Байгал далай руу муу муухайн оролгые багадуулха

- Байгал далайн ариг сэбэртэ муу нүлөө үзүүлэлгые багадуулхын тулада Буряад Улас ехэ ажал ябуулна. Толгойлогшын командашье федеральна түбтэй хамта шадаха зэргээрээ бүхы хүсэл оролдолгоёо гаргана. Мүнөөдэр бидэ Улаан-Үдэһөө орожо байдаг муу һайниие сэбэрлэжэ байха мүнөө үеын бүхы технологинуудтай, технологиин­шье талаһаа, баһал гаргашануудай талаар яһала томо түхеэрэлгэ хара­абди. Мүнөөнэй юрын бэшэ бай­далда энэ түхеэрэлгэдэ мүнгэ зөөри олоһомнай һайн гээшэ. Тиигээд хэрэгсэлнүүдтэ гадаадын хорил­тонуудай байбашье, экологическа талаһаань юугээрээшье дутуугүй һэлгэхэ хэрэгсэлнүүдые нүхэднай олоо, түсэблэһэн гуримаараа ажал ябуулагдана, - гэжэ юрэнхы сайдай орлогшо Виктория Абрамченко тэм­дэглээ.

Сэбэрлэлгын түхеэрэлгэнүүдые һэльбэн шэнэлхэ ажалнууд феде­ральна «Байгал далайе хамгаалан сахиха» түлэбэй үндэһэн «Байгаали хамгаалга» түсэлөөр ябуулагдана. Һэльбэн шэнэлэлгэдэ бүхыдөө 12 млрд түхэриг гаргашалагдаха. Юрэн­хы сайдай орлогшын тэмдэглэһээр, 7 млрд түхэригэй хэмжээндэ түрүүшын транш республикада оруулагдаа.

- Тон түрүүн би юу тэмдэглэхэ гэнэбиб гэхэдэ – Виктория Вале­рьевнада өөрынгөө баяр хүргэнэб. Олонхи хүнүүд мэдэнэгүй, Вик­тория Валерьевнагай элидхэлэй үндэһөөр лэ Юрэнхылэгшэ Вла­димир Владимирович Путинай республикын сэбэрлэлгын 21-дэхи түхеэрэлгэнүүдээр даабари үгтөө юм. Выдринэдэхи сэбэрлэлгын түрүүшын түхеэрэлгэнүүдые бидэ ашаглалгада тушаанхайбди. Эгээл ехэ сэбэрлэлгын түхеэрэлгэнүүд – эдэ Улаан-Үдэдэл ха юм даа, тиимэһээ тэдээгээр лэ ажалланабди, - гэжэ Буряадай Толгойлогшо Алексей Цы­денов онсолон тэмдэглээ.

Мүнөөдэрэй талада уруудажа ерэһэн уһые механическа аргаар сэбэрлэхэ 1-дэхи пусковой ком­плексын оньһожоруулагдамал хэрэгсэлнүүд ашаглалгада тушааг­данхай, агаараар үлеэхэ станциин байшан баригдаа, тэрэ 2-дохи пу­сковой комплекстой хүдэлжэ эхилхэ юм. 2019 ба 2020 онуудай хугасаада сэбэрлэлгын фильтрнүүдэй блок, хорогүй болголгын УФ блок, сэбэр­лэлгын биореакторнуудай блок – эдэ бүгэдөөр сэбэрлэлгын түрүүшын хаһа дүүргэгдэжэ, хорогүй болголгые дүүргэхэ барилганууд хэгдэхэ.

2023 оной декабрь болотор био­логическа сэбэрлэлгын шугамуу­дые барижа, ашаглалгада тушааха, уһанай тунаадаһые арилгаха түхеэрэлгэнүүдые, уһые хорогүй бол­голгые дүүргэхэ барилгануудые бо­лон туһаламжын түхеэрэлгэнүүдые бариха гэжэ хараалагдана. Сэбэр­лэлгын 1-дэхи шугамые хүдэлгөөд, мүнөө хүдэлжэ байһан шугам шэ- нээр баригдаһанда холбоод, тэрэнэй һуури дээрэ 2-дохи шугам барижа, 2024 оной декабрь болотор ашаглал­гада тушааха гэжэ хараалагдана.

Һэльбэн шэнэдхэлгын 2-дохи пусковой комплексын 1-дэхи шатын дүнгөөр сэбэрлэлгын түхеэрэлгэнүүдэй ажалнуудай үрэ дүн – 130 мянган гурбалжан метр сүүдхэдэ сэбэрлэхэ болоо, саашадаа 2-дохи шатада 185 мянган гурбалжан метр сүүдхэдэ болгогдохо, 3-дахи оньһожоруулагдамал шугамай ба­ригдажа дүүргэгдэхэдэ, 55 мянган гурбалжан метр сүүдхэдэ сэбэрлэжэ байха юм.

һэльбэн шэнэлэлгын барил­га-хабсаралгын ажалнууд 2024 оной һүүл багаар дүүргэгдэхээр түсэблэгдэнхэй. Сэбэрлэлгын түхеэрэлгэнүүд 1984 онһоо түрүүшынхиеэ һэльбэн шэнэлэгдэхэнь гэ­эшэ. Сэбэрлэлгын түхеэрэлгэнүүдые һэльбэн шэнэлэлгэ Байгал далай руу уруудажа ородог муу муухайн хэмжээе доошолуулжа, тэрэнэй ами­тадай, ургамалнуудай ажамидарха оршониие хамгаалха арга ехэ арга болоно.

Байгалай байгаали хамгаалха

Россиин Засаг газарай Түрүү- лэгшын орлогшо Виктория Абрам­ченко албанайнгаа хэрэгээр Бу­ряад ороноор ябахадаа, Ой модо хамгаалгын түбэй ажал хэрэгтэй танилсаа. Энэ Федеральна гүрэнэй тэдхэмжэдэ байдаг «Россиин ой модо хамгаалгын» ба һэргээлгын ажал ябуулдаг таһаг юм. Виктория Абрамченко Байгал далайе хамгаал­ха түлэбэй шухалые тэмдэглээд, эдэ хэмжээ ябуулганууд саашадаашье үргэлжэлүүлэгдэхэдээ, бүхы хэмжээ ябуулганууд Россиин Засаг газарай хиналта доро үнгэргэгдэжэ байха гэжэ мэдүүлээ.

«Байгал далайе сахилга тии­хэдэл дүүргэгдэхэ түлэб гэжэ ха­ража болохогүй гэжэ ойлгосотой. Байгал далайе сахилгын ажалнуу­дые 2024 он болотор ябуулаад лэ, ондоо хэмжээ ябуулгануудые хэ- хэеэ болишохогүйбди. Мүнөөдэр гүрэнэй тэдхэмжэдэ байдаг эмхидэ хүдэлдэг нүхэднай тон мүнөө үеын лабораторно түхеэрэлгэнүүдээр шэнжэлэлгэнүүдые хэнэ гэжэ бидэ хараабди. Имагтал Байгалай бай­гаалиин дэбисхэртэхи ой модоной өөрсэ байдалай шэнжэлгэнүүдые үнгэргэхэ. Тиигээд саашадань энэл ой модые хамгаалха аргануудые он­солжо дурадхаха. Энэ тон шухала хэ­рэг, тэрэ ганса экономическа ашаг­тай байха бэшэ, харин байгаали хам­гаалгын тон ехэ үүргэтэй. Байгал да­лай хамгаалан сахиха саашанхи ажал тухай хэлэбэл, гүрэнэй хүгжэлтын зорилгонууд тухай Юрэнхылэгшын захиралтада 2030 он болотор манай ажаһуугшадта болбосон түхэлтэй ажабайдал болон аюулгүй оршон байдалые хангаха гэжэ баталаа­тай гэжэ таанад мэдэнэт, тэрэмнай байгаалияа хамгаалалтагүйгөөр бүтэхэгүй гэһэн үүсхэлтэйгөөр бидэ ажалланабди. Тиимэһээ бүхы хэм­жээ ябуулгануудаа 2030 он болотор үргэлжэлүүлхэбди, - гэжэ Виктория Абрамченко тэмдэглээ.

Россиин Засаг газарай Түрүүлэгшын орлогшодо ба Буряадай Толгойлогшодо үндэһэн «Байгаали хамгаалга» гэһэн түлэбөөр ой тайга хамгаалгын мэргэжэлтэдтэ үгтэһэн тусхай техникын жэшээнүүдые ха­руулаа. Түлэбэй зорилгонуудые бэелүүлхын тулада, “Россиин ой модо хамгаалгын” таһаг ямаршье намаг шабар дабажа гараха техникэ: Камаз, ГАЗ, классическа УАЗ-уудые, мүн лэ вездеход худалдан абаа. Үшөө КС-701 гэһэн уһанай катертай болоо. Бүхы техникэ үргэнөөр хэрэглэгдэнэ.

«Байгал далайн байгаалиие жэн­хэни зандань сахиха гэһэн үргэн ехэ түлэб - энэ үзүүлэгдэһэн гай усал усадхалгын полигонуудые ба­рилга, ажахын хатуу үлэгдэлнүүдые усадхалга, ой модо хамгаал­га, харууһалалга, сэбэрлэлгын түхеэрэлгэнүүдые һэльбэн шэнэлэл­гэ, хамгаалгын далангуудые барилга. Эдэ хэмжээ ябуулганууд Ородой Хол­боото Уласай Засаг газарай хиналта доро болон Виктория Валерьевна­гай өөрынь дэмжэлгээр хэгдэнэ. Тэдэ Улаан-Үдэдэ, Наушкада, Хойто- Байгалай аймагта бэелүүлэгдэнэ. Ти­ихэдэ манай зорилго - Россиин Засаг газарай манда дамжуулан даалгажа байһан арга боломжонуудые ба нөөсэнүүдые саг соонь ашагтайгаар хэрэглэн бэелүүлгэ болоно. Манда үзүүлэгдэһэн найдалые болон туһые харюулха хэрэгтэй», - гэжэ Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденов тэм­дэглээ.

«Байгал далайе хамгаалан сахилга» гэһэн федеральна түлэбөөр 2022 ондо Буряадай Ой модо хамгаалгын түбэй мэргэжэлтэдээр Байгалай Буряадай байгаалиин дэбисхэртэ оролсодог гурбан – Зэдын, Захааминай ба Баргажанай ойн ажахынуудтахи нэгэ сая гектар талмайда шэнжэлгэнүүд түсэблөөтэй. Энэл федеральна түлэбөөр 2022 ондо фитопатологиин 4 мянган генетическэ шэнжэлгэнүүд хэгдэхээр түсэблэгдэнхэй. Буряадай Ой модо хамгаалгын түбтэ бүхы Байгалай байгаалиин дэбисхэрһээ – ганса манай республикын ой тайгаһаа бэшэ, Үбэр Байгалайшье хизаарһаа, Эрхүү можоһоо “үбшэ хабшанһаа” гэмтэһэн модонуудай биоматериалай жэшээнүүд асарагдана. Түсэблэгдэһэн шэнжэлгэнүүдэй хахадһаа ехэнхииень “Россиин ой модо хамгаалгын” Буряадай таһагай мэргэжэлтэд хэжэ дүүргээ.

“Россиин ой модо хамгаалгын” Буряадай таһаг – энэ хамгаалдаг ой модонойгоо талмайгаар бүхы фе­деральна һалбариин эгээл ехэ түб. Тэрэ ой модоор бүрхөөгдэһэн ойн жасын Буряад Уласай болон Саха (Яхад) Уласай бүхыдөө 218,2 сая га (21,5 сая га – Буряад орон, 196,7 сая га – Саха орон) газарта ажалаа ябуул­на. Таһагай зорилго – эдэ оронуудай ой тайга элүүрээр байлгаха. Байгша ондо Буряадай Ой модо хамга­алгын түбтэ ой тайгын уг үндэһэн нөөсэнүүдые саг үргэлжэ хаража, шалгажа байха таһаг нээгдээ юм.