1041
Анха урданһаа хойшо манай Ага нютагай хүдөө ажахын гол һалбари хадаа хони үсхэбэрилгэ болоно. Дулдаргын аймагай Зүдхэли нютагай «Родина» колхоздо 16 жэлэй туршада селекционно ажалай үрэ дүнгөөр «Агинская» гэһэн үүлтэр 2007 ондо бии болгогдоһон түүхэтэй.
Шэнэ үүлтэр байгуулгын эхи үндэһэ табигша Зүдхэли нютагһаа гараһан боро тугтай бодонгууд омогой К.И. Скрябинай нэрэмжэтэ Москвагай гүрэнэй ветеринарна академиин кафедрые даажа ябаһан, хүдөө ажахын эрдэмэй доктор Нима Дамдинович Цырендондоков, «Родина» колхозой түрүүлэгшэ Дарима Михайловна Дондокова ба зоотехник-селекционер Мижитдоржи Дамдинжапов гэгшэд племрепродуктор байгуулжа, энэ тодорхой шэглэлтэй ажал ябуулагдажа эхилһэн байгаа.
Забайкалиин нарин нооһото үүлтэрэй эхэ хонидые шэрүүн нооһотой кучугурай, шэрүүбтэр нооһотой казах үүлтэрэй хусануудаар отондо оруулжа, манай нютагай эрхэ байдалда таарама шэрүүбтэр нооһотой хонид бии болоһон байгаа. Шуһа холигдоһон мал хүл жорхой, түргэн, шамбай, турууниинь бүхэ, гэдэһэ доторынь ехэл һайнаар хүгжэнги, томо болоходоо түргэн, амиды хусануудай дунда зэргын шэгнүүр - 80-100 кг, харин эхэ хонид 56- 60 кг хүрэнэ гээд элирхэйлэгдээ һэн. Мяханһаа гадуур шэрүүбтэр нооһониинь ута, тон бэлээр гараар ээрэгдэдэг. Нооһоор нэхэхэ дуратай эхэнэрнүүд үндэрөөр сэгнэдэг, үлүү зүйлнүүд гарадаггүй гэжэ мүнөөшье болотороо хэлсэжэ байдаг.
Эдэ хонид эртын түрэлгэ хэхэдэ таарадаг, хурьгаяа голохо гэжэ мэдэдэггүй, хурьганиинь торнижоходоо бэлэн, түргөөр томо болодог, нооһоной, арһанай шанараараа дэлхэйн тон һайн үүлтэрнүүдһээ дутуу бэшэ. Мүн онсо шэнжэнь гэхэдэ, байгаалиин шэрүүн уларилһаа айдаггүй, түхэреэн жэл бэлшээридэ ябадаг, тэжээл хоолһоо ехээр дулдыдадаггүй. Гэхэтэй хамта үнэгүй аад, дээдэ шанартай мяха, хибэс нэхэхэ сагаан нооһо, дулаан шубануудые оёхо хүнгэн бүхэ арһа үгэдэг. Дулаанай элдин сагта ехээр таргалжа, һүүл соогоо өөхэ нөөсэлдэг, тэрэнииень курдюк гэжэ нэрлэдэг. Һүүлэй өөхэн хадаа хонидой бэлшээриин муудахада, ехэ саһатайда, уһаар дуталдахада гаргашалагдадаг. Мүн тиихэдэ һүүлэй өөхэн мяханай өөхэнһөө амтатай байдаг, үндэрөөр сэгнэгдэдэг гэжэ ойлгонхойбди. Мүнөө манай колхоз Хүдөө ажахын үйлэдбэриин кооператив племзавод «Родина» гэһэн нэрэ зэргэтэй болонхой, ехэл амжалтатайгаар ажаллажа байна.
Бутит ГАЛСАНОВА, буряад хэлэ ба литературын багша
