377
«Чё, милок, китаец что ли?»
1991 ондо Н.Д.Бадмаринчиновтэй Монголой Төв аймагай сурбалжалагшадай урилгаар ошоо һэмди. Эндэ нэгэ гайхал болоһон юм. Зуун Мод һууринда хоёр таһалгатай байрада бидэниие байрлуулба. Үглөөнэй 7 сагта уһанай үсэд шааяанһаа һэришэбэб. Халуун уһан үгы, шүдэ ташама хүйтэн уһаар Николаймнай душ абажа байба ха юм.
Гэнтэ һанажархибаб: «Э- э, Порфирий Ивановой арга дахагша бэлэйл. Энэ юуб даа, 40 градус хүйтэндэ хүл нюсэгөөр саһан дээрэ гаража, бэе дээрээ хүнэгөөр уһа юулэдэг шуу. Ямар зориг хэрэгтэй гээшэб! Шангадхаһан тэмдэг эзэлүүдгүй табихаар!».
Хайшан гээд Николай Дабаевич энэ аргада ерэһэн юм гэхэдэ, хото, гэдэһэнэй үбшэнһөө һалаха зорилготойгоор 43 наһатайһаа үдэр бүри хүйтэн уһа бэе дээрээ адхадаг болоо.
Гурбан иимэ энеэдэтэй ушар болоһон. Наһанайнь нүхэр Арюухан Агвановнада суг һураһан нүхэр басаганиинь хонходоо юм ха:
- Николай юундэ энэ хүйтэндэ малгайгүй, толгой нюсэгөөр ябанаб? Мүнгөөр ядалдаа гээшэ гү гэжэ һанахаар...
- Бүш хэлыш... Биш энээнтэй тэмсэжэл байнаб. Буряадай Порфирий болоо гүш гэжэ... Малгайгүй ябахаһаа гадна дотор трикотаж үмдэ үмдэжэ үгэнэгүйл. Нүхэндөө байһан зумбараа руу хайшан гээд багадаа уһа юулэгшэ һэмбибди, тэрээн шэнгеэр лэ уһа бэе дээрээ адхана.
- Юун айдаһатай юумээ хэлэнэш...
- Айдаһатайшни энэ бэшэ. Энэ декабрь һара соо ганса трусытай юумэн хүл нюсэгөөр хүнэгтэй уһа газаашаа барижа гараад, саһан дээгүүр шар- шар гэшхэлээд, толгой руугаа уһаа хүнтэрүүлээд оронол...
- Ай, бурхан, миин шагнаад, даарадаһам хүрэжэ, бэем дагжа һүрэшэбэл. Юрэдөө, түбэй телевиденеэр харуулагша иимэрхүү закалкатай хүнүүдые... Буряад соол дуулаагүйб, үшөө угайдхадаа, буряад хүниие. Колимнай теэд, анханайшье ондоохон һэмнай даа. Ондоо түрбэлэй гэхэ гү...
Арюухан Агвановна энэ хөөрэлдөөнэй удаа жолоогоо бүри шангалха һэдэлгэ гаргаба. «Үйлсын хүнүүд, нээрээшье, үгытэй таяан юм гү гэлсээ бэзэ!» – гээд, малгайень лаб байса толгойдонь һуулгаад, үбгэнөө ажалдань үдэшэбэ.
Бадмаринчиновтэнэй байра нэгэдэхи дабхарта юм. Николай гэрһээ гаран сасуу малгайгаа түмэр решёткотой балкон руугаа шэдэжэрхёод, саашалшаһан ха.
Хоёрдохи ушарынь трамвай соо болоһон. Үбэлшэг тээшэ, хэбэрынь ноябриин эхеэр юм һэн гү... Пальто хүүртиггүй, пиджагаараа һэн. Хамагые хайрладаг нигүүлэсхы харасатай ород хүгшөө абаһаар тэрэниие оножо обёорбо. Нюдөө ониилгон татаад, толгойгоо һэжэрэн хэлэбэ:
- Чё, милок, раздетый- то? Китаец что ли?
Хитадууд, халха Монголһоо ерээшэд, нээрээшье хубсаһаар бэеэ бөөмэйлдэггүй, һэрюубтэрээр ябадаг бэлэй.
Институдта нэгэ факультедтэ суг һураһан бултанда мэдээжэ Бато Баяртуев Николайтайгаа уулзаад хөөрэлдэхэ зуураа хүл руунь гэтээд бү һалыш. Тиин бодотоор лаблаха гэжэ гараараа түрииень барижа байжа шэншэбэ.
- Шим, нүхэр, зунай туфляар даража ябана гээшэ гүш?
...Өөртэйгөө тэмсэжэ, бэеэ диилэхэһээ гадуур зоной хэлсэлгэниие дабаһаар- бариһаар, Николай Дабаевичнай далаяа холо аладлаад, дамхан алхалжа ябана. Мүнөө малгайгаа, дулаан хубсаһаяа үмдэнхэй, амитан зониие гайхуулнагүй. Гэбэшье хүйтэн уһантаяа хахасаагүй, ханилһаар зандаал ха даа.
Соо нэбтэ харадаг Шагдар ахатан
Нэгэтэ редакцидамнай Новосибирскһээ «Сибирские огни» сэдхүүлэй директор-ахамад редактор В.А.Берязев ерээд, гүрэнэй хоёр сониной ажал ябуулгаар һонирхобо. Даргамнай А.Л.Ангархаев тобшохон мэдээ хэлээд, бидэндээ үгэ үгэбэ.
«Буряад үнэн» – «Дүхэриг» сонинойнгоо гол шэглэлнүүд тухай хөөрэжэ дүүргэжэ байхадам, сэхэ урдаһаам хараад һууһан арадай поэт Ш.Д.Байминов иигэжэ ажаглан хэлэбэ:
- Галя, баруун шэхэндэш гал аһажа байна...
Гайха-ехэ...Шэхээрээ хадхуулшоод, үглөөгүүр эртэ лор- врачта ошожо шаруулаад ерээ һэмнайб. Ультрафиоледэй элшэнүүд үшөөл унтараагүй, долгитожо байгаа гэжэ гү? Энэ үзэгдэлэй ушар унгиие дүхэригтэ һуугаашадта хөөрэһэмни, Владимир Алексеевич айлшамнай ехэл һонирхонгёор Шагдар Дашеевич тээшэ хараба.
Уулын үндэр үбгэн солотой Шагдар ахатан шэдитэй хүн, бөө гарбалтай гэжэ мэдэхэ байгааб. Харин юумэ соо нэбтэ хараха аргатай ха юм гэжэ тиихэдэл ойлгоо бэлэйб.
«Шабааһа-бааһаяа тоолоод...»
Редакциин эгээл томо хүдөө ажахын болон соёлой таһагууд мүрысөөндэ ехэнхидээ иладаг, Дамжуулгын улаан вымпел мүнгэн шантайгаар абадаг бэлэй. Эдэ таһагуудта дүрбэ-дүрбэн хүн хүдэлхэ. Хүдөө ажахын таһагые даагша Б.А.Гылыков таһагтаа шанга гурим тогтооһон, эрилтэ ехэтэй хүтэлбэрилэгшэ байгаа. «Бидэ мүр бүхэнөө өөһэдөө бэшэнэбди, харин соёлойхид хүнэй асарһан рассказ, шүлэгөөр нормоо дүүргэнгүй яаха юм», - гэжэ байгаад таһаг соогоо аалиханаар амяарханаа хөөрэлдэхэ.
Нэгэтэ кварталай дүнгөөр хүдөө ажахын таһагайхид илаба. Владимир Жигжитов суглаанһаа ехэ хүхюутэй гараад ябатараа, соёлой таһагай Батор Батоевто омогорхонгёор хандаба:
- Энэ удаа бидэшни илахаараал илабабди...
Баторайнь харюу хадхуухан һэн:
- Сельхознигууд-навознигууд, шабааһа-бааһаяа тоолоод, абаал бэдта даа...
Володиньшье дээрээ ортоогүй, саг дары харюусаба:
- Теэд премимнай шабааһа-бааһанай үнэр үгыл. Угаалаймнай хахад бэлдээтэй, угаашье амтатай!
Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА
