Баргажанай аймагай Хилгана нютаг үргэн Хүнтэйн хүйһэн дээрэ шахуу, Баргажан ехэ мүрэнэйнгөө урда захада түбхинэнхэй юм. Тэрэ нютагһаа сэхэ хойшоо харахадатнай, шобхо үндэр орьёлнууд зураг мэтээр харагдаха. Һаяхана албанай хэрэгээр энэ нютаг хүрэжэ, хүндэмүүшэ арад зонтойнь уулзажа хөөрэлдэһэн байнабди.
Уһан соо
Хурамхаан нютагһаа гарахадаа, Хилгана нютагай эдэбхитэн Надежда Бадмаеватай утаһаар залгажа хөөрэлдөөд, уулзаха газараа, сагаа тодолоо гээшэбди. Хурамхаан Улаан-Үдэ хоёрые холбоһон харгыгаар доошоо уруудажа ябатараа, Бүгсэхээнэй аршаанһаа сэхэ урагшаа гарахадамнай, Надежда Феликсовна Бадмаева тэргэтэй томо трактораар хүрэжэ ерээд, бидэниие угтажа байба. Ушар юуб гэхэдэ, Баргажан мүрэн үерлөөд, эрьеһээ гаража, ташалан нюруугаараа таража урдаһан байба. Тиимэһээ энэ томо тракторһаа бэшэ унаа энээн руу гараха арга үгы бшуу. Бидэ өөрынгөө авто- унааһаа бүхы хүмэдхэеэ буулгажа, тэргэ дээрэ гаража һуубабди. Сугтаа ябаһан нүхэдни өөһэд хоорондоо шанга шангаар хөөрэлдэнэ, энеэлдэнэ. Трактор бурд гэжэ үрхэһөө хүхэ утаа хаяад, хара уһа руу ороходонь, гэнтэ шууяан замхажа, хүн бүхэн абяа аниргүй болошобо. Тиигэнгүй яахаб даа, тойроод хуу уһан, тракторай тэргэ дээрэ гарахань мэнэ-мэнэ болоод байна. Бидэнтэй суг ябаһан шог зугаатай, шууяатай Батадалай Багдаеваймнай шарай тад ондоо болошоод, маани мэгзэмээ өөр соогоо уншана хэбэртэй. Хэды һүрөөтэй байбашье, энэ нүхэрнай ажалаа мартанагүй, гар утаһаяа хармаанһаа гаргажа, тойроод байһанаа буулгана, хөөрэнэ. Юундэ энээн дээрэ тобшохоноор торобо гээшэбиб гэхэдэ, Хилгана, Борогол, Харауһан нютагай арад зон ехэ уһанай ерэхэ үедэ хүреэлэндэ шахуу байха баатай болоно ха юм. Эдэ нютагуудта урда бэеэрнь хүрэжэ ошохо харгы бии, теэд тэрэнь хэдэн заяанай этүүлжэ жэгдэлүүлэгдээгүй, нүхэ һүбөө гээшэнь томо хүнэгтэл адли болонхой. Тиихэ мүртөө хэдэн бага, ехэ горхонууд дээрэхи хүүргэнүүд үмхиржэ сооронхой, ябахадань аюултай болонхой.
Ажал ябуулагдаһаар
Одоошье Баргажанай урда бэедэ гарахадамнай, Хилгана нютагай ажаһуугшад хоёр хүнгэн унаагаар бидэниие угтажа байба. Тэргэһээ буужа, тэрэ унаада һуугаад, тэрэ дороо Хилгана руу зорибобди. Бидэниие дахуулжа ябаһан Надежда эгэшэ нютагайнгаа үргэл мүргэлтэй үндэр газарта абаашахадань, субаргада мүргэжэ, адиста хүртэбэбди. Тэндэһээ хаймадан харахада, Баргажан мүрэн бүхы тээшээ халижа, сабшалан нуганууд уһаар дүүрэнхэй байна гээд харагдана.
Нютагай сомон даргатай уулзахаяа ошоходомнай, байрадаа үгы, ажалаараа талаар гаража ошоһон байба. Утаһаар хонходоод хөөрэлдэхэдэмнай, захиргаанай байшанһаа холо бэшэ гараж соо ажаллажа байнаб гэжэ хэлэхэдэнь, тиишээ ошобобди. Тэндэ ошоходомнай, залуу ноён нютагайнгаа хүбүүнтэй хамта уһа гаталха томо һала хэжэ, тэрэнээ гагнажа байбад.
-Би Жаргал Бадмаевич Будаев гэжэ нэрэтэйб. Хилганын сомон даргын тушаалда 1 жэлһээ үлүүтэй саг соо ажалланаб, - гээд, абаһаар танилсаад, хэжэ байһан ажал тухайгаа хөөрэжэ эхилнэ. –Бидэ энэ үбэлэй һүүл, хабарай эхиндэ хамта дээрээ аяар 6 хүүргэ шэнээр баряа гээшэбди. Тэрэ хэрэгтэ гүрэнэй талаһаа мүнгэ һомолходонь, манай нютагай арад зон эблэржэ, нэгэмүһэн бодожо, барилга ябуулаа гээшэбди. Тиигээгүй һаа, бидэнэй нютаг олтирог боложо, эндэһээ гаража ошохо, ерэхэмнайшье хэлсээтэй болохо һэн.
Үнэхөөрөөшье, хэды шэнэ хүүргэ баригдабашье, үшөө муу болоһон хүүргэнүүд бии. Жэшээнь, Мандай гэһэн горхон дээгүүрхи хүүргэ хуушаржа, тэрээн дээгүүр ямаршье авто-унаагай ябахань аюултай болонхой.
Хилгана нютаг бүхы хүдөө һууринуудтал адли һүүлэй хэдэн жэлэй туршада айл зоноороо үсөөрһөөр. 20 жэлэй урда тээ нютагай һургуулида 400 гаран хүүгэд һурадаг һаа, мүнөө намартаа 40 гаран хүүгэд суглархань.
-Шэнэ залуу ноёнтой болоһоорнай, нютагтамнай ажал хүдэлмэри яһала хэгдэжэ эхилээ. Хилганынгаа зүүн захада томо гэгшын стадион баряабди, шэнэ субарга бодхоогообди. Захадахи Боргол нютагтамнай уһанай худаг малтагдаа. Нёдондо Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй энээгүүр албанай ёһоор ябахадань, тэндэхи ажаһуугшад: “Хэды соо уһагүй һууха зон гээшэбди? Анхарыт!” – гэжэ гомдол баряа һэн.
Үшөө тиихэдэ түрэл тоонто нютагһаа гаража ошоһон нютагаархидтаа хандажа, орхигдоһон буусануудайнь харша хүбөөень шэнэлүүлээбди. Хамтын ажахын автогараж манай нютагай гол үйлсэдэ оршодог һэн. Тэрэ хэдэн жэлэй задагай, сонхонь сэхиижэ, муухайгаар харагдадаг бэлэй. Тэрэнээ бидэ хабтагай модоор хадаабди, тиигээд ямар бэ даа һайндэртэ зорюулжа, жэлэй хэдэн удаа уран зураашадай урилдаа үнгэргэдэг болонхойбди, – гэжэ маанадые дахуулжа ябаһан Надежда Феликсовна хөөрэнэ.
Бидэнэй тэрэ нютагаар аяншалһанай удаа Хилгана нютагай байдал олондо мэдээтэй болоо, олондо мэдээсэл тараадаг эмхинүүдшье зураглалнуудые бэлдэһэн байха юм.
-Энэ хүүргын байдал тухай бидэ мэдэжэ байнабди. Тэрэ талын нютагуудта эдеэ хоол, бараан таһалгаряагүй абаашагдана. Тэрэ хүүргэ дээрэ хоёр тээһээ уулзажа, бараагаа ябагаар зөөжэ ашаад, хоёр тээшээ тарана. Харин эмшэдэй түргэн туһаламжа, гал сараха албанай унаа уһа оймуулжа гарана. Бидэ энэ хүүргэ дууһан задалаад, шэнээр барихабди, - гээд, Баргажанай аймагай засаг дарга Михаил Мишурин найдуулаа.
Хилганын ажаһуугшад хажуу тээһээ хэншьеб ерэжэ, манай нютаг һэргээхэ бэшэ гэжэ ойлгоһон хэбэртэй. Эндээ тиимэ юумэ барихамнай, тэрэнээ иигээд бүтээхэмнай гэжэ сомон даргашье, юрын эдэбхитэншье зугаалжа байнад. Нютагтаа хэдэн жэлэй туршада аяншалагшадые хүндэтэйгөөр угтан абажа, урданайнгаа ёһо заншал ба байра байдал тухай хөөрэнэ, алта мүнгэшье багаханааршье һаа, олзолно. Эгээл энээн тухай удаадахи дугаарнуудтаа хөөрэжэ байхабди.
Автор: Булат БАДМАЕВ
Фото: Булат БАДМАЕВ