Ашата абымнай алтан жэшээ

Ажалайнь намтар ехэ hонин, hонирхолтой ушарнуудаар баян. Тэрэ үеын сасуутан­таяа адли бага балшар наhанhаа ажал хэжэ эхилээ. Бага, залуу наhаниинь хатуу хүндэ дайнай, дай­най hүүлээрхи жэлнүүдтэ тудаа. Мо­рин косилкада hуужа, Соёл хүбүүн үбhэндэ ябалсаа, огородто хара ажал хээ. «Зунай сагта заа үхибүүдые (6- 8-тай бидэнэрые) бухал хэхыемнай колхоздо үдэр hүнигүй зараад, ар­баад үдэр соо таhалгаряагүй талада хонуулаад, ажал хүүлэгшэ hэн, гэрээ hанажа бархирдаг байгаабди», - гээд, хөөрэдэг байгаа. Дайнай үедэ дээдэ ивалгаархин колхозой огородто ар­буз, үгэрсэ ургуулдаг хадань, уhалжа туhалдаг һэн. Тэрэ сагта теплицэ, хушалга үгыгөөр нээлтэтэй грядка дээгүүр ямар hайнаар ургаса ургу­улдаг байгааб гэжэ гайхамаар!

Эхин классуудаа Дээдэ Ивалгадаа дүүргээд, 7-дохи ангиин болотороо Харасанайн дунда hургуулида ябага­ар долоон километр үдэр бүри хоёр тээшээ ябажа hураа.

1952 ондо ажалайнь харгы эхилээ. Уншалгын таhалгада орлогшоор хүдэлжэ эхилээ. Эдэбхитэйгээр ажал хэжэ ябахадань, аймагай захиргаан комсомолой ажалда дуудаа. Ивал­гын аймагай бүридхэлэй секторэй даагшаар, hүүлдэнь аймагай ком­сомолой комитедэй инструктораар хүдэлөө.

Эдэ жэлнүүдтэ тон эдэбхитэйгээр фото-зурагуудые хэдэг байгаа, айма­гайнгаа газетын ажалда хабаадагша hэн. 1953-1956 онуудта сэрэгэй албан­да ябахадаа, элдэб гүрэнэй хото городуудаар ябаа: Порт-Артур, Смо­ленск, Монгол, Белорусси, Украина. Сэрэгэй агаарай хүсэндэ инженернэ полкдо алба хээ. Уссурийск хотодо присягаяа абаад, залуу авиа мэргэ­жэлтэдэй һургуули (ШМА) дүүргээд, истребитель самолёдуудые ниидэ­хыень урда тээ бэлэн болгодог hэн. Гурбан жэл соо онсыень ойлгожо, хүдөөгэй хүбүүн самолёдуудта дур­лаа, агаарта ниидэдэг онгосонуудта сэдьхэлээрээ хандаа.

Алба хэжэ ерээд, саашадаа поли­графи үзэжэ, бүхы наhаяа энэ хэрэгтэ зорюулаа.

«1959 ондо минии эжытэй, Валентина Жамбаловнатай, танилсажа, гэр бүлэ болоо. Тиигэжэ Ивалгын типографида хүдэлдэг болоо. Хүдэлжэ байгаад, дунда hургуули дүүргээ. Москва хото мэргэжэлээ дээшэлүүлхэеэ хэды дахин эльгээгдээ. Соел Доржиевич 43 жэлэй ажалай намтартай. Тэрээн сооhоо 30 жэл полиграфистын наладчик- механигаар хүдэлөө. Эжымнай линотипист байhан. «Үзэгүүдэй дүрсэ зураhан түмэр бүлюунүүдые бэшэгэй мүр болгожо суглуулаад, текст хэхэ ажал хэhэмби», - гэжэ эжымнай хөөрэгшэ бэлэй. «Эгээ урдань үзэг үзэгүүдые суглуулха гарай набор байгаа, тиигээд машинаар набор хэдэг болообди», - гэгшэ hэн.

Типографида олон цехүүд байха: печатна, переплетно, набор хэхэ г.м. Цех бүхэндэ томо-томо маши­нанууд, тэдэниие заhаха, ябуулха - абымнай ажал. Урда зуун жэлэй 60-70-аад онуудта типографи гээ­шэмнай аргагүй ехэ юумэ хэблэдэг, ажалынь тон шухала, харюусалга­тай hэн. Хэблэлэй ажал ехэ удхатай, гол шухала үүргэ дүүргэдэг хадань парти, арад зон, бүлгэм булта анхаралаа табидаг байгаа. Бүхы хэблэлэй промышленностиин арга боломжоhоо экономикын, хүдөө ажахын, эрдэм hуралсалай, соёлой hалбаринууд дулдыдадаг байгаа. Газетэ гээшэ аршаан мэтэ эрдэм дамжуулха, мэдээсэл тара­аха үүргэтэй ха юм. Болзор соогоо гараад, үзэл суртаал, пропаганда хэхэ, партиин шэнэ бодолнуудые тарааха, арад зондоо хүргэхэ. Тиимэ хадань хэблэлэй баримта байдалынь гүрэнэй, аймагай хүгжэлтын нюурниинь болоно. Жэл бүри полиграфиин предприятину­уд, типографинууд олон болохын саана ажалынь нэмэгдэжэ, газетын тираж олон болодог hэн. Манай республика дотор аймагай 18 типо­графи хүдэлһэн, 73 сая газетын тираж байгаа. Өөрын hуралсалай hургуули үгы хадань мэргэжэлтэд дуталдадаг юм hэн.

Энэ ушарhаа абамнай гансал Ивалгынгаа типографида бэшэ, бүхы республикынгаа типографинуудаар ябажа, туhа хэжэ, ажалынь ябуулдаг һэн.

«Хүн бүхэн механигаар ажаллажа шадахагүй гээд hанагдана. Өөрын бэлиг шадамар хэрэгтэй. Хаана юун эбдэрхэйб гээд, ганса абяагаарнь ойлгоод, задалаад, суглуулжа шадаха. «Шэнэ машинанууд үсөөн ерэгшэ hэн. Анхаралтайгаар хүдэлгэгшэ бэлэйбди», - гээд, хөөрэгшэ һэн.

Ивалгын аймагай газетэ «Заря коммунизма» гэжэ нэрэтэй, редак­торынь Гумпылов Н.А. байhан, кор­ректорынь Базаров С.В. hэн. «Газе­тэмнай гурбан полосно байhанаа, дүрбэн полосно болоо. Неделиин нэгэ буряадаар приложени гараха­дань, ямараар манай хүгшэд, үбгэд хүлеэгшэ hэм! Тон сугтаа хүдэлhэн зон гэхэдэ, Нимаев Д.Э, Жаркова Г.А., Алексеев И.В., Тугаринова В.Р., Ринчинова Е.Б. болон бусад», - гээд, абамнай хөөрэгшэ һэн.

Типографи Буряадай АССР-эй гүрэнэй хэблэлэй полиграфиин хэрэгэй, номой худалдаанай коми­тедтэ хандадаг хадань тэрэнэй дарга Палов Н.Б. ерэжэ, манай абын ажалда үндэр сэгнэлтэ хэдэн дахин хүргэһэн юм.

Һайн зэргэдэ ябаашье һаа, типографиин ажал бэе тамирта муу, хорон байшоо. Туулганай шэрэ яhала хорото, тэрэнэй саада тээ цех соо ходо шууяатай, тооhотойшье ха юм.

1970-аад онуудта Ивалгын конди­терска фабрикада абамнай механи­гаар ажал хэхэеэ ороо. Кондитерска фабрикын элдэб янзын конфетэ, сахар, печени Буряад Уластаа мэдээжэ байхаһаа гадна бүхы Зүүн Сибириин хото тосхонуудай магази­нуудаар наймаалагдагша һэн.

Тэрэ сагта социалис мүрысөөн дэлгэрэнгы байhан, XXIY партиин сьездын директивүүдые бэелүүлхын, мүн түсэбөө дүүргэхын түлөө зорил­гонууд ажалшадай урда табигдадаг hэн. Соёл Доржиевич шэнэ газарта баhал урагшаа һанаатай, бэрхэ мэр­гэжэлтэн байһанаа харуулаа. Рацио­нализаторай олон мэдүүлэл харуул­жа, түрүүшын hуури эзэлжэ, цехээ, бригадаяа урагшань гаргаа. 1976 ондо үндэр баримтын, шэнэдхэгшэ механизированнэ ябасын түлөө, һайн шанарай продукци гаргаhанай түлөө Ажалай Алдар Солын III шатын орденоор шагнагдаа.

1980-1990 онуудта абыемнай Хэблэлэй полиграфиин управлени hөөргэнь типографида ажаллахыень дуудаа. 1986 ондо сугтаа хүдэлдэг ажалшадтаяа Финлянди гүрэн путёв­коор ошожо, гайхама hонирхолтой юумэ үзэhэнөө хөөрэгшэ бэлэй. Типографи гээшэнь информацион­но технологёор хүдэлжэ захалhан, газетэ компьютераар хэблэгдэдэг болоһон байгаа.

Баярай олон бэшэгүүдээр, гра­мотануудаар шагнагдаhан, тэрэ тоодо Соёлой яаманай, Буряадай АССР-эй Верховно Соведэй барим­таар. Нютагтаа олон жэлдэ Зүблэлэй hунгамал ябаhан, арадай зүблөөнэй судья байhан.

Аба эжы хоёрнай 57 жэлэй тур­шада эбтэй эетэй ажаhуужа, алтан түрэ, номин түрэ наадаа. 4 үхибүүдые хүмүүжүүлжэ, hургажа табяа. Мүнөө 8 аша зээнэртэй, 6 гушанартай.

Бэлигтэй хүн алишье талаараа бэлигтэй. Абамнай модооршье дархалха, арhаар оёхо, түмэрөөршье гэртэй хэрэгтэй зүйлнүүдые хэжэр­хидэг байгаа. Бидэндээ - үхибүүдтээ зөөлэн, энхэргыгээр хандажа, һайханаар үндылгөө.

Дүтын зондо эрэ хүнэй жэшээ харуулжа, үнэн сэхэ ажабайдалтай байгаа.