Буряад хатан

Хүнэй наһанда ямаршье сагууд ушардаг. Тиигэбэшье мууда дарагдангүйгөөр һайнаа үргөөд, шангаханаар бэеэ баряад ябадаг эхэнэрнүүдһээ жэшээ абажа байха хэрэгтэй гэжэ бододогби. Зосоо­гоо бүхэ голтой, һонор ухаатай, холын бодолтой сэсэн хатад буряад арад­тамнай бии ха юм. Тэдэнэй нэгэн – Янжима Баторовна ДАРМАЕВА. Ага тойрогой ажаһуугшад Янжима абжаае һайн таниха аабза. Агын телевиде­ни байгуулалтада хубитаяа оруулһан мэдээжэ диктор, сэдхүүлшэн ха юм. Һайхан хоолойнь, бусадһаа илгарма шанар һайтай дамжуулгануудынь, шадамараар хүтэлһэн сэхэ эфирнүүдынь “Буряад-ФМ” шагнагшадай дура буляаһаар бшуу. Агын үдэр үндэр хэмжээндэ үнгэрдэг. Янжима Баторов­нагай бэлиг талаан, эмхидхэхы шадабаринь эндэ бодотоор харагдадаг лэ.

Эгэшэ

Долоон дүүнэрые дахуулһан үхин хайшаа байхаб? Харюусалга ехэтэй ёһотой эгэшэ ха юм. Дүүнэрээ багаһаа дүмэн хаража, эжы баабайдаа туһалан, өөдэнь болголсоно гээшэ. Жанчибай Баатар эсэгэнь, Бальжима эхэнь ходо сүлөөгүй ажалдаа ябаха даа. Ага-Ханги­лай хамтын ажахын ажал хэрэг дууһаха бэшэ. Гэртээ үлэһэн үхиниинь дүүнэрээ даажа абаад лэ үлэдэг байһан.

“Сүлөөтэйгөөр наадажа ябаха саг намда юрэдөөшье байгаагүй. Эдеэ ундаяа хэжэ, гэр бараагаа сэбэрлэ­жэ, дүүнэрээ зонхилжол бүхы бага наһамни үнгэрөө, - гэжэ Янжима Баторовна хэлээд, иигэжэ нэмэнэ. – Газаашаа гаража наададаг һайб гэжэ хорхойтожол байдаг һаабзаб. Дүүнэрээ эдеэлүүлхэ, ундалуул­ха, хубсалуулха, хараха гэхэ мэтые эжыдээ туһа хүргэн хэдэг һааб даа. Эжымни Могойто руу долоон хоног­тоо заал һаа хоёр-гурба удаа эртүүр гаража ошогшо һэн. Райподо загото­витель байһан ха юм. Тиихэдэнь бил гэртээ эзэн болоһон лэ байгша һэм. Тиигэжэл үндыһэмби”.

Янжима басаган угаа ехээр ном уншадаг байһан. Һүниндөө хүнжэл дороо дэн носоогоод уншахашье са­гууд байгша һэн.

Һаалиин ажалда

1980-яад онуудта эхилһэн шэнэ һэбшээнэй нүлөөгөөр Янжима ба­саган һургуулиин һүүлээр үетэн нүхэдөөрөө нютагайнгаа хамтын ажахыда үлэжэ хүдэлһэн юм. Хэрбэ­еэ басагад фермэдэ һаалиин ажалда ябаа һаань, хүбүүд хонишод болоо.

Басаган бүхэндэ үнеэдые даалгаһан байгаа.

“Тэрэ сагта тиимээр бидэниие һургадаг байгаа гээшэ гү? Һургуулияа дүүргэһэн мүнөөнэй залуушуул 20 үнеэ һааха аалтай?” - гэжэ Янжима Дармаева мүнөө гайхана. Удаань иигэжэ нэмэбэ: «За­луу ябахадаа, шадалтай ябанаш. Жэлэй дүрбэн сагта һаалиин ажал хэжэ ябаабди. Тугалаа эдеэлүүлээд, шабааһаяа түүгээд, хохир хаяхаш. Малаа уһалхаш. Сенаж юумэ тараа­хаш. Бүхэли үдэртөө борсойлдото­роо һайсал ябагдаа».

Мэргэжэлээ дээшэлүүлээ

Жэл хүдэлөөд, Янжима Баторов­на һургуули һудартай болохо гээд, Буряадай гүрэнэй дээдэ һургуулида ороо. Ород болон буряад хэлэнэй багшын мэргэжэл шудалаа.

“1991 ондо һургуулида нэгэ четверть хүдэлжэ байтарни, Агадамнай шэнэ те­левидени нээгдээд, дикторнүүдэй кон­курс соносхоо. Даража ошобоб. Хори гаран зонһоо шэлээ. Тиигэжэ телевиде­нидэ ажалда ороһомби”, - гэнэ мэдээжэ сэдхүүлшэн.

Түрүүн дикторээр хүдэлөө. Тиихэ­дээ Буряадай гүрэнэй болон Монголой телевиденинүүдтэ мэргэжэлээ дээшэлүүлһэн. Москвада һуралсал гараһанаа Янжима Дармаева ехэ ду­лаанаар дурсана.

“Радио болон телевиде­ниин ажалшадай мэргэжэлээ дээшэлүүлгын дээдэ һургуулида 1993 ондо 2 һарын дикторэй курса дүүргээб. Бүхы шалгалтануудаа онсо һайнаар тушаагааб. Тиигэжэ дикто­рэй саарһатай болоод ерээлби даа. Останкино болон Шабаловка гэһэн гүрэнэй ехэ түбүүдтэ ямар пере­дачануудые хэнэб - бултуулыень хараабди. Росси гүрэндэ мэдээжэ дикторнүүд Игорь Кириллов, Вален­тина Леонтьева болон бусад нэрэтэй түрэтэй багшанарта заалгаабди. “Угол шоу”, “Поле чудес” гэхэ мэтын дамжуулгануудта оролсообди. Тэндэ угаа ехэ һургуули абааб”, - гэжэ Янжима Баторовна тэмдэглэнэ.

Москва, Нижний Новгород, Са­лехард гэхэ мэтын хотонуудһаа 20 гаран басагад һуража гараа.

Агын телевиденидэ

1991 ондо Агын телевидениин нээгдэхэдэнь, түрүүшын үдэрһөө хүдэлжэ эхилһэн зон ямаршье дүршэлгүй ябаа һааб даа. Ябан ошон, һураа, мүлирөө. Телерадиокомпанида бүхыдөө 90 гаран хүн хүдэлжэ байгаа. Ехэ эбтэй коллектив суглараа. Тэрэ сагаа Янжима Баторовна ходо дурсажа байдаг. Тон жаргалтай сагынь байгаа ха юм.

“Түрүүшын багшанарни Цырен­дулма Батамункина, Галина Тата­ренко дикторнүүд болоно. Олохон юумэ тэдэнһээ һураабди. Тэдэмнай Агын радиодо хүдэлжэ байһан. Ородой Холбоото Уласай габьяата хүдэлмэрилэгшэ, поэт Батожаргал Гармажапов главна редакторнай байгаа. Угаа ехэ эрилтэтэй һэн. Һайн сэгнэлтэ үгөө һаань, тэнгэ­ридэ хүрэтэр һүрэшэхөөр бэлэй. Бэлээр магтаадхихагүй. Батожар­гал Абидуевич лэ бултуулыемнай зүбөөр бэшэжэ, уншажа һургаал даа. Хайшан гэжэ сагаа хубаахаб гэжэ ойлгуулаа”, - гээд, Янжима Дармаева онсолно.

Мэдээсэлэй “Сагай хүрдэ”, хүдөө ажахыда зорюулагдаһан “Талын түүдэгүүд”, үхибүүдэй “Хонгёохон аялганууд” болон бусад дамжуулганууд 3 часай туршада үдэр бүри олоной үзэмжэдэ харуулагдажа байгаа.

Мүнөө Агын ТВ-гэй сагынь бага болоһон. Теэдшье ажалаа үргэлжэлүүлһээр. Эхи үндэһэ табиг­шадай нэгэниинь Янжима Дармаева болоно.

15 жэл шахуу телевиденидэ хүдэлөөд байтарнь, Могойтын аймагай Захиргаанда пресс-албанай хүтэлбэрилэгшөөр уриһан юм. Удаань гэр бүлын шалтагаанаар Улаан-Үдэ зөөжэ ерээд, “Буряад-ФМ” радиодо Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогой үдэр хүтэлжэ эхилһэн юм.

Ходо сугтаа

Агын телевиденидэ наһанайнгаа нүхэртэй танилсаһан юм. 27 жэл сугтаа һууна. Цырен Нимбуевич инженер мэргэжэлтэй юм. Шэтын РТПЦ-дэ хүдэлжэ байһанаа, мүнөө Буряад Уласай РТПЦ-дэ ажаллана. Телевидениин болон радиогой обо­рудованиин һаадгүй ажал хангана.

Янжима Баторовна нүхэртэеэ хамта нэгэл шэглэлтэй ажал хэжэ ябана гээшэ. Нэгэ иимэ ушар һанан хөөрөө һэн: “Нэгэ хүн нүхэрыем иигэжэ наадалаа һэн: “Өөртэшни хашартай болоногүй гү? Гэртээшье, ажалдаашье сугтаа. Угайдхадаа теле­визорээ носооходош, үнөөхил Янжи­машни”.

Үшөө нэгэ ушар иигэжэ дурсаба: “Нютагтаа түрэлэйнгөө түрэдэ ошобоб. Нэгэ басаган дахаад бү һалыш. Бүхэли үдэр дахаа. Тиигээд асуугаа: “Та яагаад телевизор сооһоо гара­шоо?”.

Сагаалганаа яагаад угтанаб?

Агын ажаһуугшад буряад заншалаа, хэлэеэ сахижа ябадаг гээд мэдэнэбди. Янжима Баторовнагай дуулгаһаар, Сагаалганай морилхын урда тээ жэлэйнгээ зурхай зуруулдаг заншалтай. Ямар һуудалтай бэ? Ямар зүгүүд һайн бэ? Хии мориёо хиидхэхээр гү, ямар зүгтэ хиидхэхэб, ямар уншалга уншуулхаб?

Шэнэ жэлэй гарахын урда тээ гэр бараагаа дууһан сэбэрлэнэ. Сагаалган соогуур табиха эдеэ ундаяа бэлдэнэ. Үүсын үеһөө бууһаг – үбсүү, һайн мяха Сагаалгандаа гэжэ хадагалһан байжа, тэрэнээ шанадаг һайхан заншалтай юм. Заал һаа үрмэ худхана. Боовоёо хайрана. Бууза баншаяа бэлдэнэ. Бэлэгүүдые абана. Бүтүү үдэр гэрһээ хайшаашье гарахагүй гэжэ оролдодог юм. Һама хуралда ябадаг. Дүгжүүбэдэ һуудаг.

Һама бурханай зоноо тоолохо үедэ галаа түлеэд, үдэшэнһөө бэлдэһэн хүншүүгээ ууюулдаг байна. Улаан наранай гараха сагта һүн сагаан эдеэгээ газаа гаража үргээдхинэ.

Эртэхэн аба эжыгээ ошожо золгоно. Наһатай зоноо золгожо ерээд, бууза баншаяа шанадаг. Үбсүүгээ сагаан эдеэн табагтай хамта бурханайнгаа урда табидаг. Тиигэжэ гурбан үдэр байлгана. Гурбан үдэр болоһон хойнол галдаа үргөөд, өөһэдөө эдихэ эрхэтэй юм.

Цырен Нимбуевич Янжима Баторовна хоёр Сагаалганда айлшалһан хүн бүхэндэ бэлэг баридаг һайхан заншалаа сахиһаар. “Ороһон лэ хүн сайемнай, эдеэ ундыемнай бариха ёһотой. Элинсэг хулинсагуудайнгаа ёһо заншал сахижал ябана гээшэ аабзабди даа”, - гээд, эбтэй айл бүлэ онсолон хэлэнэ.

Буряад хатанай бүхы шанар шэнжэ дааһан Янжима абжаа залуу халаанда жэшээ болонол даа. Ажал­даашье амжалтатай, хубиингаашье байдалдашье жаргалтай. Нүхэртэеэ хамта дүрбэн үринэрые өөдэнь бол­гоод, амтатайхан аша зээнэрээ ха­ралсан, ан-бун ажаһууна.