Түрэл нютагтаа жаргалтай

- Анатолий Александрович, та хэзээ нютагайнгаа сомон дарга болохо гэжэ шиидэһэн байнабта?

 - Юрэдөө би өөрөө сомон дарга болохоб гэжэ һанаагүй байхадамни, Уро нютагай арад зон намда ерэжэ, нютагаа ударидажа эхилыт гэжэ гуйһан байгаа. Нютагаархидайнгаа хэлэжэ байхада, арсахань аягүй байжа, энэ тушаалда ороһон байнаб. Харин таанад намда булта хамһалсахат гэжэ хэлээ бэлэйб. Тэрэ гэһээр 8 жэл үнгэршэбэ. Энэ сагай хугасаа соо яһала ажал хэгдээ гэжэ тэмдэглэхэ байнаб.

- Уро нютагнай үзэсхэлэнтэ һайхан байгаалитай, хойто талаараа - Баргажанай үндэр хаданууд, урда талаарнь - Икадай хада гүбөөнүүд. Мүнөө сагта Уро нютаг хэр хүгжэжэ байнаб?

- Ганса Уро нютаг бэшэ, Баргажан голой тала дайдамнай ямар гоё, һайхан байгаалитай гээшэб даа. Иимэ гоё газарта түрэһэн, үндыһэн хадаа нютагтаа дуратайгаар хүмүүжүүлэгдэһэн зон болонобди, ородоор хэлэбэл, “где родился, там и пригодился” болоод ябанаб. Мүнөө Уро нютаг Баргажан аймаг соогоо томо нютагуудай нэгэн гээшэ. Ниигэмэй байдалда хэрэгтэй бүхы эмхи зургаанууд ажалаа ябуулһаар. Һургуули, эмнэлгын гурбан ФАПууд, Соёлой байшангууд. Олонхи арад зон үмсөөрөө адуу малаа барижа, ан-бун ажаһуудаг. Нютагай зон ехэ ажалша, миин һуудаггүй, урагшаа һанаатай, нюргандашни үлүү үгэ хэлэхэгүй, нюурташни сэхэ руунь хэлэдэгынь би ехэ һайшаадагби. Нютагай суглаануудта бэрхэшээлтэ болоһон асуудалнуудаа нюуса нөөсэгүй сэхэ табижархиха. Нютагһаа гаража ошохо ябадал үсөөн болоо. Зөөжэ ерэхэ ушарнууд олон бэшэ, харин бии.

- Нютагаа хүгжөөхэ ажал хаанаһаа, ямар талаһаа эхилһэн байнабта?

- Хүн бүхэн ударидагшын ажалда ороходоо, урдаа зорилгонуудаа бэшэжэ, дутуу дундануудыень, бэрхэшээлнүүдыень элирүүлэн, ажалаа эхилдэг юм ааб даа. Бишье илгаагүйб. Мүнөө сагта нютагай захиргаанда мүнгэн байхагүй. Хуулиин ёһоор газараа хэрэглэжэ, өөһэдөө мүнгэ ологты гэжэ бэшээтэй. Теэд “амиды хүн аргатай” гэдэгтэл, арга мүрөө бэдэрнэбдил даа. Буряад Уластамнай ТОС-ууд гэһэн программа зохёожо, тэрэнээр мүнгэ һомолжо эхилээ. Харин мүнгэндэ хүртэхын түлөө ажал хэжэ харуулха хэрэгтэй ха юм даа. Бидэ 2014 онһоо энэ программада оролсожо, ехэ һайн хүдэлжэ эхилээбди. 2016 ондо түрүүшын “Гагаринцы” ТОС улас соогоо эрхимлээ, 2017 ондо “Хуторок” ТОС баһа уласай мүнгэ шүүһэн байна. Мүнөө гурбадахи “Подснежник” ТОС амжалтатай хүдэлжэ байна, конкурсдо хабаадаха мэдүүлгэеэ үгөө, дүнгүүд үшөө эли бэшэ. Ниитын ажалай хүсөөр нютагаа шэмэглэнэбди - багашуулда наадаха талмайнууд түхеэрэгдэнэ. Душелан нютагта Соёлой байшан заһабарилагдаа, доторнь номой сан түхеэрэгдээ. Уро нютагта тамирай талмайнууд зохёогдонхой. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай ветерануудай хүшөө заһабарилагдаа, хүн зоной амарха сэсэрлиг зохёогдоо. Юрэдөө аалиханаар ажалаа хэнэбди даа.

 - Хүн зон хамтын ажал хэрэгтэ хэр хабааданаб?

 - Элдэбынээр хандана. Гол түлэб ТОС-ой ударидагшаһаа дулдыдадаг. Бэрхэ, шадамар ударидагша байгаа һаа, олон зониие суглуулжа, ажал эмхидхэжэ, ТОС урагшатай ажаллаха байна. Теэд ниитын ажал юрын хүн эхилхэмни гэжэ гараа үргөөд гүйхэгүй ха юм. Дүршэлтэй, нютагайнгаа зондо хүндэтэй, ажалша бэрхэ байхадаа, бусадаа дахуулжа шадаха байна. Тиимэ зон олонхи ушарта Совет гүрэнэй һургуули гараһан, комсомолдо ябаһан зон гээд тэмдэглэхэ байнаб.

 - Нютагтатнай хүдөө ажахынууд, олзын хэрэг эрхилэгшэд хэр олон бэ?

- Хүдөө ажахынууд бии. Разуваевтанай гэр бүлэ һү һаалиин фермэтэй. Хүдөө ажахын яаманай тэдхэмжэ мүнгэндэ хүртэжэ, һаамхай үнеэдые, һү һаадаг хэрэгсэл,техникэ худалдан абаһан байна. Хото хорёо баряа. Мүнөө тэдэмнай тоһо, зөөхэй, һү аймаг соогуураа наймаална. Ажалша зон ямаршье байдалда тоһотой хилээмэтэй байха гэжэ мэдээжэ ха юм даа. Разуваевтанай бүлэһөө жэшээ абамаар. Аба эжынь үхибүүдээ ажалда һургаһан, тэдэнь дээдэ һургуули дүүргээд, булта гэртээ бусажа, мүнөө эбтэйгээр ажалаа ябуулна. Үшөө тиихэдэ олзын хэрэг эрхилэгшэ Прохорова хилээмэ баридаг, хэдэн алаабхитай (магазинууд).

-Душелан нютагта Новокрещеных гэжэ бүлэтэй хамта ажахы байгуулаабди. Мал үдхэхын хажуугаар шасарганын сэсэрлиг хээбди. Мүн тиихэдэ баһал нютагай зоной туһаламжаар сай бүтээхэ ажал хүл дээрэнь табибабди. Попов гэжэ хүн нютагайнгаа эм домто ургамалнуудай набшаһа суглуулжа, ехэ амтатай сайнуудые бүтээнэ. Тиимэ хүниие дэмжэжэ, тэрэ сайень худалдаха ажалдань туһалаабди. Нютаг соогоо урагшаа һанаатай, ажалша зониие дэмжэжэ, олзын хэрэг эрхилхэ хэрэгтэнь туһалха гэжэ хөөрэлдэдэгбди. Мүнөө Һүбэ нютагта Дагестанай хүн үнинэй түбхинэнхэй, теэд адуу мал үдэхэхэ гэхэдэнь, сүлөө газар үгы байна. Уро нютагта ажалаа эхилэ гэжэ урижа байнаб. Табан хушуун малай нэгэн болохо хонин һүрэг үдхэхэ һанаатай, тэрээндэнь газар үгэхэбди гэжэ хэлэнхэйбди. Хүндэтэ хамба лама Дамба Аюшеевтэй хөөрэлдэжэ, хони абаха түсэб бии.

- Сомон даргын ажалда ямар хубилалта, нэмэлтэнүүдые оруулаа һаа гэжэ һананабта?

 - Сэхыень хэлэхэдэ, нэмэлтэ оруулха юумэнүүд байха даа. Теэд дээрэһээ хуулинуудай хубилжа байхада, тэрээндэнь дадаад, ажаллаха баатайбди. Нэгэ хэды жэлэй саана нютагай захиргаануудай мүнгэ нягталдаг (бухгалтери) газарыемнай аймагай мэдэлдэ оруулаа ха юм даа. Нютагтаа ажал хэхэ болоходоо, энэ тэрэ хэрэгүүдтэ мүнгэнэй хэрэгтэй болоходо, аймаг руу ошожо, тэндэһээ мүнгэ арба дахин мүргэжэ, эрихэ баатай болонхойбди. Харин мүнгэ нягталагша хажуудашни байхадаа, ямар амар һэм даа. Уласай олон нютагай гулваанартай хөөрэлдэхэдэмни, энэ асуудал огто буруу гэжэ хэлсэжэ байгаа һэн.

- Газарай талаар ямар бэрхэшээлнүүд байнаб даа? Нютагайнгаа газарнуудые мэдэлдээ оруулха ажалаа дүүргээ гүт?

- Газарай хүсөөр лэ сомондоо нэмэлтэ мүнгэ олонобди. 80 хуби газарнуудаа сомонойнгоо мэдэлдэ оруулха ажал хээд байнабди. Сабшаланай, тарилгын газарнуудаа хүлһэлжэ хубаанабди. Тэрэнь амар болоо. Жэшээлхэдэ, март һараһаа декабрь болотор сабшаланай газар зондо үгэнэбди. Мүнөө жэл ганса сабшалангай ашаар 50 мянган түхэриг һандаа оруулаабди, харин тарилгаяа ургуулдаг газараар 60 мянган түхэриг олзо олообди. Тон түрүүн энэ ажал эхилхэдэмнай, арад зон дурагүй байгаа. Шаг шууяан гарадаг байгаа. Бидэшни аалиханаар лэ ойлгуулжа үгэнэбди. Баһал зондоо шанга шангаар хэлэхэдэшни ойлгонгүйгөөр, үшөө тиихэ аалтайт гээд, сухарижа эхилдэг. Тиихэгүйн тула хуби хубяар ойлгууламжын ажал ябуулнабди.

- Сабшаланай газарнуудаа уһалха арга бии гү?

 - Газар дэбисхэртээ уһалалгын системэ заһабарилаабди. Нютаг соомнай гурбан тиимэ хэрэгсэл анхандаа ажалладаг һаа, СССР гүрэнэй һалахада, баһа һалаа. Мүнөө хоёрыень һэргээгээбди, үшөө нэгыень заһабарилха түсэб табинхайбди.

- Урдатнай ямар түсэбүүд табигданхайб?

- Мүнөө нютагаймнай ехэнхи зон үмсын ажахынуудай аргаар хоолойгоо тэжээгээд байна ха юм даа. Огородой эдеэ ургуулна. Үлүү гараһан эдеэгээ үйлэдбэрилхэ арга үгы. Хоёр жэлэй саана огородой эдеэ ургуулжа, үйлэдбэрилхэ ажал тухай түсэл зохёогоо һэм. Тэрэнээ мүнөө бэелүүлхэ хүсэлтэйбди. Худалдаанай томо эмхинүүд хубиин зонһоо огородой эдеэ абанагүй ха юм. Тиихэдэнь КФХ байгуулаад, тэрэнэйнгээ аргаар зонһоо үлүү гараһан огородой эдеэ абажа, томо дэлгүүрнүүдтэ саарһа дансатайнь тушаадаг болохобди. Тиихэдэмнай зон бүри ехээр таридаг болохо. Томо теплицэнүүдые абажа табихабди. Хэдэн жэлэй туршада адаглажа харана ха юмбиб даа, хотоһоо олзын хэрэг эрхилэгшэд (перекупы) ерээд, үнэгүйхэнөөр морхооб, хартаабха гэхэ мэтые худалдан абаад, дам саашань сэнгыень нэмээд наймаална. Нюргаяа нугалжа, огородой ажал хээгүй зон - тэдэш. Бидэ өөһэдөө юундэ тиихэ аргагүйбибди? Аргатайбди. Тиимэ һэн тула энэ ажал эршэтэйгээр ябуулжа эхилэнхэйбди. Үшөө нэгэ түсэб гэхэдэ, мүнөө адуу мал үүсэлхэ цех нютагтаа бариха гэһэн бодолдо абтаад байнабди. Үмсынхид хорёо соогоо малаа үүсэлжэ, мяхаяа дэлгүүртэ наймаалжа шадахаяа болихонь. Нэгэ хэды олзын хэрэг эрхилэгшэдээр энээн тухай хөөрэлдөөбди. Ерэхэ жэл үүсэлэлгын багахан цех бариха хэрэгтэй гэжэ тэдэнэр ойлгоод байна. Сомоной талаһаа хэрэгтэй туһаламжа үзүүлхэбди.

- Залуу мэргэжэлтэд нютагтатнай олон гү?

- Мэргэжэлтэд дуталдана. Һургуулида ехэнхи хубинь наһанайнгаа амаралтада гараһан, гарахаяа байһан багшанар. Гадна эмшэд дуталдана. Соёлой һалбарида баһал ядуу байдал тогтонхой. Уро нютагай Соёлой байшан ерэхэ жэл заһабарилгада орохо, тусхай программада орообди. Харагшадай зал шэнэлэгдэхээр хараалагдана. Өөрын аргаар хушалтыень, тайзанаа шэнэлээ болообди. Программада ороһондоо, бидэ ехэ баяртайбди. Теэд Соёлой байшанай дарга болохо хүн үгы. Мүнөө залуушуул хэрэггүй мэргэжэлнүүдтэ һурана. Булта банкын ажалшад болохо һанаатайнууд. Нютаг дээрээ, газар дээрээ ажал хэхэеэ оролдохо хэрэгтэй. Ямаршье засагай ерээ һаа, газар гээшэмнай эдеэлүүлхэ, хубсалуулха, баяжуулха аргатай ха юм даа.

 СПРАВКА: Анатолий Александрович Ёлшин 1955 оной ноябриин 25- да Душелан нютагта түрэһэн. Уро нютагай дунда һургуули дүүргэжэ, дээдэ мэргэжэл шудалхаяа Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын дээдэ һургуулида ороһон. Тэрэнээ 1977 ондо “инженер-механик” гэһэн мэргэжэлээр түгэсхэһэн байна. “Уринское” нютагай захиргаанай сомон даргаар 2013 ондо һунгагдажа, мүнөө болотороо амжалтатай хүдэлжэ байна.