамирай эрдэм шэнжэлэлгын институдай аспирантура, докторантура, Санкт-Петербургын уһанай коммуникациин гүрэнэй университет, Россиин Федерациин пре-зидентын дэргэдэхи арадай ажахын ба гүрэнэй албанай академи дүүргэһэн. 

Россиин ба хари гүрэнүүдэй дээдэ һургуулинуудта болон Олимпиин нөөсын түбүүдтэ багшалһан. Россиин түһөө түсэбүүдтэ инвестицинүүдые татажа оруулхын тулада Japan Bank of International Cooperation, Nikko Cordial Securities, SUMITOMO Corporation, IHI Corporation, Vostok Nafta Investments, Fortress Minerals, Freeport McMoran гэһэн транснациональна корпорацинуудта ба мүнгэн сангай институдуудта зүбшэл заабаринуудые үгэжэ, туһаламжа үзүүлһэн габьяатай. 

Зоригто Саханов 2007-2015 онуудта ООО «АГРО-ИНВЕСТ» гэһэн Россиин хүдөө ажахын холдингын хүтэлбэриин директорнүүдэй Зүблэлэй түрүүлэгшын ба тэрэнэй һалбариин үйлэдбэринүүдэй генеральна директорэй үндэр тушаалнуудые эзэлһэн. 

2008 онһоо мүнөө хүрэтэр тэрэ «Малмыжское» гэһэн алтанай ба зэдэй ашагта малтамалнуудай түрүүшынхиеэ нээһэн «IG Group» компаниин директорнүүдэй Зүблэлэй гэшүүн болодог. Тус компани «Ородой зэдэй компани» гэһэн бүлгэмдэ асари ехэ инвестицинүүдые оруулжа, Алас Дурнын экономическа талаар хүгжэлтэдэ ехэ хубитаяа оруулжа дэмжэһэн юм. 
Зоригто Саханов бэеын тамирай хүгжэлтын, һорилгын ба арадай ажахын экономикын, хүтэлбэриин сэдэбүүдээр 40 гаран номуудай автор болодог.

Гэр бүлэтэй, гурбан үхибүүдтэй.

Зоригто Иванович манай сурбал­жалагшын асуудалнуудта харюуса­ба.

- Танай хүтэлбэрилдэг Москва хотын авто-унаануудай заһабариин хэрэгсэлнүүдые үйлэдбэрилгын заводой байдал тухай хөөрыт. Мүнөөдэрэй орёо сагта ямар бэрхэшээлнүүд ушаралданаб?

- Манай «Альфа Автоматив Техно­ложиз» (саашадаа - ААТ) гэжэ завод 2007 ондо Москвагай Засагай газа­рай ба «Ай Эйч Ай» гэһэн машина бүтээлгын ба технологиин талаар дэлхэй дээрэ ударидагша Японой корпорациин хамтын үүсхэлээр байгуулагдаһан. Гол зорилгонь – «Рено Россия» гэһэн Москвагай за­водой хүнгэн авто-унаануудай ку­зовай хэрэгсэлнүүдэй үйлэдбэриие тогтоон байгуулга.

Тэрэ сагһаа 15 жэлэй туршада ААТ хүнүүдые ба ашаа шэрэлгын хүнгэн авто-унаануудай заһабариин хэрэгсэлнүүдые (капот, хушалта, ха­жуу талын панельнүүд, сахаригай да­лабшанууд, багажник г.м.) бүтээлгын гүрэнэй түрүү үйлэдбэринүүдэй нэ­гэн болоһон.

Россиин асари томо компани «АВ­ТОВАЗ», уласхоорондын «Рено – Нис­сан» бүлгэм, «Пежо Ситроен Мицуби­си» гэһэн альянс, «Даймпер – Бенц» компани гэгшэдтэй манай завод няг­та холбоотойгоор хүдэлдэг байгаа.

2020 он хүрэтэр ААТ бүхы СССР дотор элитэ «АМО ЗИЛ» заводой һуурида байрладаг.

Удаань Москва хотын гол хүгжэлтын түсэбөөр, «Бирюлёво – Западное» гэһэн райондо ААТ- ай шэнэ заводой барилгада газар үгтэһэн байна.

2022 ондо шэнэ завод ашаглал­гада тушаагдажа, ажаябуулгануу­даа эхилһэн. Тэрэнэй барилгада Москвагай мэр Сергей Собянин туһаламжа үзүүлээ юм.

Мүнөө манай завод Россиин ба хари гүрэнүүдэй конвейернүүд дэ­эрэ 250 000 хүнгэн авто-унаануудай 17 сая тухай хэрэгсэлнүүдые үйлэдбэрилхэ хүсэ шадалтай.

Заводой нээлтын баяр ёһололнуудай үедэ Сергей Собянин иигэжэ хэлэһэн байна: «Тус завод Россиин автопромой шэнээр һэргэн хүгжэлтын үндэһэ һууринь болохо».

Мүнөөдэрэй байдалаар, Росси­ин авто-дэлгүүрһээ «Рено-Ниссан», «Пежо-Ситроен-Мицубиси» гэһэн компанинууд гаража ошоод, АО «АВТОВАЗ»-ай конвейернүүд тогто­жо, ашаануудые шэрэлгын хэрэгэй муугаар хүдэлдэг болоһон ушараар бэрхэшээлнүүд үзүүлэгдэнэ. Тиигэ­бэшье, бидэ инженернэ талаар эр­дэм мэдэсэеэ, арга боломжонуудаа ба ажалайнгаа коллектив бүрин бүтэн үлөөжэ шадаабди.

Сентябрь һараһаа эхилжэ, АО «АВТОВАЗ»-та заһабариин хэрэгсэлнүүдые эльгээжэ эхилхээр түсэблэгдэһэн. Тэрэнэй хажуугаар, байгша ондо «Хавейл Моторс Ма­нуфэкчуринг Рус», хитадай «Агууехэ хана» корпорацинуудтай хэлсээнүүд баталагдаһан байна. Тэрэнэй хэмжээндэ Хитадай мэргэжэлтэд хабаадаха.

ОА МАЗ «Москвич» болон бу­сад заводуудтай хэлсээнүүд баталагдаһан. 2024 ондо завод арга хүсэнэйнгөө 70 хубиие хэрэглэжэ хүдэлхэ, 3 миллиард түхэриг мүнгэн олзологдохо гэжэ хараалагдана.

Түсэбөөр, 2025 ондо манай за­вод дүүрэн хүсөөрөө хүдэлжэ эхил­хэ, 6 миллиардһаа үлүү түхэриг олзо мүнгэн орохо ёһотой. Ажалай кол­лектив 300-гаад хүнһөө бүридэхэ.

Эндэ Һая Шэтэ хотодо үнгэргэгдэһэн Забайкалиин гадаа­дахи талын экономикын форум дээ- рэ Хитадай компанинуудтай суг хамта тусхай түсэбүүдые бэелүүлхэ тухай хэлсээн үнгэргэгдэһэн бай­на. Онсолон хэлэбэл, тусхай оньһон техникэ бүридхэжэ суглуулгын, Мо­сква хотодо хүнгэн авто-унаануу­дые болон тэдэнэй заһабарилгын хэрэгсэлнүүдые худалдаа наймаа­най түб байгуулха тушаа, Забайка­лиин хизаар ба Маньжуури хототой холбоотой ашаануудые шэрэлгын дэбисхэрнүүдые байгуулха г.м. асуудалнууд шиидхэгдээ. Мүнөө Забай­калиин хизаар Зүүн Азиин гүрэнүүд руу үүдэнүүдые сэлиһэн шухала түбэй дэбисхэр болоно гэжэ тэмдэглэгдэнэ.

- Буряад Уласай ба Россиин ямар элитэ тамиршадта одото за­яанайнь эхиндэ Та туһалһан бай­нат?

- Эндэ минии ямар шалтагаанаар ехэ тамирай оршондо шунган ороһон тухай хэлэхэнь шухала. 1984 ондо би Хабаровск хотын тами­рай институдай һоригшын таһагые түгэсхэһэн намтартайб. Тэрэ үедэ Ха­баровска хизаарай бүхэ барилдаагаар үндэр дүршэлгын һургуулиин ахамад һоригшоор Хэжэнгын айма­гай Булаг һууринай гарбалтан Алек­сандр Базарович Бадмацыренов хүдэлжэ байгаа. Тэрэ аргагүй тоон­то нютагтаа дуратай хүнэй үргэмжэ туһаламжаар Буряад оронһоо олон гарбалтад тамирай эрхим һуралсал гараһан гэжэ тэмдэглэхэнь шуха­ла. Александр Базаровичай сагһаа урид наһанһаа нүгшэһэниинь ехэ шаналалтай.

Хабаровскын тамирай дээдэ һургуулида доцент Лев Викторович Зобов, доцент, РСФСР-эй габьяа­та һоригшо Владимир Фёдорович Дихтяренко, СССР-эй универсиадын илагша Балдан Буянтуевич Буянту­ев гэгшэд минии багшанар байһан юм.

Саашадаа Ленинградай аспи­рантурада һурахадаа, би совет гүрэнэй тамирай эрдэм һуралсалда ба хүгжэлтэдэ ехэ хубитаяа оруулһан профессор Валентин Алексеевич Булкин, профессор, генерал-май­ор Юрий Трифонович Чихачев гэһэн Багшанарай хүтэлбэри доро һураһандаа зол хубидаа баяртайб.

Тэрэ үедэ минии бэшээд хамгаалһан «Бэеын тамирай ба һорилгын теори ба арганууд» гэһэн сэдэбээр диссертаци үлэмжэ аюултай, бэрхэшээл ехэтэй байдалда хүнэй ямар аргаар бэеэ зүбөөр хинан зэһэжэ һураха тухай, үндэр зэргын тамиршадые бэлэдхэлгын, эмхидхэ­лэй түсэблэлгын ба хүтэлбэриин ар­гануудта зорюулагдаһан байна.

Би Лесгафтын нэрэмжэтэ Боксын академиин теориин ба аргануудай кафедрада багшалааб, Япон гүрэнэй элитэ тамирай клубуудта тусхай хэшээлнүүдые үнгэргэдэг байгааб. Тэдэнэй тоодо дээдын зэргын ол­зын хэрэг эрхилэгшэ Масаки Кане­хира гэгшын 1960 ондо байгуулһан «KYOEI Boxing Gym» гэжэ суута та­мирай клубта хүдэлһэн намтартайб.

Тус клубай хүмүүжүүлэгшэдэй дунда дэлхэйн абарганууд боложо суурхаһан олон боксёрнууд гараһан. Тэдэнэй тоодо манай гүрэнэй Юрий Арбачаковой, Орзубек Назаровай нэрэнүүд хүндэтэй һууринуудые эзэлдэг.

1990-ээд онуудай эсэс багаар олондо мэдээжэ болоһон нэгэ хэды тамирай түсэбүүдые бэелүүлжэ шадаа һэм. Японой олон зуун жэлнүүдтэй сумо барилдаанай түүхэдэ түрүүшынхиеэ Россиин та­миршад хабаадажа эхилһэн ушар­тай. Бүхэ Японой сумогой Ассоци­ациин дээдын зэргын дивизиондо Сослан (Рохо - Ородой феникс) ба Батраз (Хакуродзан – Ородой Сагаан Хада) Борадзовы, Сослан Гаглоев (Ваканохо – Сагаан феникс), Алан Габараев (Алан Хакутору – Аланай эреэн гүрөөһэн) гэгшэд Россиин түрүүшын сумо барилдаашад болоһон.

- Саашадаа Гүрэнэй Дүүмын де­путат, уласхоорондын Самбо ба­рилдаанай федерациин президент Василий Шестаковтой суг хамта «Явара М Петербург» ба «Явара М Беслан» гэhэн Россиин юниорнуу­дай хоёр бүлгэмэй Японой дзюдо- гоор мүрысөөнүүдтэ хабаадаха тухай хэлсээ ябуулгануудые бэелүүлһэн байнабди. Тэрэ SANIX Junior Judo Cup гэһэн Японой юрэнхы эрдэ­мэй һургуулинуудай хоорондохи мүрысөөнүүдтэ Германи, Франци, Урда Солонгос, Австрали, Египет гүрэнүүдтэй хамта 75 префектурану­удай ба клубуудай тамиршадай багу­уд хабаадаһан юм.

Японой МИЛ-эй зүгһөө мүнгэн һомололтотой тус түһөө түсэб 2004- 2014 онуудай туршада үргэлжэлһэн байна. Тэрэнэй хэмжээндэ 2005 ондо Россиин тамиршадай суглу­улагдамал командын бүридэлдэ хабаадаһан Улаан-Үдэ хотын Ва­силий Уренцев мүнгэн медаляар шагнагдаһан.

1999-2018 онуудта тэндэ Буряад Ула­сай Анатолий Михаханов бэ­лэдхэл гаража, Японой сумо эблэлэй 3-6 дивизионуудай мүрысөөнүүдтэ амжалтатайга­ар хабаадажа омогорхуулаа.

2000-2010 онуудта мүн лэ Буряад Уласай Александр Бахтин мэр­гэжэлтэ боксоор - 10 дахин Япо­ной абаргын, 2 дахин Азиин – Номгон далайн регионой абар­гын зэргэдэ хүртэһэн. Саашадаа тэрэ уласхоорондын Боксын эм­хиин дэмжэлтээр Бүхэдэлхэйн абаргын нэрэ солодо хүртэһэн байна.

2005-2006 онуудта Москва хотын Руслан Караев Бүхэдэлхэйн К-1 һубарилай Гран-при шүүжэ, тус шанда хүртэһэн Россиин эгээл түрүүшын тамиршан боложо суурхаһан.

2007 оной февраль һарада Руслан Караев Бүхэдэлхэйн дзюдогой түүхэдэ агууехэ атлет гэһэн нэрэ солотой профессор Ямасита Ясухирын Бесланай эдир та­миршадта зорюулжа, Санкт–Пе­тербургда үнгэргэһэн мастер- класс эмхидхэлсэһэн байна.

2007-2011 онуудта Яманаси Гакуин университедэй оюутан Хальмаг Уласай Борис Муджиков гре­ко-римскэ ба сүлөөтэ барилда­агаар хүндэ шэгнүүртэ Японой абаргын зэргэдэ хүртэһэн.

2006-2008 онуудта Японой футболо­ор мүрысөөнүүд дээрэ мүн лэ Хальмаг Уласай Замьян Генджи­ев голкиперай зурууд һуурида амжалтатайгаар наадажа хаба­адаа һэн.

2004-2010 онуудта бидэ Казунори Маруяма нэрэтэй тамирай ме­диагай эзэнтэй суг хамта Токио хотодо «Мару Про» гэһэн клуб нээһэн байнабди. Тэрэ клубай атледүүд К-1, Pride, Hero’s гэһэн ехэ дэлгэрэнги холимол янзын ганса гансаараа тулалдаанууд­та хабаададаг байһан гуримтай. Онсолон хэлэбэл, «Мару Про» клубай эрхим түрүү тамирша­дые армрестлингээр 11 дахин дэлхэйн абарга, һайн дуранай сумо барилдаагаар олон да­хин дэлхэйн абарга Россиин атлет Алан Караев (Алан-го­ра) түрүүлдэг байгаа. Тэрэ­нэй бэеын үндэрынь – 2 метр, шэгнүүрынь – 200 килограмм байһан юм.

- Зоригто Иванович, та Япон гүрэндэ хэһэн ажаябуулгаяа, тэндэ­хи нүхэд тухайгаа хөөрыт.

- Энэ ехэ һонирхолтой асуудал­да нэгэ интервьюгэй хэмжээндэ дүүрэн харюусахань аргагүй. Минии наһанай ехэнхи хубинь – 1989 онһоо мүнөө хүрэтэр Японтой холбоотой. Би 1990 ондо Масаки Канехирын урилгаар наһанайнгаа нүхэр Сэсэг­тэеэ хамта түрүүшынхиеэ Япон гүрэн ерээ һэм.

Намайе уриһан нүхэрэймни Ке­ичиро нэрэтэй хүбүүниинь Санкт- Петербургын Лесгафтын нэрэмжэ­тэ университедтэ һурадаг байгаа. Тэрэ үедэ би гэр бүлэтэеэ ба Киечи­ро хүбүүн Сасаки Коджи гэһэн хоёр туһамаршадтаяа Санкт-Петербургда квартира хүлһэлжэ абаад, суг хамта байрладаг байгаабди.

Минии дүтын нүхэр Масаки Ка­нехира гайхамшагта хүн байһан даа! Би тэрээн тушаа түрүүшынхиеэ Москвагай Олимпиадын жэлдэ хэблэгдэһэн Валерий Штейнбахай «Буржуазиин тамирай зан заншал­нууд» гэжэ ном соо уншаа һэм. Тэрэ номой нэгэ бүлэг соо алдар суута атлет, 55-дахи йокудзана Китаноуми Тосимицу тухай бэшэгдэһэн байгаа. Номой автор элитэ сумо барилда­ашаниие шабар бурханай зэргэдэ шүтөөн болгоһон Японой ниигэмые шүүмжэлһэн ушартай. Уран зохёол­шын онсо тэмдэглэһээр, бүхы гүрэн соохи юрын ажаһуугшадые Токио хотын метроһоо эхилээд, үйлсын ресторанууд хүрэтэр Китаноуми То­симицу гэгшын түхэл дүрсэнүүдынь таһалдангүй үдэшэдэг.

Саашанхи хуби заяандаа би тэрэ ном соо хэлэгдэһэн хүнүүдтэй уул­зажа, дүтөөр танилсаһан байнаб. Мүнөө тэдэнэй олонхинь наһанһаа нүгшэжэ мордоһон, тиибэшье ми­нии зүрхэ сэдьхэлдэ мартагдашагүй дулаахан дурсалгануудые үлөөһэн.

«Китаноуми Бэйя» һургуулиин толгойлогшо, Японой Сумо барил­даанай ассоциациин захирал Кита­ноуми Тосимицу 1999 ондо Анатолий Михахановые өөрынгөө һургуулида абаад, олон жэлэй туршада гол баг­шань байһан.

Япондо минии хэдэн арбаад дүтын нүхэдые ба суг хүдэлэгшэ хүнүүдые нэрлэхэ аргатайб. Түрүүшын тоодо минии нүхэр ба һурган хүмүүжүүлэгшэ, эли­тэ экономист, профессор Кума­бэ Кенсаку үнгэрһэн сагта Мо­сквада Түлөөлэлгын албанай Толгойлогшын, удаань Японой банкын уласхоорондын харил­сан ажаллалгын департаментын Генеральна захиралай, транснаци­ональна корпорациин зүблэгшын, правительствын консультантын ту­шаалнуудта хүдэлһэн намтартай. Мүн лэ тэрэ Росситай гүнзэгыгөөр харилсан ажаллалга тухай «Синдзо Абэн түсэб» гэһэн номой хэһэгүүдэй авторынь болодог.

Мүнөө Кумабэ Кенсаку минии нүхэд болохо Канаи, Маекава ба доктор Хара Тецуро гэг­шэдтэй суг хамта үндэр хүгжэлтын тоогой технологи ашаглалгын та­лаар хүдэлмэринүүдые ябуулна. Тус онсо шухаг технологи эмнэл­гын, эм үйлэдбэриин, хүдөөгэй ба загаһанай ажахынуудай, оршон тойронхи байгаалиие аршалалгын ба материалнуудые шэнжэлэлгын байдалда хубилалтануудые оруулха үүргэтэй.

Япондо ажаһуухадаа, би министрнүүдэй кабинедэй гэшүүдтэй, Иосиро Мори, Дзюньити­ро Коидзуми и Асо Таро гэһэн пре­мьер- министрнүүдтэй болон нии­тын ба тамирай элитэ ажаябуулаг­шадтай уулзалгануудта хабаадаһан байнаб.

2008-2009 онуудта Япон гүрэнэй юрэнхы сайд, мүнгэн һангай ми­нистр, 2012-2022 онуудта вице-пре­мьер Асо Тарое минии нүхэр гэжэ нэрлэхэ аргатай байһан зол хубидаа баяртайб.

Асо Таро дайнай һүүлэй үеын домогто премьер-министр Йо­сида Сигору гэгшын аша хүбүүн, 1868 ондо олон зуунуудай туршада зонхилһон сегунатуудай засаг буля­ажа унагааһан Сацумска хубисхалай гурбан ударидагшадай нэгэн, Мэйд­зи императорай правительствын түрүүшын министр Окубо Тосимичи­ин гушань болодог.

Мүн лэ Асо Таро үнгэрһэн сагай элитэ атлет, Япониин ба Азиин ха­нын буудалгаар оло дахин абарга, Монреаль хотодо үнгэргэгдэһэн XXI зунай Олимпиин наадануудай хаба­адагша болодог.

Бүхэдэлхэйн дзюдогой түүхэдэ ороһон агууехэ атлет, Олимпи­ин үндэһэтэнэй комитедэй ба Бүхэяпоной Дзюдогой федерациин президент, Олимпиин наадануудай хэдэн үеын илагшадые хүмүүжүүлһэн профессор Ямасита Ясухиро минии нүхэдэй тоодо ородог юм.

Үшөө минии нүхэдэй нэгэн, дэл­гэр сагаан сэдьхэлтэй ба бата бүхэ һанал хүсэлтэй 90 наһатай Миура Кунихико элдэб үбшэнгүүдые аргал­хын инновационно шэнэ зүйлнүүдые шэнжэлжэ байгуулхын тулада туй­лай ехэ хүдэлмэринүүдые ябуулһаар. Ёһото гений гээшэл даа! Үнгэрһэн наһанайнгаа хугасаада Миура сан Хитадай реформонуудые эрхилэн хүтэлэгшэ Дэн Сяопинай экономи­ческа талаар зүблэгшэнь байһан. Мүнөөшье Миура тэрэ орондо үргэн ехэ танил талануудтай юм.

Шэнэ үе сагай байдалда минии аха нүхэр Кунихико Миурын Хитадта нэрэ хүндэнь ба холбоо боломжону­удынь намда туһалдаг.

- Танай наһанай ямар хараа бодолнууд ба абари зангайтнай шэнжэнүүд үндэр амжалта туйлал­тануудые туйлахада туһалдаг бэ?

- Заяанайнгаа замда тэсэбэри­тэй, амгалан тэнюун ба һанаһандаа заабол хүрэдэг абари зантай байха хэрэгтэй. Бага балшар наһандамни Шарлэ Убушеевич Аюшеев гэжэ үбгэн баабайнгаа хэлэдэг байһан һургаалай үгэнүүдые мартадаггүйб: «Хэрбэеэ ши үглөөдэр дээдэ түбиин Санага руу ошохоб гэжэ мэдэбэшье, мүнөөдэрынь эрдэм һуралсалаа үргэлжэлүүлжэ, бэе ба һанаа сэдьхэ­лээ бүхэжүүлэн, бусад хүнүүдтэ энэр­хы һайхан сэдьхэлэй элшээр хандаха ёһотойш».

«Буряад үнэн» хэблэлдэ үбгэн баабай тухаймни олон статьянууд толилогдоһон юм. Буряадай элитэ найруулагша, этнограф, уран зохё­олшон ба сурбалжалагша Филипп Ильич Балдаев «Ахын Шарлэ» гэжэ гаршагтай һубариһан үргэлжэлтэй очеркнуудые бэшэһэн.

Би агууехэ Будда багшын хэлэһэн: «Бидэ һанал бодолойнгоо бэелүүлэгдэһэн аша үрэнь боло­нобди», - гэһэн зарлиг һургаалые мартадаггүйб.

- Гэр бүлэ тухайгаа хөөрэжэ та­нилсуулыт.

Минии наһанай нүхэр Сэсэг Ша­рапова Зэдын аймагай Инзагата нютагһаа гарбалтай. Улаан-Үдын 1-дэхи буряад һургуули– интернат дүүргээд, Санкт–Петербургын урла­лай, театрай ба киногой академидэ һуража түгэсхэһэн. Удаань нэгэ хэды сагай туршада Буряадай драмын те­атрта хүдэлһэн, кинодо буулгуулһан. Саашадаа Ленинград хото руу бу­сажа ерээд, түрэл институдтаа багшалһан намтартай. Олон жэлэй туршада шэнэ үүсхэлэй хубиин ол­зын хэрэг эрхилдэг, гэр бүлынгөө хэрэгүүдые ябуулдаг.

Манай бүлэ гурбан үхибүүтэй. Ехэ басаган Дангина «Альфа Ав­томатив Техноложиз» компанида хүдэлмэрилэгшэдтэй ба эд зөөриин эрхэ хуулита талаар захиралай ту­шаалда хүдэлдэг. Тиигээд эндэ һая Дангина «Колымагео» гэһэн Хаба­ровскын үйлэдбэри толгойлбо. Тус үйлэдбэри Алас Дурнада «Малмыж­ское» гэжэ алтанай ба зэдэй ашаг­та малтамалай газарай нээлтын үедэ геологиин хүдэлмэринүүдые ябуулһан.

Бага басаган Дари Испаниин Бар­селоно хотодо һургуули дүүргэһэн. Тэндэхи теннисэй тамирай түрүү томо түбүүдтэ һорилгонуудые гара­ба. 2022-2023 оной дүнгүүдээр, Дари басагамнай Атлантикын лигын Аме­рикын университедэй Тенниснэ ас­социациин эрхим шэнэ тамиршан гэжэ зэргэдэ хүртэжэ баярлуулаа. Тэрэнэй хажуугаар байгша ондо Дари эрхим һуралсалай ба тамирай үндэр амжалтануудай түлөө «Эрдэм­тэ оюутан» гэһэн Атлантикын реги­оной тусхай шангаар шагнагдаһан байна.

Иван нэрэтэй хүбүүмнай 11-дэхи ангиин һурагша, баскетбол абьяа­стайгаар наададаг, добтолон арша­лагшын һуурида мүрысэдэг.