Түрүү түрүүлэгшэ

Энэ колхоздо хүдэлһэн зон мүнөөшье болотор түрүүлэгшэеэ ду­лааханаар һанан дурсана. Үнгэрһэн амаралтын үдэр “Буряад үнэн” со­ниной зохёохы бүлэг Хошуун-Үзүүр ошожо, нютагай хүндэтэ аха захатан­тай уулзаба.

Хүгжэлтын шэнэ замда

Наһаараа түрэл колхоздоо хүдэлһэн эрмэлзэл дүүрэн, ажалша бүхэриг зон энэ нютагта ажаһууһаар. Мүнөө тэдэнэр булта үндэр наһатай аба эжынэр болонхой, тэдэнэй нэ­гэн - ажалай ветеран Светлана Дам­пиловна Дагбаева. Наһанай нүхэр Лубсан Цыдыпович Цыбикмитовтэй хамта түрэл колхоздоо 40 гаран жэ­лэй хугасаада хонишоноор хүдэлһэн юм. Тэрэ үедэ колхоздо хони малай тоо толгой үдэжэ, таряалангай тал­майнууд үргэдхэгдэжэ эхилээ. Колхоз хүгжэлтын шэнэ замда гараа. Тиигэжэ тэрэл үедэ хонишод, малшадта дулаан гэрнүүд баригдажа захалаа. “Цырендондог Семёновичой удари­далга доро нютагтамнай ойн һархяаг шэнгеэр барилганууд бүтэжэ эхилээ юм, - гээд, үндэр наһатай эжы абаһаар лэ тэмдэглэбэ. - Минии ан­хан колхоздо хүдэлжэ эхилхэдэ, түрүүлэгшэ Герасим Сибиданов бай­гаа. Тэрэнэй удаа Цырендондог Се­мёнович ерээ. Тиихэдэнь колхозой ажал хүгжэжэ, малшад, хонишод «хүл дээрээ» гаража эхилээбди. Баяжааб­ди. Эды олон гэрнүүд баригдаа. “Гэр байрануудые баригты”, - гээд лэ, ба­рилгын материалнууд орожол байха. Хониндоо хүдэлхэбди. Сүлөө забгүй ябахабди. Манай гэр хушалтагүй байгаа. Цырендондог Семёнович дархашуулаа дуудаад лэ, энэ гэрыем­най хушуулаа һэн”.

Түрүүлэгшын үргэмжөөр

Цырендондог Семёнович ураг­шаа һанаатай залуу халааниие ехэ дэмжэдэг байгаа. Тэрэ үедэ арбадахи классаа дүүргээд, колхоздоо хонин­до сакманщигаар хүдэлжэ ябаһан Бато-Мунко Дамбаевич Гончиков иигэжэ дурсаба:

“Зоной хүн байгаа гэжэ һана­дагби. Цырендондог Семёновичые Харгааһата, Калиновка, Һутай, Хо­шуун-Үзүүр, Галтай һууринуудай ажаһуугшад аргагүйгөөр хүндэлдэг байгаа. Түрүүлэгшэ тухай муу үгэ хэ­лэхэ нэгэшье хүн байгаагүй юм.

Минии һургуули дүүргээд лэ, кол­хоздо ошоод, сакманщигаар хүдэ­лөөд, хабар нэгэ үдэр хурьгадаа эдеэ- лүүлээд гаргадахамни: “Түрүүлэг­шэ ерээ”, - гээд, хүнүүд гүйлдөө. Би үхибүүн ябааб даа. Хажуугаарнь: “Сайн байна", - гэхэдэмни: "Бай” - гээд, байлгаа. Тиигээд лэ Хошуун-Үзүүр хүрэжэ ерэбэбди. Клубай газаа гүйл- гөөд ерэхэдэмнай, хүн зон олон. Цы­рендондог Семёновичтой клуб руу оробобди. Би юушье хэлэхэ аргагүй. Үхибүүн лэ ябаа ха юмбиб. 10 класс дүүргэнхэй. Дахаад лэ ябаа гүш даа. Соёлой байшанай зал соо дүүрэн хүн. «Дорогие товарищи, Бато-Мунко Дамбаевич секретарь комитета кол­хоза «Знамя Ленина» болохо! Кто – За», - гэхэдэнь, бүхы зон гараа үргөө. Тиигэжэ колхозой түрүүшын комсо­молой сүлөө секретарь болоод хү- дэлөөлби даа. Иигэжэ Цырендондог Семёнович намай үргэһэн юм.”

Цырендондог Семёновичой уда­ридалга доро хонишод зууһаа зууе абажа, һайндэрнүүдтэ шагналнууд­та хүртэжэ, урма баяртай хүдэлдэг байгаа. “Цырендондог Семёнович нэгэшье хүниие хараажа, муу зан харуулжа ябаагүй, ямаршье хүнтэй адли тэгшээр харилсажа, хэлэ амаа ойлголсодог һэн”, - гээд, колхоздо жолоошоноор хүдэлһэн ажалай ве­теран Дашицырен Дабаевич Чими­тов һанан дурсана.

Һайниие хүргэнэ

Хошуун-Үзүүрэй үндэр наһатан, багшын ажалай ветеран Людмила Цырен-Пунсоковна Чимитова ажа­лайнгаа намтар мүн лэ түрэл колхоз­доо эхилһэн юм. “1961 ондо ажалда орооб. Тиихэдэ машинка дээрэ печа­талжа шадаха байгааб. Цырендондог Семёнович өөрөө справка, мэдүүлгэ, характеристикэ болон бусад саарһа дансануудые гараараа бэшээд үгэхэдэнь, тэрэниие машинкаар тон­шодог һэнби. Түрүүлэгшэмнай амар­гүй гоё почерктой байгша һэн. Хожо­мынь кассир болооб. Бухгалтернай Даша абгай байгаа.

1961 онһоо колхознай ухаангүй ехээр хүгжэжэ эхилээ. Һайндэр­нүүдэй үедэ ажалшадаа шагнал­га, амаршалга болохо. Кассир хүн хадаа ходо хажуудань ябагша һэм. Нээрээшье, хэнииеб даа хараажа, хашхаржа байһыень нэгэшье хараагүй хүм”, - гээд, үндэр наһатай эжы хөөрэбэ.

“Угаа уһанда хаяхагүй” гэһэн урда­най үгэ тон зүб. Цырендондог Семё­новичойнгоо одхон хүбүүндэ - Бато Семёновто Людмила Цырен-Пунсо­ковна баяраа мэдүүлээ: “Энэ гэр бай­ра барихадамнай, Бато Цырендондо­кович, туһалаат. Тандаа ходол һайниие хүсэхэб гэжэ һанажа ябагша һэм”.

Түрүү бодолтой түрүүлэгшын оролдолгоор нютагай шарай һайжаржа эхилээ. Тэрэ үедэ Хо­шуун-Үзүүртэ баригдаһан һургуули­да мүнөөшье болотор ургажа ябаа үетэн эрдэм номдо һураһаар. Саашадаа Хошуун-Үзүүр нютагаа хотын түхэлтэй тосхон болгохо һанаатай­гаар колхозой түрүүлэгшэ хамаг са­арһа дансануудые бэлдэнхэй байгаа. Үшөөшье олон түсэбүүд бии һэн. Энэ ехэ ажахы бэе дээрээ даажа ябаха гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ. Цырендон­дог Семёнович оройдоол 59 наһа­тайдаа алтан энэ дэлхэйһээ халин ябаа.

Цырендондог Семёнов наһан соогоо хүдөө ажахын, нютаг һуури­нуудай хүгжэлтэдэ, хүн зоной бай­дал һайн тээшэнь хубилгаха хэрэгтэ горитой хубита оруулаа. Тиимэһээ хэһэн хэрэгынь нютагаархидай ду­расхаалда ходол һаруул, һайханаар һанагдажа ябадаг юм.

Олон дээрээ олон болоод...

Эсэгынгээ хэрэг үргэлжэлүүлхэ омог дорюун хүбүүд, басагад олон. Цырендондог Семёнович наһанайнгаа найдамтай нүхэр Бадусай Аю­шеевнатай хамта найман үхибүүтэй юм. Мүнөө үхибүүдынь олон дээрээ олон боложо, үнэр баян болонхой­нууд. Эбтэй эетэй аха дүүнэр гэр бүлэнүүдээрээ аба эжынгээ дурас­хаал нангинаар сахидаг. Абынгаа түрэһөөр 100 жэлэй ойдо дашарам­дуулан, “Народный председатель” гэһэн ном 2013 ондо хэблүүлээ. Ха­рин мүнөө 110 жэлэй ойдо зорюулан, тусхай дамжуулга бэлдэнэ.