434
Владимир Ефимович Мангадаев ба Татьяна Семёновна Петрова хоёрой гэр бүлэдэ 1951 ондо сагаагшан туулай жэлдэ басаган түрэжэ, Тамара гэжэ нэрэ үгэhэн байна. Эхэ эсэгэhээ үхибүүн ябахадаа гээгдэжэ, гүлмэр залуу ябахадаа, зоной hайхан сэдьхэлээр Улаан–Үдын гүрэнэй интернадта шабинь боложо ороhон. Олон үхибүүдэй дунда ядалсаагүй, харин hуралсалдаа шуналтай Тамара басаган Эрхүү хотын хари хэлэнэй дээдэ hургуулида шалгалта барижа ороод, оюутан болоо hэн. Харин жэл hураад байхадаа, Буряадайнгаа багшанарай Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ институдта hурахаяа ерээ.
Хүнэй хуби заяанда элдэб дабаанууд байдаг ха юм. Теэд хүн бүхэниие түрэл тоонто нютагынь татадаг. Зунай үедэ амаралтадаа ерэхэдээ, үетэн нүхэдтэеэ уулзаад, ажалша бэрхэ зонойнгоо ажалтайнь танилсаад, Байгал далайнгаа эрьедэ амаржа байхадаа, Дулаан гэжэ түрэhэн нютагhаа ябаха зааханшье хүсэл байгаагүй. Хүйhөөрөө холбоотой Байгал далайн эрьедэ оршодог Дулаан нютагhаа гаража ошожо шадаагүй. Дулаанай фермэ дээрэ залуушуул хүдэлдэг байгаа. Тамара басаган олохон дахин байдалаа сэгнэжэ үзөөд, нютагтаа хүдэлхэ хатуу зориг сэдьхэлдэнь түрэбэ. Һүүлдэнь шангахан хүл дээрээ гараад, дээдэ hургуулитай болоходо яадаг юм гэжэ эрид шиидээд, Дулаанай hаалишадай фермэдэ хүдэлхэеэ ноёд сайдта мэдүүлгэ бэшээ. Тиигээдшье эхэ эсэгыень таниха, мэдэхэ нютагаархидынь Тамарын шиидхэбэриие дэмжэжэ hайшаагаа.
Залуу hаалишан Тамара Мандагаевагай намтарта шэнэ хуудаhан нээгдээ бэлэй. Богонихон саг соо урма зоригтой эрхим hаалишадай мэргэжэл шудалжа, зоной дунда ажалша бэрхэеэ харуулжа эхилээ hэн. Олон жэлнүүд hубарилдан ошоо. Тамара гансашье фермэ дээрэ бэшэ, харин совхозой hаалишад соо суурхажа эхилээ hэн. 1982 ондо Дулаанай hаалиин фермэ hаалишадай зональна социалис мүрысөөндэ 3-дахи hуурида гараа гэhэн соносхол ерэжэ, ехэл баяр болоо. Социалис мүрысөөниие ударидагшад Мангадаева Тамара Владимировна, Майорова Октябрина Никитична, Батурова Татьяна Кимовна нэгэ үнеэнhөө 3600 кг hү hаажа, республикынгаа hаалишадай гурба мянгатанай клубай гэшүүд болоо. «Энэ амжалтамнай бултанай хүсэнhөө дулдыдадаг hааб даа. Мал харагшадай, тугалшадай, хүдөө ажахын мэргэжэлтэдhээ дулдыдана ха юм», - гээд, тэрэ сагай амжалтанууд тухай хөөрэхэдөө, Тамара Владимировна тэмдэглэдэг, сугтаа хүдэлhэн зонойнгоо нэрэ солыень үндэрөөр сэгнэдэг.
Дулаанай hаалишадай фермэ СССР-эй ВДНХ-гай шанда хүртөө hэн. Саг ябажал байгаа. Нэгэшье ажалайнгаа дүнгүүдые доошонь буулгадаггүй hаалишад бэе бэеэ дэмжэжэ, дүй дүршэлөөрөө хубаалдадаг hэн.
Нэгэтэ совхозой дарга:
- Та, Тамара Владимировна, партида орохоёо яанат. Манай республикын суута hаалишадай нэгэн коммунис ёhоор ажалаа бүтээнэ.
- Тиимэ hанал бодол биил даа. Яаха hэм, харюусалгамнай ехэ болохо юм аабза.
Үнишье болонгүй, сугтаа хүдэлжэ ябаhан үнинэй партиин гэшүүд Тумуреева Н.Ж., Алешин В.Н. Мандагаевае партиин гэшүүнээр абтахадань, зууршалга бэшэжэ үгэбэ, ээлжээтэ коммунистнуудай суглаан дээрэ партиин гэшүүндэ кандидадаар абаа hэн. Коммунист нэрэ зэргэеэ Тамара Владимировна нягтаар, үнэн сэхээр абажа ябаа, бүхы наhаяа, амаралтада гаратараа, Дулаанайнгаа фермэдэ хүдэлөө.
Мүнөө үень hандаржа hалаад, Байгалай хүйтэн hалхинда сооро үлеэгдэжэ байhан энэ ажалайнгаа hэеын hуури хаража байхадаа, ямар уйдхартайб, ямар гашуудалтайб?!
-Тиигэбэшье бүхы наhаяа зорюулhан ажалай үдэрнүүд мартагдахагүй байна. Далаад наhатай нүхэдни мэндэ ябадаг. Нютагаа нэгэ hанал бодолтой ажалаараа суурхуулжа ябаhан нүхэдөө hанахадаа, бүхы юумэн мартагдадаг, – гээд, ажалай ветеран, гүрэнэй хоёр орденой кавалер Тамара Владимировна хөөрэнэ.
Яарангүй ажалайнь намтартай танилсахадам, арбадахи табан жэлэй дүнгүүдээр Тамара Владимировна түрүүшынгээ гүрэнэй шагналда хүртэhэн байна. 1981 ондо мартын 27- ой СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй тогтоолоор Ажалай Алдар Солын III шатын түрүүшын орден үбсүүндэнь ялараа hэн. Удаадахи табан жэл соо бэрхэ hаалишан Тамара Владимировна ажал дээрээ дахинаа гүрэнэй үндэр хайрада хүртэбэ. Ажалай Улаан Тугай орденоор шагнагдаа. Тамара Владимировна уяран, иигэжэ дурсадаг юм: “Минии амжалта – манай фермын ажалшадай хамтын хүсэн.Сугтаа хүдэлhэн нүхэдтөө баяр хүргэжэ ябадагби. Хамтын ажалhаа хүсэтэй юумэн алтан дэлхэйдэ үгы ха юм”.
Тамара Владимировна «Буряад Республикын агропромышленна комплексын габьяата хүдэлмэрилэгшэ» гэhэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэhэн, мүн «Бүхэсоюзна Социалис мүрысөөнэй илагша» гэhэн үбсүүнэй тэмдэгүүд бии. Буряад Республикын 90 жэлэй ойдо дашарамдуулhан медаль үбсүүндэнь зүүлгэгдээ hэн.
Мүнөө ажалай ветеран нютаг соогоо хүндэтэй. Бүхы огород соогоо ногоон эдеэ хоол ургуулдаг. Амтатай малинын варени, олон газарай ногоон эдеэгээр буйлуулhан баян эдеэн Мүнхэтэн хүрьгэнтэнэй столой шэмэг болодог. Таня басаганиинь Мүнхэ нүхэртэеэ хорёод жэлдэ Улаан-Үдын «Стальмост» заводто амжалтатайгаар хүдэлжэ, хоёр басагадтай боложо түбхинэнхэй. Хоёр аша басагадынь зундаа Дулаан ошожо, гэртэхинээрээ Байгалай эрьедэ амардаг. Улаан-Үдэдэ Тамара Владимировнагай айлшалха түрэлхид олон даа.
Далан наhанай дабаан ойртоо, тиигэбэшье хүнгэн дорюун зандаа. Дулаан тосхонойнгоо арад зондоо олониитын ажалдань хамhалсадаг, орденто hаалишан үльгэр жэшээ байһан зандаа. Үндэр наhа, ажабайдалдань амидын жаргал хүсэе.
Эдуард БУДАЕВ, СССР-эй ба Россиин Журналистнуудай холбоонуудай гэшүүн
