510
Манай Сэлэнгын аймагай Загастайн захиргаанай Тохой, Ягодная, Ардасан һууринуудта 50 гаран дайнай үхибүүд ажаһуудаг. Би тэдэнэй нэгэмби.
“Абамнай 1942 оной январь һарада дайнда мордоо һэн. Загастайн станци абаяа хүргөө һэмди”, – гэжэ эгэшэмни хэлэдэг һэн. Дашинима ахамни 16-тайдаа 7-дохи класс дүүргээд, Шахтын рудоуправленидэ токарёор хүдэлжэ эхилээ һэн. Дашижап ахамни 13-тайдаа эжытэеэ хониндо орожо, Аса гэжэ һуурин руу нүүгээ һэмди. 8-тай Маруся эгэшыемни эжымни Бургаастай нютаг дүү хүбүүндээ абаашажа, һургуулида оруулаа һэн. Удааншье тэндэ һураагүй, Роза дүүтэеэ Түхэмэй эхин һургуулида Пүрбэ абгындаа байжа һурадаг һэн. Володя дүү хүбүүн бидэ хоёр эжыдээ туһалжа, Аса Намаг хоёрой шулуун дээгүүр хони хурьгадаа харюулдаг һэмди. Үбэлдөө муушаг хонидоо уһалхабди, зундаа зумбара намнаад гүйлдэхэбди, шабараар элдэбын нааданхай хэжэ наадахабди. Нэгэ адха таряа таряад, ахынгаа хэһэн гар тээрмэдэ үлтэлөөд, һүндэ худхаад эдихэбди, үгы һаа, алирһа һүндэ худхаад эдихэбди. Хаа-яахан Дашинима ахамнай карточкаар абаһан хилээмэеэ асаржа баярлуулдаг һэн. Дашижап ахамни үдэшэ бүри үльгэр хөөрэхэ. Жмых – ногоон сай шэнги тэбхэр юумэ эдижэ үзөөбди - амтатай шэнги һэн. Эжы аха хоёрнай алирһа бэлдэжэ, үбэлдөө эжымнай Хасуурита ошожо, тэрэнээ хартаабхаар андалдадаг һэн. Орой болотор шаргын шааяхые шагнажа, эжыгээ хүлеэдэг һэмди. Ахамнай агнуурида гаража, хэрмэнүүдые асардаг һэн. Мүнөө һанахадам, шанаһан хэрмэнэй мяхан Тахуунайн ламадаа хэһэн эдеэндэл адли. Эжы аха хоёрнай хонидоо харюулхадаа, торхируунуудые буудажа асардаг һэн. Тиимэhээ ехэ үлэн ябаһанаа һананагүйб. Нэгэтэ хүршэ эхэнэрнай гурил хаанаһаа олоо юм - лепёошхо шэрэм дээрэ шараад, сарчутка, эдигты гээ бэлэй.
Дайн дүүрэбэ. Эрэшүүл гэртээ бусана. Абаяа үдэр бүри хүлеэнэбди. Пүрбэ абгамнай бусаба. “Һураггүйгөөр хосороо” гэһэн бэшэг эжымнай абаа бэлэй. Дайнай һүүлээр Булагтаа нүүжэ ерээбди, тиигээд би һургуулида һураха болобоб. Би һураха дурагүй байгааб. Яагаад олон үхибүүд соо ябахабиб, колхозой центрһээ холо соморхоноор байжа һураһан хүн? Асада байхадамнай, томо ород хүн үдэшэ оройхон орожо ерэбэ. Бамбалагууд ерээ гэжэ ехэ айбабди. Дайнай урда бамбалагууд түмэр харгы барижа байгаа, “толмач” үгы гээд, эжымнай холошог байдаг фермэ заажа үгөө һэн.
Хубсаһа гэжэ юун байхаб даа. Хоёрдохи класста һуража байхадам, нагаса абгаймни бүдэй үртэһэ үгөө бэлэй. Тэрээгээрнь кимоно-кофто, юбкэ оёжо үмдөө бэлэйб. Зундаа шаахайгаар, үбэлдөө хүдэһэн гуталаар ябадаг һэмди. Түхэмэй эхин һургуули ударнигаар дүүргээд, Загастайн дунда һургуулиин 5-дахи класста ороо һэм.
Эжы аха хоёрни дайнай һүүлээр “За доблестный труд в Великой Отечественной войне” гэһэн медаляар шагнагдаа һэн. Гүрэнэй туһаламжа пенси гэжэ абаагүйбди. Дашинима ахамни хүндэ үбшэндэ нэрбэгдээд, 24-тэйдөө наһа бараа, удаань эжымни 53-тайдаа наһа бараа. Мүнөө би зургаан үхибүүдһээ гансаараа үлөөд байнаб.
Н.Р. ГАЛДАНОВА, ажалай ветеран, Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ
