Малай тахал Буряадта

- Эрдэм Гончикбалович, нодулярный дерматит гэһэн үбшэн Буряадта хаанаһаа оруулагдаа гээшэб, али энэ үбшэн ходол байдаг, тааруу сагай ерэхэдэ, малда халдажа эхилдэг гү?

 - Энэ үбшэн яагаад һүжэрһэн тухай нэгэ хэды һанамжа байна. Энэмнай ганса һанамжа гээшэ гүб даа. Хаанаһаа эхиеэ татанаб гэжэ тодоор хэлэжэ шадахагүйбди. Нэгэдэхи һанамжа хадаа малай мяха худалдажа абадаг зон халдахаажа болоо. Хүнүүд мяха тушааха болоходоо, гэрэйнгээ хорёо соо малаа гаргана гээшэ. Тэндэһээнь һүжэржэ магад. Хоёрдохёор гэхэдэ, ондоо можо хизаарһаа дамжан ерэхэдээ магадгүй. Гурбадахяар, малай эмшэдтэ хандангүй, анализ юумыень абангүй, ондоо можоһоо мал худалдан асаржа болоо. Дүрбэдэхеэр, малай булашанууд задаржа, үбшэн таража эхилээ.

 - Энэ үбшэн яагаад халдадаг бэ, хэр аюултай гээшэб?

 - Нодулярный дерматит гээшэмнай ехэ түргэн тарадаг үбшэн, халдаад, 2-3 долоон хоног соо малай бэе соо мэдэгдэнгүй хүгжэжэ байха, тиихэ үедөө бусад малда халдадаг. Мүн тиихэдэ аляаһа, батаганаан, һоно гэхэ мэтэ шуһа һородог хорхойнууд үбшэ тараадаг юм. Мүнөө үбэлэй саг байжа, малай эмшэд энэ үбшэнэй урдань орожо байна. Дулаанай саг болотор, халдабарита үбшэниие даража шадаагүй һаа, хэсүүхэн байха. Энэ үбшэниие аргалһанай үрэ дүн үгы. Хүнүүд энэ үбшэндэ дайрагдахагүй, харин тарааха аргатай. Тиимэһээ үбшэнэй элирүүлэгдэһэн нютагуудай хажуугаар сэбэрлэлгэ хэнэбди. Гутал, хубсаһанда аһалдаад тарашадаг. Нохой, миисгэй, адуун тараагшад болодог. Гахай, хонин, эбэртэ мал үбдэдэг.

 - Мүнөө сагта малай эмшэд ямар ажал хэжэ байнаб?

 - Энэ үбшэнһөө һэргылэмжын тарилга хэгдэжэ байна. Үбшэн дэлгэрһэн аймагуудай малай эмшэдтэ Хурамхаанай, Захааминай, Яруунын, Хэжэнгын, Загарайн мэргэжэлтэд туһална, тарилгада хабаадуулагдана. Хяагтын аймаг руу түргэн дары малай эмшэд ошожо, үбшэндэ дайрагдаһан малые амяарлажа усадхаха ажалда хабаадаа. Мүн тиихэдэ Бэшүүрэй аймагта 200 гаран толгой мал шатаагдаа. Мүнөө дээрээ 87 мянган мал таригдаа, тэрэнэй 49 мянганиинь эбэртэ мал, 49 мянган ямаан болон хонин, 3500 гахай. Бэшүүрэй Билютай нютагта халдаһан мал шатаагдаа. Мүнөө малай эмшэд айлнуудаар ябажа, тарилга хэнэ.

 - Хүн зоной һанаан сэдьхэл ямар байнаб, гүрэнэй талаһаа туһаламжа хараалагданхай гү?

- Ямар байха һэм даа. Олон жэлэй туршада хаража байһан малаа үбшэндэ дайруулаад, шатаалгажа байхада. Теэд бэшэ арга үгы. Дулаан сагай ерэтэр даража шадаал һаамнай ехэ һайн. Гүрэнэй талаһаа туһаламжа үзүүлэгдэхэ гэжэ уласай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшо, хүдөө ажахын сайд Галсан Дареев урид бултанда хэлээ һэн. Һануулан хэлэбэл, амиды шэгнүүрээр эбэртэ бодо малай нэгэ килограммай түлөө 134, гахайн - 152 түхэриг үгтэхэ. Нэгэ хониной түлөө 4000 түхэриг.

- Халдабарита үбшэн ямар түргэн Ивалгын аймаг хүрөө юм, хүнүүд асараа гэхэдэ болохо гү?

- Хүнүүдһээ бэшэ хэн асархаб даа. Шэнэ жэлэй һайндэрнүүд соо бэе бэедээ айлшалаа, халдаһан аймагуудааршье ябаһан байха даа. Үшөө дахин һануулан хэлэбэл, энэ үбшэн халдабарита. Хүнэй гуталда шэбхэ шабааһаниинь няалдаад асарагдажа болохо. Ивалгын аймагта тарилга дүүрэхэ тээшээ боложо байна. Загарайн аймагта баһал тарилга хэгдэнэ. Сэлэнгын аймагта энэ үбшэ оруулаагүйбди, саг соонь тарилга хэжэ, шалгалтын постнуудые хэжэ үрдеэбди.

- Вакцинаар хангалта ямар гээшэб?

 - Вакцина бии. Түрүүшын ээлжээндэ ганса гурбан аймагта тоологдоһон һаа, мүнөө үшөө нэмэжэ асарагдаа. Номой ёһоор малай үбдэһэн газарһаа 40 километр тойроод тарилга хэгдэнэ. Вакцина табихада, айлнуудаар нютагуудай захиргаанай мэргэжэлтэд ябалсана. Хотодо ойро болоходоо, малай тоо үсөөн болоно ха юм даа. Хүн зон ойлгоно, нохойнуудаа саашань болгоод, үүдэ үрхэеэ нээжэ үгэнэ. Малай эмшэдтэ нютагай залуушуул хамһалсана, зарим айлнууд наһатай болонхой, малаа тогтоожо үгэхэнь бэрхэтэй. Хяагтын болон Бэшүүрэй аймагуудта эгээл ехээр үбшэнэй һүжэрһэн газарнуудта үбшэ тогтоожо шадаабди гэжэ хэлэхэ байнаб. Малай эмшэд амаралтагүй ажалаа ябуулжа байна.

 - Мүнөө бусад аймагуудһаа зон мяхаяа наймаалха аргатай гү?

 - Бусад аймагуудһаа мяхан наймаанда гарана. Харин онсоор шалгалта хэгдэнэ. Лабораториин шугамаар шуһыень абаха хэрэгтэй. Заримдаа зон лабораторидо ошожо, шалгалта хүүлэхэеэ зүрхэ алдаад, танилнуудаараа тараажа наймаална. Тэрэнь огто буруу. Адуу мал тэжээдэг хадаа энэ хэрэгтэ харюусалгатайгаар хандаха хэрэгтэй бшуу даа.

Һануулан хэлэбэл, мүнөө хохидоһон малай түлбэри хэхэ бэлэдхэл уласай Хүдөө ажахын яаман бэлдэжэ байна.