​Буряад Уласта хүдөөгэй хамтын ажахынууд хэр хүгжэнэб?

Хүдөө тосхонуудые һэргээн бодхоохо хүсэтэй хамтын ажахынуудай арга боломжонууд тухай Буряад Уласта хүдөөгэй коопераци дэмжэн хүгжөөхэ жасын захиралай орлогшо Цырен-Пунсэк Тумэнович БУДАЕВ хөөрэнэ.

- Буряад Уласта хүдөөгэй хамтын ажахынууд хэр хүгжэжэ байнаб?

- Хүдөөгэй кооперативууд манай гүрэнэй хүдөө ажахые һэргээн бодхоохо хэрэгтэ үндэһэ һууринь болохо аргатай. Тиимэһээ «Хүдөө ажахын һалбариин хүгжэлтэ» гэһэн үндэһэтэнэй түсэлэй хэмжээндэ хамтын ажахынуудые хүгжөөхэ, тэдэниие дэмжэхэ талаар маша ехэ анхарал хандуулагдадаг болонхой юм. Хамтын ажахынуудай ашаар хүдөөгэй үйлэдбэрилэгшэд буйлуулһан эдеэ хоолойнгоо шанар дээшэлүүлхэ, тэрэнээ дэлгүүртэ гаргажа, худалдаа наймаан болгоходоньшье бэлэн болоно. Хамтаржа хүсэ шадалаа нэгэдүүлжэ, ажалаа ябуулхадаа, багахан үмсын ажахынууд томо эмхинүүдһээ юугээрээшье дуталдахагүй юм. Гадна эдэ эмхинүүдэй гарзаньшье бага болодог гээд тэмдэглэхэ хэрэгтэй.

Буряад Уласта хамтын ажахынуудай хүгжэлтэдэ хэрэгтэй бүхы юумэн эмхидхээтэй. 2018 ондо Буряад Уласай Засагай газар тусхай тогтоол баталжа, хамтын хүдөө ажахынуудые дэмжэхэ зорилготойгоор бэеэ дааһан жаса байгуулһан юм. Тиигэжэ 2018-2020 онуудай туршада хүдөөгэй 32 хамтын ажахы 110 сая 465 мянган түхэригэй туһаламжада хүртэлсөө.

Мүн тиихэдэ Буряад Уласай Хүдөө ажахын яаманай тогтоолоор 2019 ондо «Хамтын ажахынуудые хүгжөөхэ түб» байгуулагдаа. Хүдөөгэй үйлэдбэрилэгшэд энэ түбтэ хандажа, олзын хэрэгээ яагаад зүбөөр эмхидхэхэ, мүнгэ хүрэнгэ татаха талаар асуудалнуудта тодорхой харюу олохо аргатай. Манай түбэй мэргэжэлтэдтэ хандажа, гүрэнэй туһаламжада хүртэжэшье болохо.

Тодорхойгоор +7 (3012) 44-23-20, 44-12-18 гэһэн утаһануудаар хонходожо, асуухада болоно, үгы һаа, Улаан-Үдэ хото, Хахаловай гудамжа, 4а хаягаар ерэжэшье болохо.

- Мүнөөдэрэй байдалаар Буряад Уластамнай хүдөө ажахын хэды кооператив ажалаа ябуулнаб?

- Һүүлэй мэдээгээр 119 кооператив бүридхэлдэ абтанхай. Тодорхойлбол, үйлэдбэриин 43 кооператив, худалдаа наймаанай 15, элдэб хангалтануудые үзүүлдэг 17, таряа ургасын 6 кооператив ажалаа эрхилнэ. 2019 оной баримтануудтай зэргэсүүлэн харахада, бүридхэлдэ абтаһан СПоКуудай тоо 19 хубяар ехэ болоһон байна. Үнгэрһэн жэлэй туршада шэнэ 19 кооператив байгуулагдаа.

- Хүдөөгэй хамтын ажахынуудта ямар туһаламжа үзүүлэгдэнэб?

- Манай мэргэжэлтэд хүршэ можо нютагуудай хамтын ажахынуудые хүгжөөхэ эрхим дүршэлнүүдые үзэжэ, шэнжэлжэ байдаг. Буряад Уласай Хүдөө ажахын яаман энэ талаар элдэб хэмжээ ябуулгануудые саг үргэлжэ үнгэргэдэг. Тэрэ тоодо «Буряад Уласта хүдөөгэй хамтын ажахынуудые хүгжөөлгэ» гэһэн тусхай программа зохёогдожо баталагданхай. Энэ түсэлэй хэмжээндэ элдэб шэглэлээр ажал ябуулагдадаг. Жэшээлхэдэ, хүдөөгэй коопераци хүгжөөлгын жаса 31 СПоК-то туһаламжа үзүүлээ. Үнгэрһэн жэлэй туршада Буряад Уласай хамтын ажахынууд 23 сая түхэригэй тэдхэмжэ мүнгэ абаһан байна. Тэрээнһээ гадна Буряад Уласай һан жасаһаа жэл бүри 5 сая түхэригэй субсиди хүдөө ажахын кооперативуудта бусаалтагүйгөөр үгтэдэг юм. 2020 ондо иимэ туһаламжа 5 ажахы баһал абаһан байна.

Ородой Холбоото Уласай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаман 2015 онһоо эхилжэ, тусхай грантын ашаар гүрэн түрын бусаалтагүй туһаламжа үзүүлдэг болонхой. Һүүлэй табан жэлэй туршада Буряад Уласай хүдөө ажахын 27 кооператив иимэ грантда хүртэһэн. Дүн хамта 100 сая түхэригэй туһаламжа энэ грантын ашаар ерэһэн юм. 2020 ондо Буряадай 2 СПоК 14 сая түхэригэй грант абаа. Энэ мүнгэнэй ехэнхи хубинь федеральна жасаһаа ерэһэн гээд тэмдэглэхэ хэрэгтэй.

Буряад Уласай хүдөөгэй ажахынууд нэгэдэжэ, иимэ хамтын СПоК-уудые эмхидхэхэдээ, үргэн арга боломжонуудтай болоно. Юундэб гэхэдэ, иигэжэ хамтарһан ажахынууд хямдахан сэнгээр таряанайнгаа хүрэнгэ, шэнэ техникэ, хүдөө ажахын тоног хэрэгсэлнүүдые болон тоһо түлишэ абана. Тэрээнһээ гадна банкын урьһаламжа хэрэглэхэдэнь, нилээн бэлэн болодог юм. Гол түлэб өөһэдын үйлэдбэритэй боложо, тэжээһэн малайнгаа мяха, ургуулһан таряагаа буйлуулжа, бүри үнэтэйгөөр худалдажа, олзо оршонь бүришье ехэ болоно. Жэшээлэн хэлэхэдэ, хүдөөгэй техникэ шэнэлхэ хэрэгтэ гаргашалагдаһан мүнгэнэй хахадынь гүрэнэй жасаһаа бусаагдадаг болонхой. Энээн тухай бидэ хүдөөгэй үмсын ажахынуудай хүтэлбэрилэгшэдтэ, юрын малшадта хөөрэжэ, ойлгуулжа байнабди.

- Буряадаймнай ямар аймагуудта хамтын ажахынууд хамагай олон болонхойб?

- Мүнөөдэрэй байдалаар Захааминай аймагта тон олон хамтын ажахынууд бүридхэлдэ абтанхай. Эндэ бүхыдөө 13 кооператив хүдэлнэ.

- Эгээл амжалтатайгаар ажаллажа байһан ажахынуудые нэрлэжэ болоно гү?

- Ажалаа зүбөөр эмхидхэжэ, булай бэрхэ мэргэжэлтэдые бэлдэжэ, һайн шанартай эдеэ хоол буйлуулдаг ажахынуудые магтаха байнаб. Тэдэнэй тоодо «Тамир» (Хориин аймаг), «ЗакамнаАгропродукт» (Захааминай аймаг), «Хамта» (Зэдын аймаг) гэһэн хүдөө ажахын нэгэдэлнүүд ороно. Эдэмнай ганса бууза, баншын хажуугаар Буряадайнгаа заншалта эдеэн болодог хошхоног, ороймог, эреэлжэ мэтын элдэб амтатай, арад зондомнай дуратай болоһон хоол хэдэг юм.

- Иимэ ажахынуудай бүридэлдэ хэды гэшүүд оролсоноб?

- 2020 оной һүүлэй тоосоогоор хүдөөгэй кооперативуудай бүридэлдэ 2 909 пайщик тоологдоно. Тэдэнэй 93 хубинь үмсын багахан ажахынууд юм. Үлөөшэ 7 хубинь олзын хэрэг эрхилэгшэд, КФХ-нууд болон бусад эмхинүүд болоно.

- Хамтаржа нэгэдэһэн үмсын ажахынууд юу хэдэг бэ? Ямар юумэ үйлэдбэрилнэб?

- Хүдөөгэй хамтын ажахынуудай хэжэ байһан ажал аргагүй үргэн. Манай үдэр бүри эдижэ байһан эдеэ хоолһоо эхилээд, элдэб хангалтануудаар дүүрэдэг. Мяханай, һүнэй үйлэдбэритэй ажахынууд тон олон байха. Тэрээнһээ гадуур һархяаг, жэмэс буйлуулдаг, зүгын бал, эмтэй домтой ургамалнуудые бэлдэдэг, орооһото ургамалнуудай хүрэнгэ худалдадаг болон бусад ажахынууд бии юм. Нютагаймнай ажахынуудай буйлуулһан бууза, банша, хиимэ, тоһо, зөөхэй бүхы дэлгүүрнүүдтэ наймаанда дэлгээтэй байдаг.

- Үмсынгөө ажахытай хүн хүдөө ажахын кооперативай бүридэлдэ ороходонь, тэрэнэй ажахы хамтын гээд тоологдохо болоно гү? Энэ талань хайшан гэжэ эмхидхээтэйб? Хамтын ажахынуудай гэшүүд ямар эрхэтэй, уялгатай болодог бэ?

- Дээрэ тоологдоһон асуудалнууд тухай тодорхойгоор «Хүдөө ажахын коопераци тухай» гэһэн хуули соо бэшээтэй, гуримшуулаатай байдаг юм. Тэрэнэй ёһоор хамтын ажахын бүридэлдэ ороходоо, хүн бүхэн өөрын хубита оруулна ха юм. Хуулиин ёһоор энэ пай боложо дамжуулагдаһан эд зөөри кооперативай хамтын гээд тоологдохо. Үйлэдбэрилжэ олдоһон олзо оршонь баһал хамтын болодог. Энэ болон бусад асуудалнуудые кооперативай гэшүүд өөһэдөө хамтын суглаан дээрэ шиидхэдэг. Иимэ ажахынуудай гэшүүдэй эрхэ болон уялгань, шэнэ гэшүүдые абаха ёһо гуримынь кооперативай устав соо бэшээтэй байха ёһотой.

Хүсэ шадалаа нэгэдүүлжэ, иимэ хамтын ажахы байгуулха хүсэлтэй зониие бидэн хододоо хүлеэн абажа, арга шадалаараа хүл дээрээ гаратарнь хамһалсажа байдагбди. Энэмнай манай жасын гол зорилго болоно.

- Һайн даа, манай асуудалнуудта харюусаһандатнай баярые хүргэнэб. Хүдөөгэй малшадые танай хөөрөөн һонирхуулжа, аша үрэтэй, туһатайшье байха гэжэ һананаб.