​Сансарай хүрдын эрьеэн соо

Эхэ эсэгын ёhо гурим алдаагүй эбтэй эетэй Табданов Цырендоржо Очировичай ба Нина Цырендоржиевна Будожаповагай гэр бүлэ боложо, ан-бун ажаhууhаар, аяар 60–дахи жэлээ Могсохон нютагтаа үри хүүгэдэйнгээ, аша гушанарайнгаа, анда нүхэдэйнгөө, аха дүүнэрэй, хүгшэнэрэй дүхэриг соо угтажа байха үедэнь Галина Гончиковна Гомбоева бидэ хоёр аха захатанаараа золгохо аза талаантай байhандаа, аргагүй ехэ баяраа мэдүүлнэбди.

Энеэбхилhэн урин шарайтай Нина Цырендоржиевна, үндэр сарюун бэетэй, хүндэмүүшэ Цырендоржо Очирович бидэ хоёрые ехэл баяртайгаар угтан абажа, баяраа хубаалдажа, бэлэгээрээ андалдажа, үни удаан яаралгүйгөөр хөөрэлдөө. Гэр бүлын хүндэдэ хүртэжэ, үри хүүгэдэйнь, ашанар зээнэрэйнь амжалтаар омогорхобобди. Аяар холо 1959 ондо Москва хотодо үнгэргэгдэhэн Буряад ороной уралигай ба литературын II декадада хабаадаhан Цырендоржо Очировичай Хэжэнгын «Ургы» гэжэ хоорой бүлгэмдэ амжалтатай, урагшатайгаар ябажа ерэhэн хөөрөөень шагнаабди. Иимэ түүхэдэ ороhон, буряад арадайнгаа аялга дуу аяар Москва хотодо зэдэлүүлсэhэн нютагтаа мэдээжэ, олондо хүндэтэй Очирович гээшэ.

Нина Цырендоржиевна Цырендоржо Очирович хоёр аяар 60 жэл соо эхэ эсэгынгээ бууса дээрэ гэр бараагаа түхеэржэ, мүнөө бага хүбүүн Тумэнтэнэйнгөө гэр бүлэтэй нэгэ уужам хорёо соо үхибүүдэйнгөө арга шадалаар, уран гараар бариhан шэнэ гэртэ амгалан тайбан ажаhууна. Ороходо гэр бараан соо хододоо сэбэр байдаг, хамаг юумэн тааруугаар табигданхай - аяга амhартаhаа, унтаха шэрээhээ, Бурханай тагhаа, hууха hандали, эдеэлхэ стол, ФМ-радио, сэнхир экрантай телевизор, үндэр холодильник багтаамжатайгаар, зохидоор шэнэлэгдэнхэй. Хаража байхада, ехэ урин. Залуу айлда ороhон шэнги. Бага басаган Сэсэгма эхэ эсэгэтэеэ хамта ажаhууна - ехэл туhатай. Бидэ Нина Цырендоржиевнатай олон жэлдэ Дунда-Худанай (Могсохоной) дунда hургуулида ажаллаhан, Галина Гончиковнатай Худанай Yртөө гэжэ нэгэл тоонтотойбди, түрэлэйшье болонобди. Тиимэhээ бидэ бэе бэеэ hайн мэдэхэбди. Гэрэй эзэн эхэнэр нарин нягта, харюусалгатай, ажалдаа оролдосотой, саашанхи бодолтой, саарhа гуурhандаа бэрхэ, шүлэг зохёодог, залуудаа хатар нааданда дуратай, эхэ буряад хэлэндээ Могсохонойнгоо хэдэн үе hурагшадые эрхимээр һургаһан юм. Зургаан үхибүүдэй эхэ, наhанай найдамтай нүхэр, налгай энеэбхилhэн шарайтай Нина Цырендоржиевна мүнөөшье миин hуудаггүй: шүлэгүүдээ зохёохо, хуушан монголhоо оршуулха, тарни – маанияа үдэр бүхэндэ тооложо уншаха, буян хэшэг эдлэжэ, бултанай түлөө оролдожо hуудаг. Эдэ хоёр 85-дахияа сагаалба: Цырендоржо Очирович мартын 20-до, 1938 ондо, Нина Цырендоржиевна декабриин 1-дэ, 1937 ондо түрэhэн намтартай.

Цырендоржо Очировичай эсэгэ Табдан Сахьянович 1898 ондо түрэhэн, дайнай ветеран, нютагтаа хүндэтэй, ажалша бэрхэ модошо дархан байhан. Эжынь Бадмаева Дэлэгма хонишоноор ажаллаhан. Үнгэрһэн зуунай гушаад-дүшөөд онуудта, дайнай хатуу шэрүүн жэлнүүдтэ үргэhэ нойр дутуутай, үлэн хооhоншье, ажалай бэрхэшээлые бэе дээрээ үзэhэн. Хайрата эхэ эсэгэ хоёрынь нютагайнгаа Ринчиндоржо, Нанзат, Цырендоржо гэжэ гурбан хүбүүдтэй Булсан эхэнэрhээ бага хүбүүн Цырендоржые үргэжэ абаhан байгаа. Тиигэжэ энэ ажалша бэрхэ айл эрхэ тангил, hанаха hарбайха, угаа дамжуулха хүбүүн түшэгтэй болоо hэн. Хүндэ хүшэр 1938 ондо түрэhэн хүбүүндээ наhатайшаг болоhон гэртэхиниинь эрдэм бэлиг, ажалай оньhоной найдамтай түлхюур олгохо гэжэ аhан шадалаараа оролдоо.

Табдан Очиров 1942 ондо албан сэрэгтэ татагдажа, Японой эзэлhэн газарай хилэдэ дүтэ байhан. 1945 ондо Япон дайнда хабаадаhан ахатан «Япониие илаhанай түлөө» гэжэ медаляар шагнагдаhан.

Илалтын туг мандажа, Агууехэ дайн дүүрэжэ, Табдан Сахьянович колхоздоо дархан ажалаа ябуулаа.

1946 ондо найма наhа хүрэhэн Цырендоржо хүбүүниинь Дунда-Худанай 7 жэлэй hургуулиин богоhо алхажа, эрдэмэй үүдэ тайлажа, түрүүшын багша Дыжид Дашацыреновагай шаби болоо. hургуулиин үе саг хүн бүхэндэ эгээл дүтөөр, наhан соогоо мартагдаха бэшээр hанагдадаг. Сугтаа hураhан сасуутан нүхэдөө мүнөөшье Цырендоржо Очирович hайхан үгөөр нэрлэжэ hууна: Галина Дагбаевна Дамдинжапова, Татьяна Дондоковна Цырендоржиева, Галина Лубсандагбаевна, Батодамба Бальжиров – эдэл нүхэдөөрөө ходо сугтаа, мүр мүрөө дүнгэлсэн, бэе бэедээ туhалhаар, эрдэмэй орьёл эбтэйгээр дабажа, 7 жэлэй hургуули дүүргэhэн намтартай.

Ажалай амта үзэн...

Һургуулиин hүүлээр Карл Марксай нэрэмжэтэ түрэл колхоздо электригээр ажаллаа. Дубшанов Бальжинима Жамбалович, Дэлэг дунда ахай Дашицыренов – түрүүшын алхамуудай эрхим багшанарни гэжэ Очирович мэдүүлнэ.

Ажалай эхиндэ дүй дүршэлтэй, ажалша бэрхэ аха захатанай хажууда наhан соогоо эгээл ехэ хэрэгтэй ажабайдалай hургуули гараhан байна. Табяад оной эхеэр зайн гал айл бүхэндэ оруулха – аргагүй хүндэтэйшье, харюусалгатай, нарин нягта ажал байгаа.

Нютагтаа түрүүшын зайн галай эхи табиhан манай юрын лэ ажалша бэрхэ зон болоно. Зайн галтай боложо, хүдөө нютагай соёлой байшанда залуушуул дуратайгаар суглардаг болобо. Соёлой байшанай даргаар тэрэ үедэ Буянтуев Балдан Шагдаржапович ажалладаг байгаа.

Валентина БАТУЕВА, багшын ажалай ветеран Хэжэнгын аймагай Могсохон нютаг

(Үргэлжэлэлынь хожом гараха)