Түрэл хэлэеэ хүгжөөхэ зорилготой

«Үндэһэн хэлэнэй үлзы хэшэг» мүрысөөнэй дүнгүүдые хаража бай­тараа, илагшадай тоодо нютагайнгаа басаганай нэрэ харахадаа баярлажа, хэнэй басаган байһанииень лабла­жа, мүшхэжэ оробоб.

- Манай Гааргын Матанова Дул­гар гэжэ нэрэтэй басаган «Эрхим һурагша» боложо шадаһан байна. Тэрэ Матанов Нимсай Цыремпило­вичэй басаган гү, али Матанов Бая­рай болоно гээшэ гү? – гэжэ эгэшэ­дээ хонходожо һураһамни: «Матанов Нимсайн басаган», - гэжэ хэлэбэ.

Хэнэй басаган байһыень мэдэхэ болоходоо, тэрэнэй гар утаһанай тоонуудые олохонь бэлэн хэрэг гээ­шэ аабза.

- Дулгар, сайн байна! «Үндэһэн хэлэнэй үлзы хэшэг» мүрысөөндэ шангай 3-дахи һуурида гараһан ушарааршни халуунаар амаршал­наб!

- Һайн даа!

- Зай, Дулгар, энэ мүрысөөн тухай тодоор хөөрэжэ үгыш даа. Мүрысөөндэ хабаадахын түлөө ямар эрилтэ табигдааб?

- Хэдэн жэлэй туршада элдэб олон мүрысөөнүүдтэ, олимпиа­дануудта хабаадахадаа, илаһан гэршэнүүдээ, Баярай бэшэгүүдээ, үнэмшэлгэнүүдээ суглуулааб. Тэдэ­нээ бултыень илгажа, он жэлээрнь согсолоод эльгээһэн байнабди.

- Тус мүрысөөндэ хабаадаха тухай яажа шиидэһэн байнабши? Хэн шамда туһалааб?

- Н. Дамдиновай нэрэмжэтэ Гаар­гын дунда һургуулиин захирал Еле­на Доржиевна Бадмаева, мүн олон багшанарни үнгэрһэн мүрысөөндэ хабаадахыемни дурадхаа. Тиихэдэ минии аба, эжымни дэмжэһэн байна.

- Ямар мүрысөөнүүдтэ хабаадаһан, шалгарһан байнабши?

- Буддын шажанай заншалта Санг­хын үнгэргэдэг «Эхэ хэлэн - манай баялиг» гэжэ мүрысөөндэ олон дахин хабаадаһан байнабди. Тиихэ­дээ нэгэтэ бэшэ илажа, түрүүшүүлэй тоодо орожо шадаһан байхабди. Буряад хэлэнэй ба уран зохёолой багша Наталья Цыремпиловна Шар­лановагай ударидалга доро бэлдэжэ, урагшатай оролсодог һэмди. Буряад хэлэн ба уран зохёолоор аймагай болон уласай олимпиадада хабаа­далсахадаа, оло дахин эрхимлээб. Габшагай һарын гаршаг доро Буряа- дай Үндэһэтэнэй лицей-интернадта үнгэргэгдэдэг «Сахим ном» гэһэн урилдаанда 5-дахи ангида һуража байхадаа, түрүүшын һуурида, 10-дахи ангида 2-дохи, харин 11-дэхидэ һуража байхадаа, 3-дахи һуури эзэлһэн байнаб.

- Буряад хэлэмнай мартагдахань, багашуулнай эжынгээ хэлэн дээрэ зугаалнагүй гэжэ хэлсэнэбди. Таа­над, үхибүүд, һургуулидаа өөһэд хоорондоо буряадаараа харилсана гүт? Энээн тухай ямар һанамжатай байна?

- Минии үетэн буряадаараа харилсана, харин эхин ангиин үхибүүдые шагнахада, дундаа оро­доор хөөрэлдэнэ гэжэ адагладагби. Гэр гэртээ буряадаараа хөөрэлдэхэ хэрэгтэй гэжэ хэлсэдэг. Теэд манай үхибүүдэй гэртэхин бултадаа буряа- даараа зугаалжашье байгаа һаань, багашуулынь ородшолно. Хэды тии­гэбэшье эжы абанарынь, хүгшэн аба эжынь үхибүүдтээ заажа байбалнь, тэдэн һурахал даа гэжэ һананаб.

- Өөһэдөө түрэл хэлэеэ хэрэг- лэхэеэ болиһон хадаа бэлэн мүрыень хараад, ородшолоод яба­ял. Үхибүүдые баалажа, зобоожо байһанай хэрэг бии юм гү?

- Энэ ябадал өөрынгөө хэлэ таһалжа хаяһан, түрэһэн эжыһээ арсаһан аашада адли болоно бэшэ гү? Яагаашье һаа, түрэл хэлэеэ үзэхэ, хүгжөөхэ, арадайнгаа түүхэ, ёһо зан­шалаар һонирхохо ёһотойбди. Үнэн дээрээ буряад хэлэмнай амаргүй һайхан, аялгатай ха юм даа. Тиимэһээ буряад хүмби гэжэ мэдэрээ һаа, заатагүй хэлэеэ мэдэхэ ёһотой бшуу.

- Ерэхэ жэлдэ һургуулияа дүүргэхэшни? Саашадаа хаа­на һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ түсэбтэй?

- Д. Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай ехэ һургуулида буряад хэлэ ба уран зохёол зааха мэргэжэл шудалха һанаатай байнаб. «Байгалай уһандал арюун тунгалаг, басаганай миһэрэлдэл урин налгай буряад хэлэеэ» ургажа ябаа үри хүүгэдтээ дамжуулха, мэдэхэ шадаха юумэндээ һургаха хүсэлэнтэй байнаб.

- Зай, һайн даа! Һанаһанаа бэелүүлхэшни болтогой!

«Иимэ буряад хүбүүд, басагадай үндыжэ байгаа сагта түрэл хэлэмнай түрюулээд орхихонь эртэхэн даа. Түрэл хэлэеэ хүгжөөхэ зорилго урдаа табиһан, олон мүрысөөнүүдые шүүжэ гараһан Дулгар Матанова басаган «Буряад үнэн» сониной зарлаһан «Буряадай түрүү хүнүүд» гэһэн мүрысөөндэ хабаадаха эрхэтэйл байха.