Түрүү онол аргануудые хэрэглэн...

БГСХА-гай эрдэмтэд болон оюутадай туһа Хориин аймагай Баян гол нютагта ехэ сэнтэй байха. 2013 ондо Виктор Жигжитов Ия Баданова хоёр «Yлзытэ» гэһэн үмсын ажахы байгуулаа һэн. Мүнөөдэр тэдэ 200 толгой үхэртэй, 1000 толгой хонитой, 100 толгой адуутай. Дүрбэн жэлэй саана газараа эдлүүрилжэ эхилһэн байна. Зарим газарнуудынь 23 жэл хооһон байгаа. Малайнгаа эдихэ таряа, обёос, зелёонхо болон судаанай ногоо ургуулжа эхилээ. Бүхы дээрээ 110 гектар газар эдлүүрилнэ, тэрэнь Хориин аймагта тон үргэн таряалан болодог юм. Мүнөө тэдээндэ БГСХА-гай Агрономическа факультет эдэбхитэй туһалжа байна.

- Мүнөөдэр бидэ грантаар шүүһэн өөрын тоног түхеэрэмжэтэй – квадрокоптертой ерэбэбди. Тус ажахыда бидэ энээнэйнгээ арга шадал үзэнэбди. Энэ түхеэрэмжэ 500 метр үндэртэ дээшээ бодохо аргатай. 8 модо холо ниидэжэ шадаха. Тиигэжэ дээрэһээ бүхы таряалан, сабшалан хараха аргатайбди. Хог үбһэшье шэнжэлхэ түсэб бии. Таряаланай гектар бүхэнэй хэмжээ элирүүлээд, саашадаа тус ажахытай хүдэлхэбди, - гэжэ Агрономическа факультедэй захирал Арсалан Дашиевич Манханов хөөрэнэ.  

Оюутад ба эрдэмтэд Баян гол нютаг үшөө оло дахин ерэхэ юм аабза. Үбһэ тэжээлэй хэр гаража байһые шалгаха. Ажахы эрхилэгшэдтэ зүбшэлшье үгэхэ. Харин намартаа ургаса хуряаха үеэр тус ажалайнь дүнгүүд элирхэ. Оюутад энэ туршалгынгаа үндэһөөр дипломой хүдэлмэри бэшэхэ ёһотой. 

• Үнинэй эдлүүрилэгдээгүй байһан газарнуудые шэнжэлхыень оюутадтаа дурадханабди. Хүрьһэн доторнь ямар зүйлнүүд байнаб, үшөө яажа үтэгжүүлхэ хэрэгтэйб гэжэ элирүүлхэ, мүн хэр зэргэ гүнзэгыгөөр хахалагдаһан газар байгааб гэжэшье мэдэхэ ёһотой. Мүнөө жэлһээ манай ехэ һургуули зүб шэглэлээр ажалаа ябуулжа эхилһэниинь һайшаалтай. Эндэхи ажахытай хэлсээ баталжа хүдэлхэ түсэбтэйбди. Академимнай иимэ аргаар холбоо харилсаа байгуулха хэрэг дэмжэнэ. Һайса шэнжэлгэ хэһэнэй удаа тус ажахыда туһатай зүбшэлнүүдые үгэхэ аргатай болохобди. Хэзээ тарилга хэхэ, ургасаяа ажаллаха, мүн хуряаха, гадна үтэгжүүлгэ хэрэглэхэ талааршье һанамжаяа хэлэхэбди. Яагаашье һаа, эдэ бүхы агротехническэ онол аргануудые бэелүүлжэ туршаха хэрэгтэй. Иимэ харилсаан алишье талада ашаг туһа асарха гэжэ һанагдана, - гээд, БГСХА-гай Агрономическа факультедэй профессор, Ородой Холбоото Уласай габьяата агроном Антон Батудаев тэмдэглэнэ.

Академиин квадрокоптер уһа болон ой модошье ашаглалгые сэгнэхэ талаар хэрэглэгдэнэ. Ивалгын аймагай Оронго һуурин шадархи хүбшэ соо тэрэ туршалга гараа. Тиигэжэ нэн түрүүн ойн түймэр хинаха талаар ажал хүнгэдхэгдэхэ болоно бшуу. 500 метрэй үндэрһөө гал гараһан газарнууд тодорхойлогдоно. Гадна хуули бусаар ой модо бэлдэхэ хэрэгүүдшье элирүүлэгдэнэ. Академиин мэдэлэй газар дээрэ ондоо техникын гараа һаань, тэрэ доронь дохёо үгэхэ аргатай.  

Гадна Мухар-Шэбэрэй аймагай Хонхоло һууринай «Колхоз «Искра» СПК-дашье шэнэ үеын тоног түхеэрэмжэ үргэнөөр хэрэглэгдэнэ. Тэндэ Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын академиин газар эдлүүрилгын тэнхимэй туршалгын талмай 22 жэлэй туршада хүдэлжэ байна. Эрдэм шэнжэлгын түрүү туйлалтанууд шууд таряалан дээрэ туршалга гарана. Мүн оюутадшье һуралсал гарангаа, ажалда дүршэнэ бшуу. Тус талмайн ажаллаха үедэ 30 гаран эрдэмэй хүдэлмэринүүд хэблэгдээ, 15 шухала сэдэбээр шэнжэлгэнүүд хэгдээ, 6 диссертаци хамгаалагдаа. Тиигэжэ мүнөө жэлһээ квадрокоптер хэрэглэхын һайгаар эрдэм шэнжэлгын ажалшье шэнэ шатада гараба ха юм.  

• Хонхоло һууринда газарай хүрьһэ шэнжэлхэ талаар горитой ажал ябуулнабди. Тиигэжэ квадрокоптерой ашаар хог үбһэнэй гараһан, үлүү шангаар һалхинай бодоһон, мүн уһанайшье тогтоһон газарнуудые элирүүлнэбди. Агаарһаа эдэ бүгэдые адаглахада, амар ха юм. Тиигэжэ бүхы ажаглалтануудаа хараадаа абажа, саашанхи ажал ябуулгаяа тааруулнабди. Ерээдүйдэ үшөө һайн камератай болоо һаа, ямар газарта али үтэгжүүлгэ дутанаб гэжэшье элирүүлхэ аргатай байхабди. Ургамалай, набша ногоонойнь үнгөөр эдэ бүгэдэнь тодороод ерэхэ. Дээрэһээ, үлүү ехэ үндэрһөө хэгдэхэ ёһотой ажал юм. Тиигэжэ хаана азот, фосфор, калий дутанаб гэжэ бэлээр тодорхойлжо гаргахаар. Тэдэ гэрэл зурагуудай үндэһэн дээрэ газараа үтэгжүүлхэ тухай зууршалганууд хэгдэхэ болоно, - гэжэ Агрономическа факультедэй газар эдлүүрилгын тэнхимые даагша Виктор Соболев хөөрэнэ.

«Колхоз «Искра» гэһэн CПК – Буряадаймнай түрүү ажахынуудай нэгэн. Жэл бүри 9 мянган гектар талмай дээрэ орооһото болон тэжээлэй ургамалнуудые тарина. Гол түлэб, шэниисэ, обёос болон ешмээн. СПК-гай түрүүлэгшээр олон жэлдэ Василий Михайлович Коршунов хүдэлнэ.

• Хүдөө ажахын академитэй 20 гаран жэлэй туршада хүдэлнэбди. Түрүүн эрдэмтэдһээ зүбшэл эрижэ хандаа һэмди. Тиигэжэ байһаар иимэ туршалгын талмай байгуулха хэрэг гараа. Газарайнгаа хүрьһэ яажа эдлүүрилхэб, тарилгада бэлдэхэб гэхэһээ эхилээд, элдэб шухала асуудалнуудаар шэнжэлгэнүүд хэгдэнэ. Энэнь хэн хэндэмнайшье туһатай юм. Юуб гэхэдэ, манай таряалангууд дээрэ хэгдэһэн туршалга болон шэнжэлгэнүүдые нэн түрүүн ажалдаа нэбтэрүүлнэ ха юмбибди, - гэжэ Василий Михайлович онсолно.

«Колхоз «Искра» гэһэн CПК-гай түрүүлэгшэ Василий Коршунов хүдөө ажахын эрдэмэй дид-доктор, Ородой Холбоото Уласай хүдөө ажахын габьяата хүдэлмэрилэгшэ юм. Гадна Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын академи дүүргэжэ гараһан (тэрэнэй түгэсхэхэ үеэр дээдэ һургуули байһан юм ааб даа).

• Би 1982 ондо академиин агрономическа факультет дүүргээ һэм. Тэрэ гэһээр лэ газар дээрэ хүдэлнэб. Ажалайнгаа намтар тракторна бригадын учётчигоор эхилээд, агроном, һүүлдэнь ахамад агроном болооб. Мүнөө 18-дахи жэлээ «Искра» колхоз хүтэлбэрилжэ ябанаб. Академидэ абаһан эрдэм мэдэсэмни яахын аргагүй туһатай юм ааб даа. Мүн 40 жэлэй туршада олоһон дүршэлөө хайшан хэхэбиб? – гэжэ Василий Коршунов баяртайгаар хөөрэнэ.

Хүдөө ажахыда квадрокоптер хэрэглэхэ ажалай эхин һаял табигдажа байна. Саашадаа улам ехэ арга боломжотой шэнэ тоног түхеэрэмжэнүүд абтахаар түсэблэгдэнэ.