​Нютагаймни магтаал

«Бүхы дэлхэйн ямаршье хүсэ шадал хэзээдэшье дабан гаража шадахагүйл - энэ суранзанай татасые. Тэрэнэй нэрэ – Түрэһэн Тоонто Нютаг...”.

“Түрэл тоонто нютаггүй хүн - түрэһэн эхэ, эсэгэгүй шэнги...”. Эдэ сэсэн мэргэн үгэнүүд, түрэһэн гараһан нютаг нугаяа ерээд гү, али түрэл нютагһаа холо ябахада, дурсан һанагдадаг.

Үнэхөөрөөшье, Баргажан голой Баян-Гол нютаг: байгаалиин үршөөһэн жэлэй дүрбэн сагта, - хойто зүг харахада, саһан малгайгаа үмдэнхэй хада хабсагайта мундарганууд һүрөөтэйгөөр харагдаха. Урда талаһаа  хүреэлһэн Улаан-Бургасын уула хаданууд ногоорно. Баруун талаһаа Буха-Шулуун ноёмнай, зүүн хойто зүгһөө орьёл үндэр Бархан баабаймнай  Баргажан голой һүртэй  “сэрэгшэ харуулшадые” һануулна. Талха таряагаар элбэг баян үргэнхэн Хүнтэймнай холоһоо зэрэлгээтэн нэмжынэ. Энэ үнэншэмэ баян нютагые тойроод, бэлшээри, сабшалан, гол нуурнуудһаа гадна, ажалша бэрхэ, дүй дүршэлтэй хүн зоноороо суутай 3 багахан тосхон-һууринууд оршодог: Үрэжэл, Соёл, Хара-уһан. Үрэ һайтай, баян хадань – Үрэжэл гэжэ нэрлэһэн. Совет засагай соёл гэгээрэлэй хэмжээ ябуулгын үедэ үүргэтэй байһандаа - Соёл болоһон. Хада хабсагайһаа хүүен хааян урдаһан Онёо голнай тала нугадаа эршэтэйгээр  буужа, гүнзэгы уһанайнь харабтар болоходонь - энэ һууриниие Хара-уһан гэжэ нэрлэһэн гэлсэдэг...  Загаһа нугаһаараа элбэг Онёо голнай барандаа суутай Баргажан мүрэндөө шудхан орожо, саашаа дошхоронгүй, буурал Байгал баабайдаа аалихан тэгүүлнэ.

Нютагнай байгаалиин баялигуудһаа гадна, ажалша бэрхэ, шуран солбон хүн зоноороо омогорхомоор. Би дээдэ һургуули дүүргээд, наһанайнгаа нүхэрэй тоонто – зэрэлгээтэ Зэдэ нютагта хүдэлжэ байгааб. Ажалайнгаа хэрэгээр Гэгээтэй һуурин ерээд, нэгэ үбгэжөөлтэй хөөрэлдэһэнөө мүнөөшье болотор мартадаггүйб. Тиихэдэ үшөө гүлмэр, залуу ябааб. Зааха хатуу харые бариһан  хүгшөө:

- Зай, хүбүүн, ямар нютагайбши? – гэбэ.

- Баргажанай Баян-Гол нютагай, - гэһэмни.

- Үү,  алдар суута Баян-Голой? – гэжэ, ехэтэ һонирхобо. Баримхай үбгэн хашартай болохонь гэжэ досоогоо бодон: - Һайнта даа! Нютагыемни ехэтэ үлүү магтаба хат даа, - гэһэмни, үбгэжөөлэй нюдэдынь ондоохон, хоолойнь шэрүүн боложо, гэмэржэ ороо һэн:

- Уралһаа Алас-Дурна зүг хүрэтэр тиимэ тосхон байхагүй! Карл Марксын нэрэмжэтэ колхоз аяар 5 Социалис Ажалай геройнуудтай: Гомбо Боболоевич Цыденов, Радна Сагалаевич Бубеев колхозой түрүүлэгшэнэр, үшөө тиихэдэ Шалсама Ламажаповна Цыремпилова, Ольга Энхеевна Сангадиева, Даша-Нима Буодиевич Сундуев түрүү хонишод. Һур харбалгаар Буряадай түрүүшын СССР-эй спортын мастер Даша-Нима Эрдынеев. Василий Енхоевич Гармаев - барилдаагаар Буряадаймнай түрүүшүүлэй нэгэн, СССР гүрэнэй спортын мастер, манай Зэдэ нютагта  барилдаа һэргээһэн, эмхидхэһэн хүбүүн. Боксоор түрүүшүүлэй тоодо ородог, спортын мастер Яков Иванович  Су-Ю-Сен.   Бүхэ барилдаагаар СССР-эй, Европын, дэлхэйн абарга Борис Будаев. Танай Баян-Голһоо хэды олон барилдаагаар  мастернууд гээшэб. Эдэтнай булта Буряад ороноо суурхуулһан шинии нютагай хүбүүд ха юм. Хүбаа, нютаг нугаараа омогорхохо ёстойт!!! – гэжэ, үбгэн гэмэрээ бэлэй...

Тиихэдэ, ехэл аягүй байдалда ороод, абяа аниргүй байһанаа мүнөөшье болотор һанадагби. Энэ ушарай һүүлээр, тоонто нютагайнгаа хүн зон тухай минии досоо амаргүй ехэ омогорхол түрөө һэн. Нээрээшье, мүнөө түрэл дайдаараа, түрэһэн нютагайнгаа хүн зоноор ехэтэ омогорхожо ябадагби. Илангаяа тоонто нютагайнгаа домог түүхэ, ажалша бэрхэ улад зониие “ургажа ябаһан улаан бургааһад” ойлгожо, мэдэжэ, хадуужа, омогорхожо ябаха ёһотой...

Ажал хүдэлмэридөө абьяастай, соёлой, тамирай талаар шуран солбон нютагайнгаа хүбүүд, басагад тухай бэшээ, үгүүлүүлээшье һаа, лаб лэ олонхон боти томууд хэблэл боложо гарахаар хаш.

Хүндэтэ уншагшад! Баян, суутай Баян-Гол нютаг тухайгаа түгэсхэлэй үгэ, “Баянголой магтаал” гэжэ шүлэг дуунайнгаа мүрнүүдээр түгэсхэхыемни зүбшөөгыт. Хүгжэм, аялгыень Бархан нютагай хүбүүн, Владимир Бухаев найруулһан.

БАЯНГОЛОЙ МАГТААЛ

Үгэнь Очир Нурбаевай                         Хүгжэмынь Владимир Бухаевай

 

Бариса тахилтай нютагнай

Бууралхан Барханай дэнзэһээ,

Ялалзаа одохон мүшэднай

Ямбатай Янжама бурханһаа.

 Дабталга:   Баатархан хүбүүдээр солотой

                 Баянхан талымнай Баянгол,

                 Бардамхан хүүхэдээр омогтой

                 Баргажан дайдымнай Баянгол.

Туруунай табараан таладаа

Таатайхан зохидоор зэдэлээ,

Солгёохон дуунуудай сууряанда

Суутайхан хонишод тодороо.

Дабталга.

 Үргэнхэн Хүнтэйһөө эхитэй

Үрэжэл, Соёл, Хара-уһамнай

Үелһэн эжэлһэн нүхэдтэй

Үнэрхэн Баянгол нютагнай.

Дабталга.

Очир НУРБАЕВ