​ «Буряад үнэнэй» шогуудһаа

Молор Монголой адис

Б.Б.Дашиев «Буряад үнэнһөө» пенсидэ гаранхайшье һаа, Буряадай телевиденидэ ажалда ороо һэн. Тэндэ хүдэлжэ байгаашье һаа, Бато Будаевич «Буряад үнэн» руугаа зүргэлдэг лэ һэн. Нэгэтэ ехэл гайханги янзатай орожо ерээд хөөрэбэ:

- Даша-Рабдан Дамбаевтай үйлсэдэ уулзашооб. Аргагүй олон юумэ намдаа тоолобо. Бүгшэм халуун байна, биш ябахам гэһэмни, һүүдэртэй углууда хашаад лэ, табиха юм бэшэ. Хогоосон шанар гээд эхилээд лэ...

Анханайшье атеис үзэлтэй Бато Будаевич буддын шажанай орёо энэ ойлгосо зунай ааяма халуунда ябууд дундаа яагаад ойлгохо, мэдэрхэб даа. Бүхы наһаяашье зорюулһан хүнүүд хогоосон шанарай гүн удхые тайлбарилхаһаа байха дүтэлжэшье бирангүй, бурхандаа мордошодог бэшэ гү?

- Тэрэшье тэрэ... Иигээд дүүрэнтүү болоогүй юм гү гэһэмни, бурханай номнол, буянай аша, сүн сагаан сэдьхэл, арбан хара нүгэл гэхэ мэтээр шүлэглөөд бү һалыш. Хэдэн номтой юм хаш. Редакцида хүдэлжэ байхадаа, иигэдэггүй һэмнай. Ухаань һамууршоогүй юм аабза, - гээд, бидэнэр тээшэ асуунгяар харан, гарайнгаа аршуулаар нюураа һэбисэгээнэ.

Бато Будаевич бүхы наһаараа «Буряад үнэндэ» хүдэлдэг зохёолшодые гуримшуулха гэжэ оролдоһоор, эдээнэйнгээ онсо өөрсэ зантай, абаритайнь мүнөөшье хүрэтэрөө эбсээгүй юм хаш гэжэ тобшолхоор байба. Даша- Рабдан анхандаа, нээрээшье, дуугай номгон янзын һэн. Харин Монгол ороноор аяншалдаг, буддын шажанаар һонирходог болоһонһоо хойшо тад ондоо болошоһон юм. Сэдьхэлэй жэгүүр сэрбэлзүүлһэндэл... Монголоо – эртынгээ Эхэ орониие бурханшалха.

Гудамжада ябаад уулзашоо һаа, һалааш... Шагнажал гарахаш. Досоонь ямар бэ даа хүгжэмтэ хүбшэргэй зэдэлшэһэндэл. Харин наһаараа ажалай сэргэдэ уяатай нам мэтын хүнэй атаархамааршье һэн бэзэ.

Дурлаһан сагтаал Монголоо гарашаха.. Эрдэни Зуу, Хара Хорин, зай захагүй элһэн губиин алтан гүрэлөө, Богдо, Отгонтэнгэр уулануудай үзэмжэ, Амарбаясхалант хиид, Шамбала гүүлэһэн Хамарын хиидэй оршон, Сайншанд... Урда наһанайнгаа буянгай хүсөөр лэ Даша-Рабдан молор Монголойнгоо адиста һайсал хүртөө һэн ха.

Тиин хараһан - үзэһэнөөрөө, буян хэшэгээрээ хубаалдаха гэхэдэнь, бидэниинь ходо сүлөөгүйхэнүүд. Иимэл юртэмсэ ха юм даа...

«Оршуулгын генерал» намайе...

«Оршуулгын генерал» намайе

Одоо таанар яахабта?»

- иимэ шүлэглэмэл мүрнүүдые Ц.Ц.Дондогой ахамад оршуулагша Б-М.Ж.Жигжитовэй дүрэ зураг тушаа ханын сониндо бэшэһэн юм. Бато- Мунко Жигжитовичэй мэшэеэн байһан шарай, нээрээшье, таанар намайе яахабта гэһэншүү... Үнэн дээрээ, ойроо хүртэшэгүй хүн байгаа. Жэншэдгүй гүйсэтэйгөөр оршуулгаяа хээд, саб гэнги, янда ябаха. Шанар һайтай оршуулгын эзэн, ямаршье шүүмжэлэлдэ орохогүй.

Сүлөө забһарлалдаа шабартайхан Шандалиингаа, аглаг Агынгаа зон тухай, анхан «Молодёжь Бурятии» соо сугтаа хүдэлһэн нүхэд тухайгаа, «Үнэнэйнгөө» аха үеын зон тухай хөөрэхэ.

- Та иимэ яб саб гэмэ, нарин нягта хүн гэртээ баһал «генерал» ёһотойт. Бальжамаа Бадмаевна яһалал тэсээ юм ааб даа, - гэбэб.

- Үгы бэд даа. Үдэшэлэн гэртээ ороод, шляпаа, гуталаа тайлаад, «Орожо болохо гү?» гэжэ дохихош. Зүбшөөл абаһанай, таһалгадаа ороһоной удаал эзэн янзатай болодог хүн аабзаб, - гэхэ.

- Ажал дээрээ мүн лэ «һамгадай генерал» гүүлээд, сожоошье татадаггүй ха юмта.

- Юундээ гомдохобиб... Набор хэдэг басагадаар дүхэриглүүлээд һуугаа ха юмбиб. Эдээнһээл бүхы ажални дулдыдадаг байгаа. Надежда Михайловна Баторова, Бальжи-Һама Цыренова, Татьяна Цыренова, Баярма Жимбаева, Долгорма Мижитова, Гысыгма Доржиева, Людмила Цыденова, Галина Ламаева, Сэсэг Одоева, Елизавета Бадмаева, Валентина Эрдынеева, Мария Хазуева – бултыень тооложо бараха аалши? Сурбалжалагшадай материалаа машинкада асараад тушаадаг һаань, би машинисткэнүүдэй хажуудань һуугаад, диктовко хэдэг байгааб. Тиимэһээ «һамгадай генерал» гүүлэһэмни ойлгосотой. Эдээнээ алтантай сэнтэй зомни гэдэгби, - гээд, Бато-Мунко Жигжитович үнэн сэдьхэлһээ хэлэдэг бэлэй.

Заримдаа дайнай үеын бага наһаяа дурсаха. Тибһэ, гэшүүнэ, шэхэр түүжэ эдеэд, сагаагаа уугаад, малай хойноһоо ябаһан балшархан наһаниинь нюдэнэйнь урда ходол харагдахадал гэдэг һэн ха.

«Буряад арадай урдаа хараха сониндо хэзээ нэгэтэ ажалда орохоб гэжэ хаанаһаа мэдэхэ бэлэйбиб? Шударгы ажал, шог зугаа соогуур наһамни үнгэрхэ юм гэжэ... Хуби заяамни эгээл иимээр эрьеэ гэжэ баярлажа ябадагби», - гэжэ хүндэтэ ахатан үнэн үгэ хүүрээ элирхэйлдэг һэн бэзэ.

«Тиимэшье һаань, тиитиел гээд...»

«Буряад үнэн» сониной Хэблэлэй түбтэ болоһон ушар. Эндэ хүдэлжэ байһан зохёолшо Э.С.Манзаров үдын һүүл багаар ажалдаа ерэбэ.

- Хайшаа үгы болошобош, нэгэ захил түргэн дүүргэхэ гээ һэмнайбди, - гэжэ Л.Д.Тапхаев гэмэрбэ.

- Үнэн сэхээр ажалдаа ерэжэ ябаһамни, Дэлгэрэй Дугар уулзаад, толгойгоо заһахам, туһалыш гээ. Гэртэнь орообди.

- Шинии туһа юун байгаа юм, мүнгэ нэмээ гүш?

- Үгыл даа. Тиитие гэхэдэнь, ажалдаа яаранаб, тиимэшье һаа, тиимэл даа гээд, тиигээ гүбди даа...

- Зай, юунэй түлөө духаряалбат?

- Мэдэхэ юумэ үгы, юушье зугаалдаһанаа. Үхэрэй шабааһа бааһанайш түлөө духаряа үргөө һаа, яагаа юм... Сагаан эдеэн билтараг гэхын орондо...Ёһотойл һайн наг шэбхэ болодог ха юм. Дугарни тииһээ тиитэрээ үлүү зугаагүй, юумэн гээшэш тиид гээд тиимэл ха юм гэнэ һэн. Тиибэлынь тиие, үгы һаань, бү тиие гэхэшүү. Һамганайнгаа гаарахада, тиимэшье һаа тиимэ, тиигэбэшье – тиие гээд байгшаб гэнэ бэлэй. Нэгэ пивэ асарааб, зэмэеэ сагааруулжа... Тииел даа, - гээд, «Гурбан баабгай» гэһэн бэшэгтэй бүтылхэ гаргажа, Лопсон Дунзыновичаа маһад гүүлэбэ.

- Тиимэл хадаа тиимэ. Тиибэшье энээхэнээ амсаад, ажалаа тиитиел даа, – гээд, аха нүхэрынь Элбэгэйнгээ шогые дэмжэбэ.

«Нэгэл гуям багтаа»...

«Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай ахамад захирал А.Л.Ангархаев Буряадай Уран зохёолшодой холбоониие байратай болгобо. Нэгэдэхи дабхарай углуугай таһалгада. Тэрээн соонь редакциин номууд сонхонуудыень бүглөөд, мүн ханын хажуугаар обоо хүбөө ябталан табяатай. Тиимэһээ таһалга угаа уйтахан янзатай болоно.

Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшээр һунгагдаһан М.Р.Чойбонов тэрэ кабинедтэ орожо, дабшалан һууба. Телефоноор хэнтэйшьеб хөөрэлдэнэ:

-Иимэшье таһалга үгэһэниинь болоол даа. Ардан шадалтайл гэжэ энээниие үгүүлбэ ха юм.

- Томо юм гү? – гээд, саанаһаань лаблан асууна ха.

- Юун томо гэжэ... Нэгэл гуям арай багтаа. Бодо бэем – коридор соо...

«Закускатнай ямар батрацка юм?»

Уран зохёолшодой суглаан зарлагдаһан аад, болобогүй. Түрүүлэгшэнь М.Р.Чойбонов яаруултай хэрэгээр хүдөө гарашоо юм ха.

Зэһэжэ ерэһэн Д.Р.Доржиева минии кабинедтэ ороод, «чекушка» гаргаба. Би полоса уншажа сүлөөгүйб. Полоса бариһан корректорнүүд – Татьяна Рабдановна, Сэсэг Владимировна, үшөө хэдшье һэм ороно, гарана, «четвертнойһоо» ама хүрэлсэнэ. Дууһашаба. Харюудань би мүн лэ «чекушка» гаргабаб. Энэ-тэрэ гэлдэһээр тэрэнээ хахадтань хүргэбэбди.

Энэ үедэ телефон-хонхо наярба. Матвей Рабданович байба.

-Юу хэнэт? – гэбэ.

- Дулгар Ринчиновна суглаанда гэжэ ерэһэн аад, һууналди даа. Би ажалаа хэнэб.

- А-а-а, нэгэ «чекушкыень» хооһолжорхёод, хоёрдохииень хахадлажархёод һууналтайт? Теэд закускатнай ямар батрацка юм? – гээд, трубкаа табижархиба.

Амаа ангайхаһаа ондоо юун байха бэлэй... Закускамнай нэгэ хэды «Кис-кис» конфетэ, үнэхөөрөөшье, батрацка һэн ха...

Һара сагаан тунгалаг...

Зохёолшодой ээлжээтэ суглаан дүүрээд, Б.С.Дугаров, Д.Р.Доржиева, би гээд «Бурятия» сониной редактор Н.Д.Бадмаринчиновэй кабинет соо һуубабди. Энэ-тэрэ юумэ хөөрэлдэһөөр, уг тухай темэдэ тогтобо хабди. Шүбтэхэй баатар, Зүлхэ мүрэн гээд Дулгар Ринчиновна шарьяна нэрэ һурагүй. Баир Сономовичынь одоошье «хабшуулдажа», эжынгээ талаар һойһо угта тогтобо. «Һойр шубуун һогшоотой, һойһо басагад һортоотой» гээд, хубиингаа түүхэ руу орохоёо һанаба. Анафора, азийский аллюр гээшэдээ хүрөөгүй, «Сутра мгновений» найруулгаяа ябуулжа байһан хаһань һэн ха.

Николай Дабаевич – буумал булагад томо шэрээдээ түшэнхэй нюдөө үзүүрлэн татаад, шагнажа байһандли бэлэй... Теэд тэрэмнай гэнтэ соройн собхоржо бодоод, сахилгаалан самнабал даа:

- Зайлагты эндэһээ, удаганар, бөөнэр!

«Удаганар, бөөнэр» бидэ гурбуулаа минии таһалгада ошобобди. Гурбан литр һүтэй шэлнай столой шэгшэгтэ мүшэхэн табигдаһанаа унашаба. Эбдэрбэгүй. Газаа арбан табанай һара манданхай, гоё гээшэнь.

Сонхоо сэлибэбди.

-Коля бидэниие намнаһаниинь болоо. Һаратай таһалгада ерэшэбэбди, - гэнэ Дулгар Ринчиновна.

«Хахаржа бутаршоогүй шэлэй, халижа урдашоогүй һүнэй түлөө», Тэнгэриин шэмэг тэргэд һарын түлөө» гэжэ байжа духаряануудые тулган үргэбэбди.

Һаратай ханилан һуухадамнай, Цэрэн-Дулма абжаа һанагдан, һаруул гуниг түрүүлбэ:

Һара сагаан, тунгалаг

Һаруул тодо, мүнгэлиг...