​«Буряад үнэнэй» шогуудһаа

Наншалдаае намдаруулба

Соёлой таһагта ороходом, Цырендулма Цыреновна иигэжэ хөөрэжэ байба:

- Чимит Цыдендамбаев ахатан ерээд ошоо. Халамгайхан. Юушье хэлээгүй, юрэ заа зуу зоной зугаа шагнаад лэ... Урда тээхэнэнь Елена Ямпиловна Санжимитыпова ороод гараа юм. Үер зугаатай. Артист хүн ондоогоо, болоһон ушаршье хөөрэхэдөө, онсогой даа.

Ушарынь хадаа “Спутник” магазинай хажуугаар гаража ябатарынь, хоёр ород хүбүүд наншалдажа байба ха. Ленамнай юу һэм, тэрэ дороо “бусалшаба”. Сүүмхээрээ арбагануулжа байгаад, “Болиит, болиит” гэжэ байжа һүүхирээ юм ха. Болихо янзагүй. Хүн зон тойрод гээд гаражал байна, тоохо хүн үгы. Энэ үедэ урдаһаа Чимит Цыдендамбаевич ерэжэ ябаба.

- О, ямар һайн юмта, эдээниие хамһажа болюулаял! - гэбэ ха Еленань.

Чимит ахатан абаһаар халан орожо, ута гарнуудаа арбагайдуулжа, тонгойн татажа байгаад хуугайлба: “Помогите! Убивают! Помогите! Убивают!”

Улаан маахай болотороо нюдаралдаһан хоёр эдэнэй хашхаралдахые дуулаад, һэгээ ороһондли, нэгэ заа гайхангяар тэдээн тээшэ харабад. Баһа ямар миротворцуудынь бии болошоо юм гэһэншүү.

Урал дээрэхэнээ һахалтай, нюдэндөө шэлтэй, үндэр туранхай Чимит ахатан сүүмхээ иишэ тиишэнь һэнжэлзүүлэн һүүхирһэн Елена Ямпиловна хоёр тэдэниие тэлэрүүлэд гэбэ ха юм. Һүгэлсөөшэд бэе бэе тээшээ дахин хараншьегүй, нэгэниинь хойшоо, нүгөөдэнь урагшаа зүглэшэбэ. Наншалдаае намдаруулһан искусствын хоёр мүн лэ гар гараа халуунаар барилсажа, бэе бэеэ магталсажа, сэдьхэлээ ханангяар тараа һэн ха.

Тиин ээлжэлэн “Буряад үнэн” руу ороһон байгаа ха юм.

Классигтай хүтэрэлдөөд...

Зарим бэлиг түгэс уран зохёолшод хүнһөөл һаа ондоохон, онсохон байдаг. БГПИ-дэ дүрбэдэхи курсда һуража байхадаа, 1-дэхи лицей-интернадта буряад хэлэ, литератураар практика гараа һэм. Үнинэй суутай багша Хандама Дамдиновна Дамдинова уран зохёолшые оложо, урижа, һурагшадтай уулзуулха даабари намда үгэбэ.

“Буряад үнэндэ” ошожо, Чимит Цыдендамбаевичай гэрэй утаһа абаад хонходобоб. Үглөөдэрынь болзолдоһон ёһоороо Профсоюзна үйлсөөр гэртэнь ошобоб. Ороходом, угаалай машина шангаханаар дүнгинэжэ байба. Чимит ахатан намайе хараад, шангаханаар, буряад аялгатайгаар үгүүлэн ооглобо:

- Баля, где моя рубашка?

Саанань дуулабагүй хэбэртэй.

- Баля, рубашка моя где? “В” үзэг үгүүлдэггүй ха юм гэжэ ойлгобоб. Унтариин таһалгаһаа наһажаал ород эхэнэр – һамганиинь гараад, намтай мэндэшэлэлдээд, самсыень һарбайба.

Газаа гараад, Чимит Цыдендамбаевич хэлэбэ:

- Халтиржа унажа болохобди. Намһаа шагтагалда. Үнэншэжэ яданаб. Анхандаа ойроо хүртэшэгүй, ямар нэгэн орьёл дээрэ байдаг мэтээр һанагдадаг агууехэ классигтай үнэхөөрөө хүтэрэлдөөд ябана гээшэ гүб? Зүүдэлнэгүй бэзэб?

Хандама Дамдиновна хүл гар дээрээ, халуунаар угтан абаба Чимит Цыдендамбаевичые… Хэрбэеэ хүниие ургамалтай жэшэжэ болохо юм һаань, Чимит ахатан хотын таримал гоёмсуу сэсэг бэшэ, түрэлхиин жэнхэни шэнжэеэ алдаагүй талын сэсэгтэл адляар һанагдаха һэн бэзэ. Зоной дунда бэеэ дээгүүр абаад ябаха гэжэ оролдохогүй, тиигэжэ ойлгохошьегүй, түрэһөөр ямар байгааб – тэрэл янзаараа, соморһоо сомор хүн ябаа.

Улаахан залаашни,

Намаашни хэдыб?

Арюухан талымни

Гоёонол, мэдыш!

Торгоор хэн шамайе

Монсойлгон уяаб?

Хэзээ, хэн набшышни

Эшышни будааб?

Эреэхэн зүгыхэн

Ерээ гү, хэлыш!

Хэзээ бэ, мүнөө гү,

Шэмээ гү, тоһыш?

Энээхэн шүлэгһөө үлүү гоё шүлэг дэлхэй дээрэ бии юм аал?

«Дариимаан гарааг?» …

Манай сэдхүүлэй штатнабэшэ сурбалжалагша Цыренжаб Цыдыпович Чойропов электронно иимэ бэшэг эльгээбэ: “Буряад үнэнэй” собкороор нэгэ үедэ хүдэлһэн В.Ц.Баторов тухай бэшэһыетнай уншаад, нэгэ иимэ энеэдэтэй ушар нэмээжэ хөөрэхэ гэжэ шиидэбэб.

Гурбан басагадай удаа Владимир Цыдыпович удаан хүлеэгдэһэн хүбүүтэй болобо. Больницаһаа хонходобо: “Танда хүбүүн гараа, амаршалнабди!”. - Юун гэнэш? Хүбүүн? Дариимаан гарааг? – гэжэ Владимир ахатан баярайнгаа ехэдэ “буудажархиба” ха.

Медсестранууд гайхалдана: «Үшөө хэнһээ байха юм?». Ахатан саг дары совхозно конторо гүйжэ ошобо. Олон ондоо кабинедүүдэй үүдэ нээгээд лэ, оронгүй, коридор соо байһан зандаа: “Хүбүүн!” гэжэ шангаар соносхоод лэ, хэдэ дабтан хойшо урагшаа ябажа байба.

Тэрэ үедэ Владимир Цыдыпович Дэрээнэй сомоной Соведэй түрүүлэгшэ байгаа. Өөрынгөө кабинедтэ орохынгоо урда секретарь басагандаа:

- Хүбүүн! – гэжэ бүри үлүүгээр һүүхирэн хэлээд, тэрэ басагаа унагаажархин алдаба ха.

“Шэмэд ераанг – гойнг?”

Минии ажалда орохо үеэр Геннадий Ринчино “Буряад үнэнэй” собкороор хүдэлхэеэ болиһон байбашье, хүдөө ажахын таһагай хүбүүдтэ үе-үе болоод лэ ерэдэг байһан. Уянгата һайхан шүлэгүүдые бэшэдэг һэн. “Эрьеэ гүш?” гэһэн суута дуунай автор гэжэ мэдэхэ байгааб.

Алтанхан намарай

Арюухан үедэ

Ангирын дуунай

Аялгаар эрьен,

Намайе дуудан,

Анханай дуран,

Эрьеэ гүш?

Алтанхан намарай

Аажамхан үглөө

Уулзаһан бугын

Урамдаагаар эрьен,

Намайе дуудан,

Урданай дуран,

Эрьеэ гүш?

Геннадий Раднаевич баргажан аялгатай холбоотой иимэ ушар тухай хөөрэхэ дуратай һэн.

Дуу, хатарай “Байгал” ансамбль түрэһэн нютагтань, Алла һууринда концерт харуулхаяа ерээ ха. Үбһэн дээрэһээ Агваан үбгэжөөл яаруултайгаар, ами дээрэ клуб руу гүйлгэжэ ерэбэ ха. Дуу, хатарта голгүй дуратай. Клубай хэрэлсы дээрэ һууһан залуу хүбүүе хараад, моринһоо буунгүй яаруу тэбдүүгээр, салгидахаа һанан асууба:

- Шэмэд ераанг – гойнг?

Агын хүбүүн юушье ойлгоогүй хадаа мүрөө хабшагад гүүлээд, дуугай һуужа үгэбэ.

Баргажан голһоо сууда гараһан Чимита Шанюшкинае асууна гээд тухайлаагүй бшуу даа.

Ямсаранай, Мутуунай ябадал

Г.О.Бадмаевые “Знамя труда” сониной редактораар хүдэлжэ байһан сагһаань мэдэхэ болоо һэм. Новосибирскын ВПШ дүүргэһэн, “Огни Курумкана” сониной редактор ябаһан. “Боолон түмэр” гэһэн Баргажан голойнгоо литературна нэгэдэлые нэгэ үедэ хүтэлбэрилөө. Үхибүүдтэ зорюулһан найруулгануудые бэшэхэ дуратай һэн. Сэдхүүлдээ гаргаа һэмди. “Буряад үнэнэй” собкороор хүдэлжэ байхадаа, Б.Т.Цыремпиловтэ ороод ерэдэг юм һэн. Нэгэтэ иимэ шог хөөрэбэ:

- Нютагайнгаа Жамсаран тухай хөөрэһүү. Нютагайхяар Ямсаран. Шабар соо һуушаһан тракторыень лесовозой ород жолоошон хүбүүн татажа гаргажа үгэбэ. Ямсаран баярые хүргэхэ гээд, юу хээ һарбайха гэхэдэнь, гар доронь юуншье үгы. “Дахин уулзуужабди”, - гээд хэлэхэ гээд, тракторайнгаа кабинаһаа хашхарба: “Потом попадёшься!”.

Үшөө нэгэ ушар. Мутуун нэрэтэй хүбүүн армиһаа ерэбэ. Табяад онуудта Красноярск шадар алба хэһэн байгаа. Нютагайнь хүн уулзаад, “С приездом!” - гээд, гарынь бариба. Өөрөө Мутуун зонтой мэндэшэлдэхэдээ, “С приездом!” - гээд, гараа һарбайдаг болобо. Иигээд мэндэшэлхэ ёһотой гэжэ һанаа ха юм. - Хаана алба хээбши? - Ярскда.

Энэмнай Красноярск хотоёо Ярск гэнэ гэжэ зон һанаба. Үнэн дээрээ тиимэ һуурин бии юм. Красноярскһаа наашаа гарахада...

Бадма Тибочкиевич нютагайнгаа хүбүүдтэй хөөрэлдэхэдөө, заримдаа нютаг хэлэндээ ородог һэн: “Ольготоёо золголдоош?” (Ольга Потельхоновна Цыренова - Геннадий Очировичай түрэл), “Тахтар Володя хүлеэжэ байн” (Владимир Доржиевич Жигжитов). Тиин Геннадий Очировичаа догоодоод абана: “Шимнай Захаамин замбаагаар ябажа, түргэн түүхэйгээ алдааш?”.

Үнэхөөрөөшье, Геннадий ахатан баргажанайхидтал “бусалшадаггүй”, намдуу номгон хүн бэлэй.

Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА