​«Буряад үнэнэй» шогуудһаа

«Үнэнэй» тогоон соо үлтирмөөр һэн гү?

Урдандаа суглаа суур таһалдадаггүй байһан. Үдэр бүри - планёрко, долоон хоногтоо нэгэ - шэнжэлэл, шүүмжэлэлтэй летучка, профсоюзай, партийна суглаанууд, политическэ хэшээл-семинар, мэргэжэлэй талаар һуралсал, элдэб шатын ноёд һайдай, дарганарай ерэлгэн- ошолгон - юрэдөөл, ами абахаар газар бэшэ гэжэ журналистнууд шоглохо.

«Хартаганаан хаанай суглаанда байнхаар, хүдөөгөөр ябаһаниинь дээрэ», – гээд, командировкодо зай захагүй гарашадаг зоншье байһан.

Илангаяа летучканууд һанаа зобоомо бэлэй. Арай гэжэ бэшээ болоһон юумыеш эхинһээнь эсэс хүрэтэрынь шүүмжэлжэрхёо һаань, нимгэн нимһэг сэдьхэлтэн һанаа үнөөндэ дарагдашаха. Теэд зариманиинь ябан-ошон дадаад, өөрөөшье шүүһэтэйхэн шүүмжэлэгшэ болоод байха. Харин нүгөө зарим зузаан арһатан шүүмжэлүүлээшье һаа, һэншье гэхэгүй. «Түлхеэд, яба гээгүйнь болоо» – гэһэншүү.

- Суглаануудынь таһалдахагүй, заримдаа шалиг шаазгайн үүр шэнги. Басни зохёохоор. Би иимэ хашамал гуримда хэзээшье дадахагүй байнаб, – гээд, Д. гэгшэ гурбан һара арай тэсээд гарашоо һэн.

Шэнэ ерэһэн гуурһаяа туршагшадта Б.Б. Дашиев заабарилдаг байба:

- Бэшэжэ һураха гэбэл, газетэеэ уншагты.

Сурбалжалагшаар ороһон Б. долоон хоног һуугаад, нэгэшье материал үгэбэгүй. Бато Будаевичай таһагтань ороходонь, тэрэ хүмнай газетын подшивка дэлгээнхэй, үзэглэхын наана гэхээр уншажа һуубал даа. Эсэшөө хэбэртэй, эбһээлээд абана.

- Политическэ, экономическа темэнүүд юун гэһэн уйтай юм. Хашаржа унашахаар.., - гэбэ Б.

- Нэгэ жаахан материал оршуулаад турша гэжэ үгөө һэмнайб. Хаанаб? – гэбэ нарин бэшэгэй дарга.

- Хари, али тээһээнь орохо гээшэб гээд, газетэ соо образец шуугаа юумэ бэдэрнэб, - гэбэ Б.

- Эндэш образец бэдэржэ байха сүлөө шамда хэншье үгэхэгүй...

- Теэд газетэеэл уншагты гээ һэн бэшэ гүт?

Бато Будаевич «бүтэхэгүй хүн хаш даа» гээд, гараараа зангаад гарашаба.

«Энэ А.Ж...»

Бэшэгүүдэй таһагай сурбалжалагша В.Э.Токтохоева ээлжээтэ летучка дээрэ шэнжэлэл хэбэ. Һайн мууе, һула хүсэтэйе яһала илгаруулба, мэргэжэлтэ харааһаа сэгнэбэ. Географи хэр сахигдааб, жанрнуудай талаар нэгэ янза бэшэ гү, мүнөөдэрэй амитай репортажууд, аналитическэ статьянууд бии гү, хэн журналистын гуурһан илангаяа нугархай, уншасатайб, хэнэйхи модохир мохооб гэхэ мэтэ.

Теэд юундэшьеб Александр Жамбалдоржиевай нэгэ зураглалда «аһаад» бү һалыш. Александр Жалсанович – баян үгэтэй прозаик, дээдэ гарай журналист өө-мөөгүй бүтээлээ дурадхаһан лэ байха. Теэд шүүмжэлэлэй охиндо дашууран абтаһан Вера Эрдынеевна (үнэхөөрөөшье хурса, заримдаа хоронхон хэлэтэйшье) үнэхөөр муушалха юумэнэй олдохогүйдэнь, «Энэ А.Ж. иигээд бэшэнэ», «А.Ж. иигээд тобшолбо» гэхэ мэтээр оло дахин дабтажа, тулгажа байжа хэлэбэ.

«А.Ж.» гээшэ соогоо тэрэ амгалан тэнюун Александр Жалсановичта тэрээхэн зууранда дураа гутаад байһанаа элирхэйлээ һэн ха...

Цензортэ баригдаад…

Промышленностиин болон барилгын таһагые даагша С.И. Бардамова Буряадай номой хэблэлэй директорээр хүдэлдэг байһан Б.А. Очировай наһанайнь нүхэр байгаа. Бэеэр агдам, түхэреэн сагаан шарайтай, дабхаряатай нюдэтэй эхэнэр һэн. Сэтгүүлшэд соо Эрхүү талаһаа Матвей Михайлович Осодоев, мүн Сержуня Иннокентьевна хоёр лэ байһан хаш.

Нэгэтэ оройхон кабинедэйнь хажуугаар гаража ябаһамни дуудаба.

- Би мүнөөдэр дежурна редакторби. Энэ материал соогоо Германи гээд бэшээш. Зүүн гү, али Баруун гү – тододхохо хэрэгтэй, - гэбэ.

Бишье тэрээнээ нэмэжэ бэшэбэб.

Сержуня Иннокентьевна һанаа алдаад хэлэбэ:

- Цензор полоса баряад, намайе һаатуулжа байна. Нүгөө талаһаа типографи хонходожо байлганагүй. Һая цензурымнай албанай Любовь Ширабовна Нимбуева ерэжэ, һайсал заабари хэлээ һэмнай. Иимэ-тиимэ юумэ тодорхойгоор, заажа болохогүй гэжэ... Бүхэли список уншажа үгэхэдэнь, бэшэжэ абаа бэлэйбди. Харин С.нүхэрнай зорёолхоо гэжэ һанахаар, хорюултай хэдэн юумэ оруулаад бэшээ. Бэеэ зобоохоһоо гадна хүниие зобоодог, - гэжэ хэлэжэ байхадань, эгээ тудалдаһан мэтэ С. гэгшэ коридор соогуур томоотой бардамаар алхалһаар үнгэршэбэ.

- Тэрээн саанаа үшөө зорюута нюдэндэ торосолдохынь... Энэ орой болоһон хойно... Дежурна редакторые цензор баряа ха гү гэжэ лаблаха гэһэндэл... – гээд, Сержуня Иннокентьевна үндэһэтэйгөөр лэ гэмэрбэ.

С.И.Бардамова томоотой түбшэн зантай, суглаанууд дээрэ үлүү булюу юумэ хэлэжэ байдаггүй, ажалаа хэрэг ёһоор бүтээгээд ябадаг хүн һэн.

Тэнгэри бууһантай адли...

Соёлой таһагта арбаад жэлдэ хүдэлөөд байхадань, М.М.Осодоевые партиин гэшүүн болохыень “Буряад үнэнэй” партбюрогой секретарь Г.Я.Цыреторов баадхаба.

- Би партида орохобүэб, - гэжэ Матвей Михайлович боохон аялгаар һөөргэдэбэ.

Гэбэ яабашье Галсан Ямпилович албадажал, өөрынхиеэ туйлажал һалаа. Партиин райкомой дэргэдэхи штатнабэшэ партийна комиссида пенсидэ гараһан партиин ветеранууд оролсодог байгаа. Партиин гэшүүн болохоёо байһан хүнүүдтэ элдэб асуудал табижа, үрсэгэшүүлдэг байһан. Теэд өөрын өөрсэ һаналтай Матвей Михайлович комиссиин гэшүүдэй һанаанда яашье таарабагүй.

Олон ажаглалтануудтайгаар хэрэгынь райкомой бюродо дамжуулагдаба. “Яахадаа иимэ олон ажаглалта абаа һэмта?” – гээд, хадхахаа һанан, бюрогойхид асууба. Матвей Михайлович нидхэеэ үргэжэ, шарайгаа барайлган улайлгаад:

- Һэ! Ухаагаа тэхэришэһэн үбгэдэй ажаглалта! – гэжэрхибэ ха.

Одоо тэнгэри бууһандал үйлэ боложо, Осодоев үлдүүлшэбэ.

- Яахаяа Галсанай үгэдэ ороо һэмбиб. Партийна хабшуу дүримдэ таараха хүн бэшэб. Ажалаа үнэн сэхээр хээд ябаа һаам, болоо юм, - гэжэ байжа кабинет соогоо гэмэрээ ха.

- Матвей үхибүүндэл хонгор сэдьхэлтэй, сэхэрмэг хүн һэн. Дарганарай урда һалганажа, һабинажа байхагүй, - гэжэ Цырендулма Цыреновна Дондогой энэ ушар тухай һүүлдэнь оло дахин хөөрэдэг һэн.

Матвей Михайловичай үнэншэ сэхэ абари, уран хурса гуурһан тухай нүхэдынь мүнөөшье хүрэтэрөө дурсан бэшэжэ байдаг.

Галина БАЗАРЖАПОВА