Захарай Бошогтын замаар

БАЯН АЖАХЫН ТҮҮХЭҺЭЭ

Хэрхэ хадын үбэртэ, Хараа го­лой эрьедэ Зүүнхараа тосхон ор­шоно. Мүнөө дээрээ 35 мянган ажаһуугшадтай хотын түхэлэй энэ тосхоной хүүргын саанахи хүдөө һууринда эгсэ 100 жэлэй саана, 1923 ондо ажахы байгуулагдаһан юм.

Энэ ажахыда 20-ёод жэлдэ аха­мад бухгалтераар хүдэлһэн, һүүлэй 1990-ээд онуудта захиралаарнь томилогдоһон Чойжамцын Ча­драагай дуулгаһаар, Монгол Улас Зүблэлтэ засагай үедэ 46 ажахытай байгаа. Зүүнхараагай ажахы түрүү зэргэдэнь ходо ябаһан. Ород гүрэнэй туһаламжаар байгуулагдаһан ажахы гээшэ. Тэндэһээ мэргэжэлтэд ерэжэ хүдэлдэг байгаа. 12 мянган гектар тал­майда үрэ таряа, 1260 гектар талмай­да хартаабха, 3000 гектар талмайда малай тэжээл таридаг, 800 үнеэнэй бригадатай, 6 мянга гаран үхэртэй, 20 мянган хонитой, 1500 адуутай, та­хяагай болон ута нюргатай гахайн фермэнүүдтэй баян гэгшын ажахы байгаа. Эндэһээ олон тоото Ажалай баатарнууд гараһан түүхэтэй.

100 ЖЭЛЭЙ ОЙН БАЯРҺАА

Хараа голой дэргэдэхи газар дай­да эртэ урда сагһаа үрэжэлтэй һайн гэжэ тоотой юм. Эгээл тиимэһээ тэндэ баян гэгшын ажахы Зүблэлтэ засагай үедэ байгуулагдаһаниинь гайхалгүй. Тус ажахын хүгжэлтэдэ хам оролсожо, тусгаар ехэ ажал хэһэн олонхи зон хада гэртээ харинашье. Үлэһэн үбгэд, хүгшэд түүхэтэ ойн баярыень тэмдэ­глэжэ, залитай залуу наһаяа дурсан, бэе бэетэеэ золголсон, гоёлойнгоо хубсаһа үмдэнхэй Захиргаанай бай­шан ерээ. Тэдэниие Зүүнхараагай, Сэ­лэнгэ аймагай засаг баригшад амар­шалжа, алтан медальнуудые зүүлгээ. Захарай Бошогтын замаар Буряадһаа ошоһон бидэшье шагналнуудта хүртөөбди. Түгнын эхин Хүсөөтэ нюта­гай эдэбхитэн, нютагайнгаа ветерану­удай Совет хүтэлбэрилэгшэ Нина Гом­божаповна Эрдынеева энэ ехэ шагнал хайрада хүртөөд, баярлахын ехээр ба­ярлаа: «Наһаараа олоной дунда ажал хээд, «Буряад Уласай үмэнэ габьяагай түлөө» медаляар һаяхана шагнагдаа һэм. Монгол орон ерэхэтэеэ сасуу Бошогто үбгэнэй аша буянгаар алтан медаль үбсүүндээ зүүхэ талаантай байшабаб. Һайн даа. Хүсөөтөө бусаад, хараһан үзэһэнөө хамаг зондоо хэлэ­хэб. Наһатай зонойнь дорюунууд гээ­шэнь – гэртээ набтайлдаад һуунагүй, ямар һайханаар хубсалаад, аша зээ­нэртээ хүтэлүүлээд ябанаб даа!».

Абатайнь хамта ажаллаһан аба эжынэртэ гарай бэлэгүүдые Бошогто дарханай түрэлхид баһал барюулаа. 200 гаран хүндэ зорюулһан гарай бэлэгүүдые Буряадһаа абажа ошоо. Бошогтын Дэнсэма эгэшэ нүхэртэеэ, Саша хүбүүнтэеэ, Любовь Будаевна Очирова Арюна басагантаяа, Саян хүрьгэнтэеэ, Соёл ба Максим зээнэ­рээрээ, Содном Дашинимаевич Сам­буев Туяна ханитаяа, Хориһоо гар­балтай Валерий Зориктуев Дашима ханитаяа, Эржена дүүтэеэ, Николай хүрьгэнтэеэ, Маргарита Дашицыре­нова гэгшэд ябаабди. Зүүнхараагай захиргаанай байшан соо шагнал ба­рюулгын ба абалгын баяр ёһололой удаа холын хүдөө талада байрлаһан Бошогтын гуша хүбүүнэйдэ айл­шалаабди. Монгол талын уудамаар гүүртэ руу ошохо замдаа Дэнсэма эгэшэ үбгэн абаяа дурсан, тэндэ ма­най сабшалан оршодог бэлэй гээд харуулна. Паар моритой энэ талаар гансахан Бошогто үбгэн табилуулдаг байһан. Хура бороогой һуужа орохо­донь, гэртээшье бусангүй сабшала­наа харууһалан, майхан доро һуудаг һэн ха...

Һэеы гэртэ билтарма айраг та­рагаар, хорхог мяхаар хүндэлүүлэн, монгол дуунуудые шагнан-шагнан һуухадаа, сэдьхэл сэлмэн амарна. Дэнсэма эгэшэ залуугайнгаа найру­улга уншажа байтараа, уяраад абана:

«Мүнгэн һарын туяада минии

Түгнэ

Мишээн сагаан шарайтай,

Һүниин харанхыда минии Түгнэ

Һүүдэртэ хараһан сагаан

шарайтай...».

Бошогто абынгаа анханайнгаа ню­таг һанан-һанан мордоһые тэмдэглэнэ.

Холын гүүртэһээ бусаад, баярай үдэшэдэ буряадууднай оролсоо. Дүшэһөө дээшэ наһанай зон нал­гайгаар амарна – вальс хатарна гээд, амаа ангайлгаагүйхэн ерэнэ һэн.

Буряад ороной түлөөлэгшэтэй уулзахаяа Сэлэнгэ аймагай амбан за­хирагша Нацагдоржийн Лхагвадорж, Монголой Ехэ Хуралай гэшүүн Чинба­тын Ундрам ерээ.

Үглөөдэрынь ехэ гэгшын баяр ёһололдо оролсожо, жагсаалда яба­абди. Бошогто дарханай түрэлхид, нютагаархид гээд, Зүүнхараагай зон ехэ хүндэлнэ. Һайхан тоглолто, эрын гурбан наада хаража, нюдөө, шэхээ хужарлуулаабди.

ХАДЫН ШУЛУУ ХАХАЛЖА…

Бошогто дарханай байгуулһан тээрмын багахан хэб, дарха хэдэг зэбсэг нютагай музейдэ харахаар. Захиргаанай хоёрдохи дабхарта үлгөөтэй нютагай хүндэтэй хүнүүдэй гэрэл зурагуудай дунда Захарай Бо­шогтые мүн лэ олохоор. Зүүнхараада нютагжажа, ажалша бэрхээрээ мон­голшуудай дунда хүндэтэй болоһон Бошогто дархан иигэжэ хэлэдэг байһан:

«Хариин газарта ерээд,

Хадын шулуу хахалжа,

Хараа гол гурба хубаажа

ябагдаа».

Эгээл тэрэ газартань хүрэжэ, сэр­жэм дээжэеэ үргэжэ, мүргэн зальба­раабди.

Хүршэлжэ һуугаа монгол аха дүүнэрнай захагүй үргэн уудам­да табан хушуу малаа атаржуулан үсхэбэрилһөөр. Орооһо таряа, ого­родой эдеэ ургуулнашье, илангаяа Зүүнхараагай ажаһуугшад хубидаа фермэнүүдые байгууланхай – шадал­тай зониинь олон болонхой гэжэ тоб­шолол хээбди. Ажал хэһэн хүн хаана­шье ядахагүйл даа!

PS: Түгнын талаһаа гарбалтай «Буряад үнэн» сониной ветеран Гэ­сэгма Амуровна Доржиевада ба­ярые хүргэнэбди. Дэнсэма эгэшэ­тэй үнинэй нүхэсэдэг юм. Захарай Бошогто дарханай замаар түрэл сонинойнгоо ажалшадые ябуулха хүсэлтэйгөөр урилга дамжуулаа бэлэй