​Домогто намтартай хүн

Наһажаал нэгэ хүн хэлээ бэлэй: «Хүниие бурханшалһанай хэрэггүй. Хүн хэдышье һайн байбал, өөрын нэгэ өө мөөтэйл байдаг».

Залуу аад, заяагаараа болбосорһон

1963 онһоо 1967 он болотор «Буряад үнэн», «Правда Бурятии» сонинуудай хамтадхамал редакциие толгойлһон Цырен Очирович Очировые ветеранууд-журналистнууд гансал һайн талаһаань нэгэн дуугаар дурсадаг һэн. Одоол тэрэ өө мөө гээшэнь энэ хүндэ оройдоошье байгаагүй мэтэ. Д.Д.Гармаев, Д.Ж.Жугдурова, А.С.Коротаева, Ф.Ф.Cорокин, Л.И.Неретина, Б.Т.Цыремпилов – эдэ зоной хөөрөөе өөрөө шагнаһан байхаб.

 - Ёһотойл зохёохы хүтэлбэрилэгшэ, эмхидхэлшэ байһан. Бултанаймнай һүр һүлдые дээшэнь үргэжэрхиһэн юм. «Правда Бурятии» «Буряад үнэнтэйгөө» нэгэ амитай, нэгэ һаналтай болошоо һэмди. Летучканууд ямар һонёор үнгэрдэг байгаа гээшэб. Һайн материал заатагүй обёорхо, үгы һаа, зааханшье алдуу эндүүемнай обёорһон байха. Хэрэгтэй сагтань шадамараар дэмжэдэг, яагаад заһахаб гэжэ заажа үгэдэг һэн. Дээрэһээ табисууртай хүн байгаал даа. Летучка болохыень би ехэл хүлеэдэг һэм. Үнэндөө Цырен Очировичай үедэ болбосоржо, ёһото газетчик болоһомби гэжэ тоолодогби, - гэжэ зуун наһанай хорёодо ороһон Мижит-Цырен Дарижапович Намжилов мүнөө хэлэдэг юм.

Үнгэрһэн жэлдэ Ц.О.Очировай түрэһөөр 100 жэлэй ой гүйсөө. Оройдоол 48 наһа наһалбашье, арбаад хүнэй хэхээр хэрэг үйлэ нэгэ мүһэн бүтээгээд ошоһон. Илалтын Проспектдэ ажаһууһан гэртэнь Дурасхаалай хабтагай үнгэрһэн зун үлгэгдэбэ. Цырен Очировичай басаганай – Байгалай байгаали хамгаалгын институдай эрдэмтэ хүдэлмэрилэгшэ Эржена Цыреновна Садыковагай, хотын засаг захиргаанай, олониитын хүсөөр энэ үүсхэл бэелээ юм.

...Ц.О.Очиров 1920 ондо Дээдэ-Ивалга һууринда түрэһэн. Гайхалтай баримта намтар соонь бии юм. Улаан-Үдын 2-дохи һургуули дүүргэн сасуунь «Буряад үнэн» сониной хүдөө ажахын таһагые даагшаар томилоо бэлэй. Оройдоол 18-тай, дээдэ эрдэм олоогүй хүбүүе энэ тушаалда яагаад табяа юм гэһэн асуудал гараад ерэнэ. Кадрнууд дуталдажа байгаа. Бэлигтэй һүбэлгэн, бэшэлгэдээ бэрхыень, ажабайдал ойлгодог шадабарииень хараадаа абаһан байгаа бшуу. Залуу аад, заяагаараа болбосоршоһон гээд иимэ хүнүүд тухай хэлэдэг ёһотой. Нэгэ хэды болоод, харюусалгата секретариин, удаань редакторай орлогшын тушаалда дэбжүүлэгдэбэ. Энэл тушаалһаа Эсэгын дайнда мордоо һэн.

Сэрэгэй журналист, политрук

Һүүлэй хэдэн жэлэй туршада Буряадай сэрэгшэдэй габьяа, хуби заяан тухай шэнэ харааһаа харуулжа, угаа һонирхолтой, шэнэ баримтануудые олон, бүри гүнзэгыгөөр олониитын һонорто тунхаглаһан Баясхалан Дабаин нүхэрнай Дурасхаалай хабтагай нээлгэдэ хабаадалсаһан юм. Баясхалан «Бурятия» сониндо «Герои без звезд» гэһэн проект бэелүүлжэ, ном болгожо гаргуулаа.

- Илалтын 75 жэлэй ойн жэлдэ Буряадай эрхим хүбүүн, журналист, сэрэгэй корреспондент Цырен Очирович Очировай 100 жэлэй ойн хэмжээ ябуулгада хабаадалсаха аза талаантай байгааб. Одоол домогто хүн байна даа. Үндэр болбосоролтой үсөөн зоной тоодо орохо хүн байна. Дайшалхы замдаа энээнээ бүри мүһэн гэршэлээ, - гэжэ Баясхалан Бальжинимаевич сэдьхэлээ долгилуулан хөөрөө бэлэй.

Цырен Очиров 1939-1940 онуудта Алас Дурна зүгтэ командирнуудай курс гараһан. Дайнай дүлэн соо гурбан жэлэй туршада Сталинградһаа Дрезден хүрэтэр ута замые гаталаа. Фронтовой корреспондентнүүд хэзээдэшье дайн байлдаанай гал бурма соогуур гаралсаһан зон гээд мэдэнэбди. Юрэл статья бэшэхэ гэжэ баримтануудые суглуулаад, бэеэ нюугаад байгаагүй, сэрэгшэдтэй сугтаа тулалдаануудта оролсодог һэн. Дайсанай «Фердинанд» танкнууд доро гранатануудые шэдэжэ, сүлөөлэгдэхэ ёһотой һууринууд руу добтолгонуудта хабаадаһан.

Архивай шагнал барюулгын хуудаһан сооһоо: «Сэрэгэй газетчигэй эрхим жэшээ нүхэр Очиров харуулна. Сталинградта, эгээл хүшэр үедэ дайшалхы түрүү зэргэдэ ябалсаа. Бүхы даабаринуудые саг соонь, үрэ зүрхэеэ үгэн дүүргэнэ».

- Фронтовигууд дайн тухай ехээр дурсадаггүй. Абамнишье эгээл тиимэ байһан. Хаа-яаниинь богонёор хөөрэдэг бэлэй. Нэгэтэ Дон мүрэн шадар «Мессершмитт» самолёдһоо тэрьелжэ гүйһэн. Талаан болоходоо, нэгэ нүхэн дайралдаба. Дээрэнь хүндэлэбшэ модо табяатай. Энээн соо нюугдажа, бэеэ абарһан. «Мессершмитт» нэгэ хэды соо эрьелдээд, ниидэжэ арилаа. Сандомирска талмай шадар Висла мүрэниие гаталха хэрэгтэй байгаа. Тамаралгын ямаршье зүйл үгы. Абам томохон хуурай модохонуудые оложо, бэеэ тойруулан зүүжэ үлгөөд, мүрэниие тамаржа гараһан ха. Арга хургаа олоод лэ ябаа, сэрэгшэд. Блиндаж соо нэгэтэ газарта даруулаад, оборготошоод хэбтэхэдэнь, нүхэдынь малтажа гаргаһан, - гэжэ Цырен Очировичай хүбүүн Виктор Цыренович хөөрөө һэн.

«Сэрэгэй журналистын бодото жэшээ харуулжа ябаһан», – гээд, шагналай хуудаһан соо уншанабди.

1942 оной зун военкор Очировые редакцинь даабари үгэжэ эльгээһэн юм. Танкнуудые хюдадаг батарейн сэрэгшэдтэ хүрэбэ. Немецүүдэй добтолгые тогтооходо бэлдэжэ байгаа. Артиллеристнүүд зоримгойгоор байлдаба. Манайхинай хүсэн һуладажа, эсэстээ расчёдынь бүхыдөө һалгаагдаһан бэлэй. Амиды үлөөшэд гэхэдэ, наводчик болон «Боевая Красноармейская» сониной инструктор-литератор хоёр бэлэй.

- Энэ баатаршалгын түлөө аба «Шэн зоригой түлөө» медаляар шагнагдаһан. Үнэтэ медальни гэдэг һэн, - гэжэ хүбүүниинь онсолон тэмдэглэнэ.

Польшын газар дээрэ тулалдаанай үедэ гвардиин капитан Очиров гэрэй чердак дээрэ немец шпиониие – тон хэрэгтэй «хэлэ» барижа, командованидаа тушааһан. Тиихэдээ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай хоёрдохи шатын орденоор шагнагдаа һэн. Дайшалхы замыень бүхыдэнь гэршэлһэн «Улаан Одоной» хоёр орден үбсүүень шэмэглэһэн юм.

Энэрилтэ эсэгэ

Дайнай удаа 1947 онһоо партийна, хүтэлбэрилхы тушаалнуудта ажаллаа. Партиин обкомой Хэблэлэй секторые даагша, пропагандын таһагые даагшын орлогшо, партиин обкомой секретарь – эдэ тушаалнуудта холын хараатай эрхим эмхидхэлшэ байһанаа гэршэлһэн.

1963 он. Буряадай хэблэлдэ тон шухала ушар болоо.

- Ехэл аза талаан бидэндэ тудаа һэн. Иимэ ухаатай сэсэн хүнэй хүтэлбэри доро сонинууднай удха найруулгаараа үндэһөөрөө хубилһан, хүгжэһэн бэлэй, бидэшье хубилһан, тад ондоо, эдэбхитэй болоһомди, - гээд, үнинэй сурбалжалагша Мижит-Цырен Дарижапович дурсана.

Цырен Очировичые дүрэ зураг дээрэ харахада, түхэреэн урилгы шарайтай. Гэр бүлэдөө жаргалтай хүн байгаа. Сэлэнгын аймагай Үдэнгэ һууринһаа гарбалтай Бүтэд Дашеевнатай хуби заяагаа холбожо, гурбан хүүгэдтэй болоһон. Мүнөө үхибүүдынь эсэгэеэ энэрил хайратайгаар һанан дурсадаг.

- Эжы абамнай бэе бэедээ ехэ мээхэй, эбтэй байһан. Абамнай бидэнээ һула табяад байдаггүй, ехэл эрилтэтэй һэн. Сүлөө сагаа дууһан маанартаа зорюулха. Дээдэ- Онгостой амархаа ошохобди. Бишыхан тогоохонтой һэмди, хэлээ таһа хазама амтатайгаар эдеэ шанадаг һэн, түүдэг носоогоод... Теэд гэнэ гэтэдэг гэдэгтэл аймшагтай юумэн болоо һэн. Хоёр аханараймни Москва, Эрхүү хотонуудта һуража байхада, абамнай үбдэжэ эхилээ. Больницада ороод, наһа барашаһан юм. Эжымнай хойноһоонь бүхэли жэл уйлаа. Мүнөө абынгаа 100 жэлэй ойдо дурасхаалынь мүнхэлбэбди. Ямар хүн ябаһыень дахинаа сэгнэбэбди. Ажалай габьяагайнь шагнал гэхэдэ, «Хүндэлэлэй Тэмдэг» орден, «Ород Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ» гэһэн нэрэ зэргэтэй һэн. Архив сооһоонь, суг хүдэлһэн хүнүүдэйнь, түрэл гаралайнгаа дурсалга суглуулхадаа, минии аба мэтэ хүнүүд үсөөн гэжэ ойлгобоб. Жэшээлбэл, тэрэ үедэ хүтэлбэри доронь хүдэлһэн Любовь Илларионовна Неретина аба тухаймнай аргагүй һайнаар дурсаа һэн. «Республикын хоёр сониниие нэгэ туг доро нэгэдүүлжэ, ами нэгэн, арһа нэгэн коллектив болгоһон юм. Зондоо ехэл энэрхы налархайгаар, мээхэйгээр хандадаг байгаа. Эбтэй байһанай ашаар нилээн амжалта туйлаһамди. Хүн бүхэн зохёохы шадабарияа дээшэлүүлээ. Һүүлдэнь ондоо хүтэлбэрилэгшэдтэй байһамди. Теэд нэгэнииньшье Цырен Очировичта хүрөөгүй юм. Үндэр наһанайнгаа хэмдэ хүрэбэшье, би эрхим бэрхэ редактор, һурган хүмүүжүүлэгшэ, патриот байһан энэ хүниие сэдьхэлдээ дурсан ябадагби. Үри үхибүүдтэнь һайн һайханиие хүсэнэб», - гэжэ Любовь Илларионовна хэлээ һэн.

Үхибүүдэймнай, аша зээнэрэймнай сэдьхэлдэ үбгэн абын, хүгшэн эжын энэрилтэ шарай үлэхэл даа, - гэжэ басаганиинь Эржена Цыреновна хэлээ бэлэй.

Зуун жэлэйнгээ ой тээшэ шэглэһэн «Буряад үнэнэй» түүхэдэ омогорхол түрүүлмэ иимэ ударидагша онсо һуурияа эзэлһэн. Сагай ошобошье, саглашагүй дурасхаал мүнхэ.

Залуу аад, заяагаараа болбосорһон

Наһажаал нэгэ хүн хэлээ бэлэй: «Хүниие бурханшалһанай хэрэггүй. Хүн хэдышье һайн байбал, өөрын нэгэ өө мөөтэйл байдаг».

1963 онһоо 1967 он болотор «Буряад үнэн», «Правда Бурятии» сонинуудай хамтадхамал редакциие толгойлһон Цырен Очирович Очировые ветеранууд-журналистнууд гансал һайн талаһаань нэгэн дуугаар дурсадаг һэн. Одоол тэрэ өө мөө гээшэнь энэ хүндэ оройдоошье байгаагүй мэтэ. Д.Д.Гармаев, Д.Ж.Жугдурова, А.С.Коротаева, Ф.Ф.Cорокин, Л.И.Неретина, Б.Т.Цыремпилов – эдэ зоной хөөрөөе өөрөө шагнаһан байхаб.