Дымбрыл багшын айладхалнууд

- Дымбрыл багша, мүнөөнэй элдэб аймшагтай үбшэнгүүдэй дэлгэрһэн сагта ямар аргаар бэеэ аршалхань шухалаб?

- Бүхы үбшэнгүүдhээ эгээл эрхим аршалалта – хүнэй сэдьхэлэй амар­лингы тэнюун байдал. Хэрбэеэ, хүн үргэлжэ халдахаhаа ба үбдэхэһөө айжа, муу hанаа бодолтой ябабал, хорото үбшэниие өөр тээшээ тата­жа, харбуулжа магадгүй. Сэдьхэлэй хүлгөөтэй байдалда хэды hайнаар га­раа угаажа, прививкэ табюулжа бай­башье, ехэ туhагүй.

Yшөө бурхад сахюусадтаа, гурбан эрдэнидээ шүтэн зальбаржа, маани тарнинуудые уншажа ябахань шуха­ла. Һарын нэгэшье дахин, илангаяа дүйсэн үдэрнүүдтэ, бурхандаа зула бадараагаад, дасан дугангуудые ба­раалхажа, хуралнуудта хабаадажа байбал, сэгнэшэгүй hайн нүлөөтэй.

- Халдабарита үбшэнhөө ямар тарни уншабал, эгээл туhатайб?

- Хүн бүхэн өөрын шүтэдэг бур­ханда зальбаржа, тарнииень тооло­жо ябаха ёhотой. Тиихэдээ лама баг­шанартаа хандажа, тарниин лүндэ хүртэхэнь маша шухала. Тиибэл, хо­додоо бурхадай аршалалта доро яба­хат.

Жэшээнь, «Ум маани бадмэ хум» гэhэн Арьяа Баала бурханай тарни хүниие сэдьхэлэй амарлингы тайбан байдалда оруулдаг убадистай юм. Тус тарниие үдэр алгадангүй, ада­гынь 108 дахин уншадаг хүнэй hанаа сэдьхэлдэ амарлингы байдал тогтожо, ажаhуудалдань алишье талаар hайн хубилалтанууд болодог.

- Маани тарнинуудые уншалгын талаар ямар шухала дүримүүд сахиг­даха ёhотойб?

- Жэшээнь, зарим хүнүүд ажалдаа ошохо, бусаха үедөө харгыдаа, авто­бус соо hуугаад, абяагүйгөөр, hанаан соогоо үгүүлэн, маанинуудые ун­шадаг. Тиимэ уншалга тон бага аша туhатай гэжэ тэмдэглэхэнь шухала .

Тарни мааниие амаараа үгүүлжэ, дан шангаар бэшэ, дан ааляар бэшэ, өөр соогоо тодоор абяалан унша­ха хэрэгтэй. Жэшээнь, хажуудатнай байhан хүндэ танай шэбэнээн дуул- даад, харин үгэнүүдынь ойлгогдохогүй ёhотой.

- Маани тарнинуудай хүнэй бэедэ ёhото эди шэдитэ нүлөө үзүүлдэг ту­хай хөөрыт.

- Хүнэй бэе гал, уhан, шорой, хии гэhэн дүрбэн зүйлэй махабадуудhаа бүридэдэг. Тэдэ зүйлнүүдэй хоорон­дохи харилсаанай тэнсүүриhээ хүнэй бэеын элүүр мэндэ сэхэ дулдыда­даг гэжэ эли. Хэрбэеэ гал махабадай үлүү гарабал – шара бусалха, уhанай – hэлхэн, хабдар hүжэрдэг, шоройн – бэе хүндэ боложо, хүшэдэг, хиин – hанаа сэдьхэл тогтууригүй болохо.

Дүрбэн махабадай тэнсүүриин байдалда хии бодосо эгээл ехэ нүлөө үзүүлдэг. Жэшээнь, хүн сэдьхэлээрээ ехээр зобоходоо, үбшэн болошодог ха юм. Харин сэдьхэлэй амгалан байбал, эм домшье hайнаар туhалдаг, үбшэн түргөөр эдэгэдэг. Энэ хадаа хии маха­бадай сэхэ нүлөө гэжэ эли.

Би мүнөө телефоной микрофоной мембрана руу абяалжа, хии бодосые хүдэлгэхэдэмни, та намайе шэхээрээ дууланат. Агаар хүдэлжэ, хэлхеэ хол­бооной зүйлнүүдые хүдэлгэнэ.

Хүнэй сэдьхэл хии бодосотой хол­боотой гэжэ эли. Тиихэдээ hанаа сэдь­хэл ямаршье дүрсэгүй, харин хии hалхин түхэл дүрсэтэй байдаг.

Жэшээлбэл, хүнэй бэеын хии – мо­рин, харин сэдьхэл – тэрэ морин дээ­рэ hууhан хүнэй дүрсэтэй гэжэ нангин номууд соо бэшэгдэдэг.

Хайшаа морин ябанаб, тиишээ дээрэнь мордоhон хүн ябаха ха юм даа.

Тиигээд, бидэ тарни уншахадаа, нангин абяанай хии долгинуудые хүдэлгэжэ, эди шэдитэ хүсөөрнь hанаа сэдьхэлээ арюудхан, зүб тээ­шэнь шэглүүлнэбди. Хэр зэргэ эр­шэмтэйгээр «моритой хүн» нангин долгинууд соо дэгдэжэ, далижан хүгжэхэб, өөрынь Этигэл шүтөөнhөө дулдыдадаг.

«Дасан дугангуудаа бараалхажа, бурхад сахюусадтаа эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай түлөө шүтэн мүргэhэнэй ашаар хүн саглашагүй ехэ буян хуряажа, дотор сэдьхэлээрээ хүсэ шадал нэмэдэг. «Би гансааран hайн, шанга байhууб», - гээд, зальбаран уншадаг хүнэй хуряаhан буянгынь уданшьегүй дэгдэшэдэг. Харин үнэнхэ зүрхэнhөө олоной түлөө зальбаржа, нангин газар- нуудаа тахижа, бурхадтаа мүргэжэ байдаг хүн алишье талаар шанга түшэг тулгатай, дээдын сахюусадай аршалалта доро ябадаг.

Далай лама багшын айладхал­нууд соо хүнэй сэдьхэлэй амгалан тайбанhаа иммунна системын сэхэ дулдыдадаг тушаа нэгэтэ бэшэ хэ­лэгдэдэг. Сэдьхэлэй зоболон им­мунна системые дарлажа, ямар нэгэн үбшэнтэй тэмсэжэ байха­дань, доройтуулдаг гэжэ тоосоогүй. Тиимэhээ ямар нэгэн хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэhэн хүн: «Юундэ ганса би үбдөөбиб, ондоо хүнүүд юундэ үбдэнэгүйб, эдэгэхэ гээшэ гүб?» гэхэ мэтэ уй гашуудалтай бодолнуудта да­рагдабал, иммунна системэеэ улам дарлажа муудхаадаг. Тиимэ бодолтой хүнэй эдэгэхэнь бэрхэтэй. Харин сэдь­хэлэй амарлингы байдалда бата бүхэ этигэл найдалтайгаар маани тарни­нуудаа уншан, буян үйлэдэжэ, байда­лай hайн hайханда баярлажа байдаг хүн иммунна системэдээ сэгнэшэгүй ехэ туhа хүргэдэг гэжэ мэдэхэ хэрэг­тэй. Yбшэнтэй тэмсэхэ үедэнь иммун­на системэдээ сүлөө үгэхэнь шухала.

Тэрэнэй хажуугаар бэедээ анхар­жа, эмшэдтэ үзүүлжэ, аргалуулжа, эм дом залажа уухань шухала.

Түбэд эмүүд иммунна системэдэ айхабтар ехэ туhа хүргэдэг гэжэ эли. Эм домто үбhэ ногооной, үнэтэ шу­луунуудай бүридэлтэй түбэд эмүүд ямаршье үбшэнгүүдые сараха аргатай. Ковидаар үбдэhэн зон антибиотигуудые ехээр уужа, хорото вирусүүдые дарахын хажуугаар бэедэ туhатай ми­кробуудые hалгадаг гэжэ бүгэдэндэ мэдээжэ. Энэ үедэ түбэд эмүүд эр­химээр туhалдаг гэжэ элирүүлэгдээ. Нарин гэдэhэнэй микрофлорые эдэ­гээгээд, бусад hуларhан органуудые бүхэжүүлдэг гэжэ мэргэжэлтэд онсо тэмдэглэнэ. Ковидаар үбшэлhэнэй удаа түбэд эмүүдые ууhан хүн муу хойшолонгуудгүйгөөр эдэгэхэ аргатай.

- Бэеын элүүр энхые сахилгын та­лаар үшөө туhатай зүбшэлнүүдээрээ хубаалдыт.

- Мүнөө хүнүүдэй багаар уhа уудаг болоhон ушараар элдэб үбшэнгүүд дэлгэрнэ. Аршаанта булагуудай, бусалhан сэбэр уhа ехээр ууха хэрэг­тэй. Yглөөгүүр үлэн бэедээ бүлеэн уhа уухада, хотодо ехэ hайн гэжэ мэ­дээжэ. Мүнөө ехэнхи зон үдэрэй тур­шада сай, кофе болон элдэб янзын шүүhэнүүдые, хэмэл ундануудые уу­гаад ябадаг болонхой.

Харин урдань сай ехээр дэлгэ­рэнги бэшэ байгаа ха юм. Манай элинсэгүүд ехэнхидээ сэбэр уhаяа уу­гаад ябадаг байhан заншалтай.

Уhанай дуталдаhан ушараар хүнэй шуhан үдхэржэ, шуhанай да­ралта бододог, зүрхэ hудалай олон аймшагтай үбшэнгүүд hүжэрэн дэл­гэрдэг гэжэ эли. Харин сэбэр уhан шуhа шэнгэдхээдэг. Тиимэhээ үдэр бүри сэбэр уhа уужа байхань маша шухала. 80 кг шэгнүүрэй бэетэй хүн 2 литр уhа үдэрэй туршада ууха ёhотой гэжэ хэлэгдэдэг. Тэрэнь сай, компот, шүлэн г.м. шэнгэн эдеэнһээ гадуур болоно.

Урдын боро аргын эмнэлгын но­мууд соо уhа уухын шухала тушаа хэлэгдэдэггүй. Юундэб гэхэдэ, тэрэ сагта бүхы хүнүүд сэбэр уhа ехээр уудаг гуримтай байгаа бшуу.

Тэрэнэй хажуугаар, хониной мяха ехээр эдихэдэ туhатай. Тиибэл, хүнэй бэе үбшэндэ эсэргүү боложо шангардаг. Илангаяа буряад угсаа­танда хониной мяхан ехэ таарадаг гээшэ.

- Дымбрыл багша, баялиг яагаад татаха тушаа шажанай нангин но­мууд соо хэлэгдэдэг гү?

- Мүнөөнэй зоной байдал мүнгэнhөө ехээр дулдыдадаг болоо. Хүнүүд ехэ сагаа, хүсэ шадалаа, hанаа бодолоо мүнгэ олзолхын тулада зо­рюулна.

Тиигээд, олон зон туйлай ехээр оролдоод, үдэр hүнигүй ажаллаад, яашье мүнгэ зөөритэй болодоггүй ушарнууд хаахаанагүй дайралдадаг.

«Буддын шажанай «Баялигай ушар» гэhэн нангин номой тайлбаряар, эд зөөреэр, мүнгөөр баяжаха хүсэлтэй хүн, нэн түрүүн, өөрөө бусадта үргэл бэлэг үгэдэг байха ёhотой. Жэшээнь, дасан дугангуудта үргэлэй, ядаhан тулиhан, үбшэн зондо туhаламжын мүнгэ суглуулалгада хабаадахадаа, дотор сэдьхэлээрээ харамнангүй барихань шухала. Хэн нэгэн 1000 түхэриг, нүгөөдүүлынь – 500, 100, 50, 10 түхэригүүдые өөртөө гарзагүйгөөр, бэлээр гаргажа үгэхэ аргатай байдаг.

Тиигээд, бусадhаа доройтохогүйн тулада өөрынгөө арга шадалhаа ехэ мүнгэ хүн үгэхэдөө, ехэнхи ушар- нуудта сэдьхэлээрээ харамнажа үгэдэг. Али гэбэл, хүн үлүү болоhон хубсаhаа хэн нэгэндэ бэлэглээд, тэ­рэнииемни үмдэнэ гү, үгы гү гэжэ ходо адаглажа байдаг. Гуйраншанда 10 солхооб үгөөд, тэрээгээрни хилэ­эмэ абаа гү, али үгы гү гэжэ hанаагаа зободог хүнүүд дайралдадаг. Эндэ бэлэг – бэлэг бэшэ, үгэлгэ - үгэлгэ бэшэ болоно. Мүн лэ эд зөөри, мүнгэеэ хулуулгаад, ехээр голхорон шаналжа байдаг хүнүүд олон.

«Баялигай ушар» гэhэн нангин номой ёhоор, хүндэ бусахагүйгөөр урьhалhан, үгтэhэн, бэлэглэгдэhэн, хулуулгаhан, буляалгаhан юумэн тушаа хүн мартаха ёhотой. Тэдэ бусахагүйгөөр ошоhон эд зөөриие hанаа сэдьхэлээрээ харамнажа ба­ряад байхада, нарин мэдэрэлэй ор­шондо бог нобшоор сугларжа, эзэн­дээ hаад ушаруулдаг.

Yни ошоhон юумэнүүд ошохо, мартагдаха ёhотой. Yгы гэбэл, сэдь­хэл доторнай элдэб олон хэрэггүй юумэнүүд үлгөөтэй байна гэhэн жэ­шээтэй. Тиигээд, шэнэ юумэн оро­хо гээд, сүлөөтэй хооhон газарай үгы hэн тулада орохо аргагүй бай­на. Харин үни ошоhон юумэнүүдые сэдьхэлээрээ табяа hаа, үлгэсэнүүд хооhоржо, шэнэ юумэн орожол бай­ха. Оршолонто дэлхэйн ёhоор, хамаг юумэн ошожо, ерэжэ байха ёhотой. Урдаhан уhан хододоо тунгалаг сэ­бэр байдаг, харин тогтоhон уhан на­маг боложо шэргэдэг.

Нангин номой нангин hургаал: «Баялигта хэрэгтэй hаа, нэн түрүүн, өөрөө үргэл бэлэг үгэхэ хэрэгтэй!». Тиигээд, хүндэ туhаламжын мүнгэ үгэхэдөө, юумэ бэлэглэхэдээ, хүндэ туhалха аргатай байhандаа гүн сэдь­хэлэйнгээ оёорhоо баярлажа үгэхэнь шухала. Тиигэбэл, буян хуряагдажа, үгэhэн юумэн үшөө ехээр бусаха. Юумэ үгэжэл байхада, ерэжэл байха. Бажуугаад байгаа hаа, шэнэ юумэн орохогүй.

- Буянта хэрэгүүдтэ зорюулhан хамтын үргэлэй суглуулбари тухай ойлгуулжа үгыт даа.

- Ямар нэгэн хамтын хэрэгтэ, да­санда гү, али гэбэл, ехэ үбшэн хүндэ туhаламжын гэхэ мэтэ мүнгэнэй су­глуулбарида хүн бүхэн өөрын арга боломжоор хубитаяа оруулха ёhотой. Мүнгөөр ядалдажа байhан зарим хүнүүд: «Миин 100 түхэриг оруулхада туhашье болохогүй, теэд горитойхон мүнгэ нэмэхэ аргагүйб», - гэжэ бо­доод, суглуулбарида хабаададаггүй. Али гэбэл, зүрхэ сэдьхэлээрээ харам­нажа, ехэхэн мүнгэ оруулдаг. Энэ ха­даа огто буруу ябадалнууд гэжэ тэм­дэглэхэнь шухала.

Хүн бүхэн хамтын үргэлэй, хэн нэ­гэндэ туhаламжын суглуулбарида өөрын арга боломжоор нэмэриеэ оруулха ёhотой. Буянта хэрэгтэ бага, ехэ гэжэ байдаггүй. Эндэ эгээл шу­халань - үнэн зүрхэнhөө туhалхые хүсэжэ, энэрхы сэдьхэлтэйгээр үгэлгэ.

«Хүндэ 50 түхэриг барижа, туhалха аргатай байhандаа баярлажа бариhан хүнэй мүнгэн сэдьхэлээрээ харамнажа оруулhан 10 000 түхэригhөө үлүү сэнтэй, аша туhатай юм. Баярлажа, энэрхы сэдьхэлэй оршондо үгтэhэн мүнгэ зөөри үшөө ехээр арьбажан үдхэгдөөд, үгэгшэдэ заабол баялигаар бусадаг.

Харин дурата дурагүйгөөр үгэхэдэ, эд баялиг ороhон болиhон хоёрой хоорондо байдаг. Хүн туй­лай ехээр оролдожо, хара хүлhөөрөө мүнгэ олоод, үгэлигэ үгэдэггүй һэн тулань олзолhон мүнгэеэ эдлэхэ ушар олдодоггүй. Эд зөөринь алдаг­дажа магадгүй.

Бурханай айладхаhан «Баялигай ушар» гэhэн номой ёhоор, баялиг зөөри эдлэхын шалтагаан - үгэлигэ.

Yгэлигэ ганса мүнгэ зөөреэр бэшэ, харин сагаар, анхарал туhаламжаар гэжэ байдаг. Эндэ мүн лэ «Баялигай ушар» номой hургаалнууд дэлгэр­дэг. Ядаhан тулиhан хүниие үнэнхэ зүрхэнhөө хайрлажа, баярай оршон­до туhалхада, үйлэдэhэн буян арьба­жаад, заабол hөөргөө бусадаг. Хүндэ сагта hанагдаагүй туhаламжаар, ямар нэгэн баярта ушараар, баяли­гаар гэхэ мэтэ бусадаг.

- Буддын шажанай «Баялигай ушар» гэжэ ном соо үшөө юун тухай хэлэгдэдэг бэ?

- Заримандаа ямар нэгэн хүн бэрхэтэй сагтаа лама санаартанhаа туhаламжа гуйжа хандаад, хэрэгээ бүтээлгэхэдээ, баярыешье хүргэнгүй ябашадаг. Тиихэдэнь, тэрэ лама: «Би ехээр оролдожо, энэ хүндэ туhалааб. Теэд тэрэ сэгнэнгүй, мартажа үгы бо­лоо», - гээд, гомдожо магадгүй.

Энэ ушарта гомдохо хэрэггүй. «Хүн ядаха сагтаа намда хандаа, би туhалха аргатай байгаад, туhаландаа баяр­тайб», - гэжэ hанаад, боди сэдьхэлээр тэрэ хүниие хүлисэхэнь шухала.

Али гэбэл, минии машинада хүн гуйжа hуугаад, хэрэгтэй газартаа хүргүүлээд, мүн лэ баярые хүргэнгүй, буугаад ябашаха ушарнууд боло­дог. Тиихэдэнь хажуудахи зомни: «Ямар hэшхэлгүй хүн гээшэб! Иимэ хүнүүдые hуулгаха хэрэггүй», - гэдэг. Харин би: «Энэ хүн гараа үргэжэ, на­майе тогтоогоод, туhалхые гуйгаа. Би туhалха аргатай байгаад, тэрэнэй би­шыхан хэрэг бүтээлсэжэ, hайн үйлэ үйлэдэбэб. Тэрээндээ ехэ баяртайб», - гэжэ харюусадагби.

Һайн юумэ хэжэ байгаад, гомдохо ба сухалдахада, мэнэ hая үйлэдэhэн буян хэшэг дэгдэшэдэг. Тиимэhээ ямаршье ехэ, бага хэрэгүүдые боди сагаан сэдьхэлтэйгээр бүтээхэнь маша шухала.

Мүн лэ ядаhан тулиhанда туhа хүргэhэндөө ехээр бахархаха хэрэггүй.

Зарим хүнүүд: «Гуйраншанда мүнгэ hарбайха хэрэггүй. Өөрынгөө буян хэшэг дамжуулжа үгөөд, сааша­даа үгыржэ доройтохош», - гэжэ хэлэ­дэг. Тиигэжэ hанажа байгаад үгэбэл, тиижэшье болохо. Харин үнэн дээ­рээ, тиимэ юумэн байдаггүй. Буян хэ­шэг гээшэ ехэ бата бүхэ, хүсэтэй шан­га дээдын заяанай үршөөл юм. Яда­жа тулижа байhан хүндэ 10 солхооб hарбайхада, дэгдэшэдэг ахир тулюур юумэн бэшэ! Харин энэрхы сэдьхэ- лээр хайрлажа туhаландаа баярлажа үгэбэл, хэhэн буянтнай үрэжэн арь­бажаад, һөөргөө танда бусаха гэжэ бү мартагты. Тиимэһээ ямаршье амитанда туhалхаяа айха хэрэггүй.

Зарим зон, жэшээнь, иимэ удха­тай асуудал табидаг: «Юундэ тэрэ хүн гүрэнэй мүнгэ хулуугаад, ямаршье хэhээлтэгүй, баян тарган ажаhуунаб? Харин би нэгэ велосипед хулуугаад, түрмэдэ hуугааб».

«Урда наhандаа агууехэ буян үйлэдэhэн, нангин хэрэгэй тулада ами наhаяашье зорюулжа үгэһэн хүнүүд үйлын үриин заяагаар мүнөө баян дэлгэр байдалтай ажаһуудаг. Тиигээдшье хүнэй мүнгэ тоолохо хэрэггүй.

Бурхан багшын айладхалай «Баялигай ушар» гэhэн номой дээрэ хэлэгдэhэн hургаалнуудые сахижа ябабал, хүн бүхэнэй хуби заяае hайн тээшэнь хубилгаха хүсэтэй убадистай.