Ниигэм 24 mar 2021 922

Буряад адуунай уг шуһан шэнжэлэгдэнэ 

Ород Уласай эрдэм шэнжэлгын институдай захирал, хүдөө ажахын эрдэмэй кандидат Александр Зайцев энэ ажал ябуулна

Ород Уласай эрдэм шэнжэлгын институдай захирал, хүдөө ажахын эрдэмэй кандидат Александр Зайцев албанай хэрэгээр манай буряад нютаг хүрэжэ ерэһэн байна. Манай нютаг хүрэһэнэй гол зорилгонь – буряад адуунай уг шуһа шэнжэлгэ болоно.

Буряадай эрдэмтэдтэй хамта тэрэ Захааминай аймагай Утаата, Далахай нютагуудта хүрэжэ, тэндэ ажамидаржа байһан адуун һүрэгэй шуһа абаһан байха юм. Эрдэмтэдэй тодорхойлһоор, эгээл эдэ нютагуудта сэбэр буряад үүлтэрэй морид үлэһэн байна. Уг шуһанай сэбэрые тодорхойлхо гэжэ шэнжэлгын аяар 30 гаран янзын хэрэгсэл абтаа. Адуунһаа абтаһан шуһа шэнжэлжэ, тэрэнэй ДНК элирүүлхэ ажалай дүн 3 һарын дараа бэлэн болохо.

-Буряад үүлтэрэй морид гээшэ угаа шэрхи, мянгаад жэлнүүдтэ энэ нютагта ажамидаржа, шэрүүн уларилтай байгаалидаа дадаһан. Тус адуун һүрэг үсхэбэрилхэдэ оройдоо гаргашагүй. Тэдэнэр түхэреэн жэлэй туршада бэлшэжэ, хүбэн зузаан саһан дороһоо хагда малтажа эдижэ ажамидардаг амитад, - гэжэ элинсэгүүдэйнгээ үсхэбэрилжэ байһан адуун тухай, үүлтэр һайжаруулгын гүрэнэй албанай хүтэлбэрилэгшэ Далай Галсанов хэлэнэ.

Буряад моридой уг шуһа сэбэр зандань үлөөхэ, үүлтэр һайжаруулха ажал ябуулха тухай эрдэмтэд хоёр талаһаа хэлсээ баталаа.

-Үүлтэр һайжаруулгын албанай эрдэмтэд буряад үүлтэрэй моридоо энэ зандань үлөөжэ, саашанхи үедөө дамжуулха гэжэ аһан ехээр оролдолго гаргажа ажаллана гэжэ ойлгохоор, – гээд, адуун ажахын талаар Ород Уласай эрдэм-шэнжэлгын институдай захирал, хүдөө ажахын эрдэмэй кандидат Александр Зайцев тэмдэглэнэ.

ФГБНУ «ВНИИ Коневодства» эмхи болон манай ГКУ «Госплемслужба» гэһэн албангууд саашадаа ажалаа нягта холбоотойгоор, бэе бэедээ туһатайгаар ябуулха тухай хэлсээ баталбад.

Юрэдөө, буряад-монгол угсаатанай ажабайдалда морин эрдэни гээшэ үндэрөөр сэгнэгдэдэг. Хүлэг агтынгаа һайгаар ажамидаралаа зохёожо, дайн дажарташье хабаадажа, дэлхэйн ехэнхи хубиие эзэлжэ шадаһан монгол туургатан. Буряад-монгол хүнэй эрхим нүхэр ямаршье сагта морин эрдэни гэжэ хэлүүлжэ байгаа. Тиимэһээ манай арадай хэр угһаа хойшо адуун һүрэгтэ эльгэтэй байһамнай энээнһээ эли болоно. Бууралхан буряад-монгол арадай түүхэ домогто, үльгэр үгүүлэлнүүдтэ орожо түүрээгдэдэгынь дэмы бэшэ. Эрхим нүхэрөө алдаһандаа гунигта абтажа, тэрэнэйнгээ дэлһээр хүгжэмтэ зэмсэг зохёогоод, «Морин хуур » гэжэ нэрлээ гэһэн домог анха урданһаа хойшо хэлсэдэг гүб даа.

Эгээл тиимэһээ энэ бүлэг эрдэмтэдэй манай моридой үүлтэртэ һанаагаа зобожо, ажалаа ябуулжа байһаниинь тон һайшаалтай. Һүүлэй хэдэн жэлэй туршада үндэһэн малаа һэргээхэ, үдхэхэ гэһэн ажал зугаа ябадаг. Харин тэрэнь хэр зэргэ дэмжэгдэдэгынь бидэ мэдэжэ байнабди. Үлэн хооһон жэлнүүдтэ буряад үнеэнэйнгээ амтан һүмбэй уужа тэнжэнэбди, энэ дэлхэйдэ ерэжэ эхэһээ унахадаа, хониной хүбэн сагаан, зөөлэн шэрдэг дээрэ хэбтэнэбди, шүлэ һайтай ямаанай, хониной мяха эдижэ үндынэбди, захагүй үргэн талаар түхэреэн жэлэй туршада нүүхэдээ, атан тэмээгээ хүллэжэ, ашаагаа шэрэнэбди. Буряад-монгол шэрхи мориднай дэлхэйн хоёрдохи дайнда тэмсэжэл гараа.

Автор: Булат БАДМАЕВ

Фото: egov-buryatia.ru