Хэмһээ үлүүгээр эдеэд...

- Соёлма Жамбаловна, та ВКон­такте гэжэ социальна сүлжээндэ социальна блок хүтэлбэрилнэт, тэрэнэйтнай гол асуудал хүнэй таргалалгада (ожирение) зорюулаг­дана.

- Мүнөөдэр бидэ дэлхэй дээрэ эгээл дэлгэрэнхэй үбшэн тухай хөөрэлдэхэбди. Ожирение – таргал­ха гэжэ юун бэ, яагаад, хайшан гэжэ энэ үбшэнһөө бэеэ һэргылхэб, ямар арга бии гээшэб гэһэн асуудалда харюусахабди.

Таргалхада, нормоһоо үлүү ехэ жир - өөхэн хүнэй бэедэ: зүрхэндэ, эльгэндэ, бөөридэ, бэшэшье органуудта суглардаг. XXI зуун жэлдэ тараһан энэ үбшэн ехэнхи сагаа гэртээ креслэ, диван дээрэ үнгэргэһэнһөө болоно. Олон зон машинаар ябана, ябагаар ябахаяа болинхой, ажалдаа ехэ сагаа ком­пьютерай саана һуужа үнгэргэнэ.

- Юундэ манай бэедэ өөхэн сугларна гээшэб гэжэ һонирхомоор байна.

- Үлүү ехээр эдеэд, багаар хүдэлнэбди. Хэмһээ ехээр эдиһэн хоолнай бэедэмнай таража, өөхэн боложо сугларна, бэемнай хүндэ, шэгнүүрнай ехэ болоно.

Жэл ерэхэ бүри манай ажабай­дал һайжарна, жэшээнь, бытовой техникэ хубсаһа угаадаг, амһарта угаадаг машина, робот-пылесос, лифт, автомат-үүдэн гэхэ мэтэ. Авто­машинануудай тоо жэлһээ жэлдэ олошорно, 50 жэл соо 67 дахин ехэ болоо, энэ тоо саашаа ургажал бай­на.

Тиимэһээ урданайхи шэнги тэрэл эдидэг амтатай хоолоо ехээр эдеэд, хүсэ шадалаа үлүү ехээр гарганагүйбди. Һанаад үзэгты даа, урдань манай эхэ эсэгэнэр углөөнһөө удэшэ болотор поли дээрэ ажалладаг байгаа. Манай үеын залуушуул хүндэ ажал хэнгүй, тэрэл эдидэг хоолоо эдинэ. Тиигэхэ зуураа продуктнуудай шанар мүнөө муу болонхой, жэшээнь, мяхан соо желе­зо хэды дахин бага болонхой, мүнөө сагта ургуулһан яблока соо туһатай витамин бага байна. Тиимэһээ бидэ бэедэмнай ашагтай минеральна бодосуудые болон витаминуудые багаар хэрэглэжэ, эдеэнэй бог шорой (пищевой мусор) хэрэглэхэ баатай болонобди.

Мүнөө эдеэ хоолой олон гоё зар-реклама бии болонхой - ялагар гадартай, үнэгүй сэнтэй, элдэб холи­сотой, соустой, амта оруулдаг бодо­стой, ароматизатортай, удаан хэрэ­глэгдэхэ консервантнуудтай хэмэл продуктнууд. Эдэ бүгэдэ баланс эбдэлгэдэ, бэеын үлүү гараһан шэгнүүртэ муугаар нүлөөлнэ.

- Манай үндэhэн кухниин онсо илгаань гэхэдэ, шараһан тарган хоол - бууза, пельмень, боово, хош­хоног, үрмэн, зөөхэй, тоһон болоно.

- Рациондомнай тарган мяханай эдеэн ехэ байна, фрукт, овощнууд бага, амтатай, саахартай эдеэндэ дуратай байнабди. Архи, тамхи ууха­даа, бэедээ бүри ехэ мууе хэнэбди.

- Маряатай бололго манай бэедэ ямар хохидол асарха байнаб?

- Манай бэеын таргалхада, ондоо үбшэнгүүд олон болоно: сахарна диабет,

зүрхэнэй үбшэн, гипертони, ате­росклероз, ишеми, инфаркт, инсульт,

эльгэндэ, поджелудочна железа­да өөхэн ургажа, запор, шараа буса­лалга, хоолойн үбшэн бии болоно. Бэеын хүндэ болоходо, хүл, гар, үе мүсэ үбдэжэ эхилнэ, ябажа шадахаяа болинобди. Беспло­ди, онко­л о г и ч е с ка үбшэнгүүд бии боложо болохо.

Һанаад үзэгты даа, ковид үбшэнэй дэлгэрхэдэ, тарган, хүндэ бэетэй зондо энэ үбшэ дабажа гарахань ехэл хүндэ байгаа, тиимэhээ энээндэ онсо анхаралаа хандуулха хэрэгтэй гэжэ би тоолоноб.

- Хайшан гэжэ үлүү шэгнүүрээ тооложо гаргахаб гэжэ хэлэжэ үгыт?

- ИМТ (индекс массы тела) тооло­жо гаргаха хэрэгтэй. ИМТ – өөрынгөө шэгнүүр (кг) ростдоо (см) квадрадта оруулаад хубааха. Үгы һаа, өөрынгөө шэгнүүр килограммаар ростдоо (метр) хубааха, тиигээд үшөө дахин ростдоо метрээр хубаажа гаргаха. Нормонь 18-24,9 байха ёһотой. 25-һаа үлүү гараа һаа, шэгнүүрнай ехэ гэжэ харагдана, 18-һаа бага байбал, шэгнүүр дутана гэжэ тоологдохо. Үгы гэбэл, сантиметрэй лентээр бэеын окружность хэмжэжэ гаргаха, эхэнэр хүнэй окружность 80 сантиметр, эрэ зоной 94 сантиметрһээ ехэ бэшэ байха ёhотой.

- Стресс энэ үбшэндэ нүлөө үзүүлнэ гү гэжэ хэлэжэ үгыт?

- Мүнөөнэй хатуу сагта стресс хүн бүхэниие дайража, олон зон стресстэ дайрагдажа, үлүү ехээр таргална. 10 жэлэй туршада хэгдэһэн шэнжэлэлгын дүнгөөр 84 процент зон стресстэ дайрагдана. Тиимэһээ психологто хандажа, туһаламжа аба­ха хэрэгтэй.

Газаа ябахада, олон тарган хүн ябадаг, илангаяа үхибүүд. hүүлшын 20 жэл соо тарган үхибүүдэй тоо 6 дахин ехэ болоо. 20-25% үхибүүд энэ үбшэндэ дайрагданхай. Россида 60-аад процент зон тарган гэжэ тоо­логдоно. 26 процент зон ожирени үбшэнтэй.

Тиимэһээ эхэ эсэгэнь багаһаа үхибүүнэй рациондо орохо продук­тнуудые зүбөөр шэлэжэ, чупа-чупс, чипсы, фастфут, жвачка, амтатай сахартай газировко, крахмалтай йогурт эдюулхэгүй гэжэ оролдобол, һайн байха. Полуфабрикадуудай бүридэл хаража, трансжир, амтанай усилитель, натуральна продуктнуу­дай заменительтэй продуктнуудые абаагүй һаа дээрэ.

Эдеэлжэ байхадаа, телефон, ном, журналнуудта анхаралаа табибал, бидэ мэдэнгүй, нормоһоо үлүү ехэ хоол эдижэ, дутуу жажалжа, эдеэм­най шүлһөөрөө муугаар норгогдо­жо, эдеэгээ шэнгээлгэ удаарна.

Би энэ жэл Спортын ба залу­ушуулай политикын яаманай грант шүүжэ, Э.Раднаевай нэрэмжэтэ медицинскэ колледжын оюутадай дунда «Пропаганда здорового образа жизни и питания» гэһэн проект бэелүүлнэб. Сентябрь һараһаа 600 анкетын анализ хэгдэнхэй, энээнэй дүнгөөр тобшолол хэхээр байна.

Хүндэтэ уншагшад! Бэеэ гамнажа, холисогүй эдеэ хоол эдижэ, сэбэр агаараар амилжа, үдэр бүхэндэ 10 мянган алхам хэжэ, гэр бүлөөрөө спортоор бэеэ һорижо ябахыетнай хүсэнэб.

Ерэхэ жэл манай республи­канска больница 100 жэлэйнгээ ой тэмдэглэхэ, харин мүнөө жэл Буряад Уласай Элүүрые хамгаал­гын яаманай 100 жэлэй ой болохо. Энэ ушараар хүндэтэ багшанартаа, габьяата эмшэдтээ - Бардымова Елена Викторовнада, Цыремпилова Арюна Цырендоржиевнада, эхэ эсэ­гэдээ - Дабаев Жамбал Бабуевичта, Наталья Рабдановнада халуун бая­рые хүргэнэб.