​Арадай Хурал: аймагуудтаа яажа туһалхаб?

Буряад Уласай Арадай Хуралай ээлжээтэ, арбан юһэдэхи, сесси үнгэрэгшэ долоондо Улаан-Үдэдэ боложо үнгэрбэ. Һунгамалнуудай зүбшэн хэлсэлгэдэ табяад асуудал табигдаа. Харин тиихэдэ “правительствын сагта” үшөө хоёр асуудал зүбшэн хэлсэгдэһэн байха юм.

Зүрилдөөтэй асуудал

Сессиин эхин дээрэ һунгамалнуудай үзэмжэдэ табигдаһан зүрилдөөтэй 12-дохи болон 13-дахи асуудалнуудаар зүбшэн хэлсэлгэ унжагайраа. Ушар юуб гэхэдэ, хуулиин энэ хоёр түсэлэй нэгые Буряад Уласай Толгойлогшо Вячеслав Наговицын, нүгөөдыень Хуралай һунгамал, коммунис намай түлөөлэгшэ Баяр Цыренов оруулһан байгаа. Эдэ хоёр түсэл дотор нэгэл юумэн тухай – албанайнгаа гэртэ ажаһууха үедөө тэрэнээ дулаасуулһанай түлөө, халуун, хүйтэн уһанайнгаа болон хотын ажахын бусад туһа хэрэгүүдэй түлөө түлэгдэдэг коммунальна түлбэринүүдээ уласай Толгойлогшын өөрөө түлэхэ тухай хэлэгдэнэ. Анхандаа, хуулиин ёһоор, энэ түлбэринүүдынь уласай мүнгэн һангһаа гаргашалагдадаг байгаа. Баяр Цыреновэй түсэл зүбшэн хэлсэнгүй, болюулая гэһэн дурадхал һунгамал Матвей Гершевич оруулба. Тэрэнэй тэмдэглэһэнэй ёһоор, манай уласай Толгойлогшо Вячеслав Наговицын нёдондонһоо хойшо хамаг коммунальна түлбэринүүдээ өөрөө түлэдэг болонхой. Тиигээдшье Гершевичэй һанамжаар, Толгойлогшын зохёон бэлдэжэ, Арадай Хуралда оруулһан хуулиин түсэлые депутат Цыреновэй түсэл дууряана.

Харин тэрэниие зохёогшо Баяр Цыренов өөрөө, депутат Фёдор Бураев гэгшэд уласай Толгойлогшын түсэлые болюулая гэбэ. Баяр Цыреновэй һанамжаар, тэрэнэй зохёон бэлдэһэн түсэл Толгойлогшын түсэлдэ орходоо дэлгэрэнгы, Ородой Холбооной мүнөө үеын хуулитай зохилдуулагданхай.

Хэдэн депутадууд энэ асуудалаар һанамжаяа хэлээд, дуугаа үгэлгын болоходо, хоёр проектые хоюулыень орхихо, энэл сесси дээрэ хаража үзэхэ гэһэн дүн гаргагдашаба. Харин бүри һүүлдэ, сессиин зүбшэхэ асуудалнуудта һунгамалнууд дахин бусахадаа, зүрилдөөтэй хуулиин энэ хоёр түсэлнүүдые хамтаруулжа, удаадахи ээлжээтэ сесси дээрэ зүбшэн хэлсэхэ тухай шиидхэбэри абаһан байха юм.

Шалгаха талаар шадамар

Удаань һунгамалнууд Буряад Уласай Тоололгын танхимай даргаар хоёрдохи болзортонь Евгений Пегасовые томилоо. Тэрээн тухай хөөрэхэдөө, Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Владимир Павлов ехэтэ магтаба: һүүлэй жэлнүүдтэ Тоололгын танхим яһала ехэ мүнгэ олон-олон шалгалтануудай үедэ хинан шалгажа, буруугаар хэрэглэгдэһэн горитой ехэ мүнгэ уласай бюджедтэ бусаажа шадаа.

Нюусаар дуугаа үгэлгэдэ хабаадаһан 52 һунгамалнууд Евгений Пегасовай түлөө дуугаа үгэбэ, харин нэгэ хүн арсаа, дуугаа үгэлгын баһал нэгэ бюллетень хуулиин талаар хүсэгүй гээд мэдэрэгдэһэн байна.

Гадна, уласай Тоололгын танхимай аудиторнуудаар Валентина Федосова Владимир Поломошнов хоёрые мүн лэ һунгамалнууд тушаалнуудтань баталһан байна. Тиихэдээ тушаалнуудта дахинаа баталагдаһан эдэ шалгагшад ехэ хурса, һонор, мүнөө үеын эрилтэнүүдтэ тон тааруу мэргэжэлтэд гэжэ тэмдэглэгдээ.

Яахадаа бюджет яяр бэ?

Мүн тиихэдэ Арадай Хуралай һунгамалнуудай зүбшэн хэлсэһэн зүйлнүүд соо - уласаймнай урда жэлэй бюджедэй хэр зэргэ бэелүүлэгдэһэн тухай Засагай газарай, Мүнгэн һангай яаманай тоосоон. Хэды шахардуу байдалда гүрэн түрын, манай уласай ороод байгаашье һаа, нёдондоноймнай байдал яһала бараг байгаа гэһэн тобшолол хэгдээ. Гэхэ зуура, дээрэһээ, Ородой Холбооной засагай зургаануудһаа эльгээгдэһэн мүнгэн жэлэй дүүрэтэр хэрэглэгдэнэгүй гэһэн шанга асуудал депутадууд табяа. Ямар ушар шалтагаанһаа тэрэнь болодог юм? Хэгдэхэ ажал – барилга, һэльбэн заһалга гэхэ мэтэ – яахадаа саг соогоо бүтээгдэдэггүй юм, эмхи зургаануудай болон аймагуудай ехэ-ехэ гаргашанууд баталагдаһан болзортоо юундэ хэгдэнэгүй гээшэб? Энэ болон бусад асуудалнуудта тоб гэмэ тодо харюу һая нааша олдохо гү?

Хүсэ ехэтын урда тулюурынь ходо зэмэтэй гэдэгтэл, диилэнхи ушарнуудта засаг баригшад багашаг зиндаатай дарганар дээрээ зэмыень тоходог гээшэ бэзэ. Үнэн дээрээ олон иимэ ушарнуудай гол шалтагааниинь дээдын зургаануудһаа эхитэй байдаг. Теэд ганса манай ниислэлдэ зонхилхы ажалаа зохёодог дарга сайдуудта энэ хабаатай бэшэ, харин бүри томо, юрын буряадаар хэлэбэл, “ехын газарай” ендэр дээрэ “наадагшадһаа” сэхэ дулдыдадаг гээшэ. Үбэлдөө хэжэ болохогүй ажалнууд барилга дээрэ олон бии. Теэд намар болошоһон хойно гүрэнэй ниислэлһээ “бууһан” мүнгэ жэлэй дүүрэтэр ашаглахын тула аукцион болон конкурснуудые үнгэргэжэ ядаһаар байтар хүйтэржэ, ажалшье һайн шанартайгаар бүтээгдэхэгүй. Тиихэдээ арадай һунгамалнуудай асуудалнуудай ехэнхи хубидань харюунуудые бэдэрбэл, «дээгүүр» олдохо гэжэ һанагдана.

Адуугаа манахадаа хамтаараа, арьбангаа эдихэдээ гансаараа...

Мүнгэн һангай талаар аймагуудай шахардуу байдалые гансал залхуу хүн мэдэнэгүй ёһотой. Теэд аймаг, сомон бүхэн, нютагай засагай байгууламжа – хото хүдөө – бултадаа бэе бэедээ адли бэшэ. Буурал Буряад ороноймнай булан бүхэниинь илгаатай. Мүнгэ зөөриин талаар тиимэл байдаг. Хэдэн тонно шулуун нүүрһэ малтажа байһан үйлэдбэритэй аймаг нютагуудтай хүдөөгэй ажалаар ганса амидардаг бусадые яагаад жэшэхээр бэ? Болохогүй. Засаг эрхилхэ, мүнгэн һангаа бүридүүлдэг татабариие зүбөөр тоолохо, багсаамжалха, арад зоноо ажалтай болгохо гэжэ асари ехээр оролдожо байһан засаг дарганарые харахада урматай. Баһа тиихэдэ, байһан бага мүнгөө зүбөөр хэрэглэхэ, алмаха гээд, үлүү гаргашануудһаа һалаһан аймагууд улас доторнай үсөөн бэшэ. Юушье хэнгүй, “дээрэһээ” мүнгэн үгтэнэл аабза гээд һанаа амар ябахашье ноёд байжа болохо. Яагаад иимэ хоёр тад ондоо хандасатай дарганарые нэгэ адляар дэмжэлтэйб? Улас түрэдөө үгэлсэхэ бэшэ, ганса үрэбхихэ гэжэ оролдодогуудые хайшан гэхэ юм? Хониёо харахадаа хоюулаа, хабһаа мүлжэхэдөө гансаараа – энэл үгэһөө удха һабагшалагдаха болоно гү?

Буряад Уласай Толгойлогшо сессиин үедэ һунгамалнуудта хандажа, аймагууд болон хотонууд хоорондо гүрэнэй мүнгэн туһаламжа зүбөөр хубаажа, зүрилдөөгүйгөөр тарааха арга дүрим шэнээр зохёохо хэрэгтэй гэжэ хэлээ. Энэньшье зүб гэжэ бодогдоно. Аймагууд болон бусад байгууламжанууд хоорондо бии байгаа хамаг илгаануудые хараадаа абажа, шэнэ дүрим зохёон бүтээгээгүй бол, зүрилдөөнэй заха хизаар һая наашашье харагдахаар бэшэ.