​Дэлхэйн стандартизациин болон метрологиин үдэртэ

Майн 20-до Дэлхэйн стандартизациин болон метрологиин үдэр тэмдэглэгдэнэ. Байгша ондо энэ үдэр бэе махабадай элүүр энхын хэмжээн болоод үгөө.

Олонхи зон “хэмжэхэ” “элүүр энхэ” гэһэн хоёр ойлгосодо бэеынгээ халууниие, шуһан соохи саахар, жэн хэмжэхэ гээд ойлгодог. Харин метролог мэргэжэлтэн эмнэлгын хэрэгсэлнүүдэй зүб харуулхын түлөө ажалладаг гээшэ. Бэеын шуһанай даралгые эбдэрхэй хэрэгсэлээр хэмжэбэл, эмшэн буруу диагноз табижа, саашадаа ехэл хохидолтой байжа магад. Росси дотор Стандартизациин болон метрологиин түб (ЦСМ) ажалаа ябуулдагынь һайшаалтай. Росстандартын хүдэлмэридэ эрдэм шэнжэлгын институдууд, гүрэнэй метрологиин хинадаг албан ородог. Россиин хэмжүүрэй эмхи XX зуун жэлдэ суглуулһан баялигаа арьбадхажа, мүнөө дэлхэй дээрэ хэмжэхэ талаар арга боломжонуудаараа түрүүшын һуурида гаранхай.

Буряад Уласай Стандартизациин болон метрологиин түб байгуулагдаhаар 80 гаран жэл болонхой. Хэмжэлтэгүйгөөр ажабайдал зохёогдохогүй. Энэнь коммерческэ бүхы харилсаанда ороно. Тоhо түлишын, байгаалиин газ болон металлургическа руда наймаалгаhаа эхилээд, дэлгүүр дээрэхи үдэр бүриин эд хэрэглэлгын жэжэ худалдаан хүрэтэр хэрэглэгдэнэ. Гэхэ зуура ажабайдалай алишье hалбариин хэмжүүр тухай эрдэм дайрадаг.

Ородой агууехэ эрдэмтэн Д.И. Менделеев энэ һалбари тухай иигэжэ хэлэһэн: «Эрдэм шэнжэлгэ хэмжүүрһээ эхилдэг. Хэмгүйгөөр тодо эрдэм шэнжэлгэ байхагүй». Манай наһанай ажабайдалые хэмжүүргүйгөөр зохёохонь бэрхэтэй. Гараха түрэхэһөө эхилээд хэмжүүлдэг гээшэбди. Зайн галай, уһанай, экологиин, мал эмнэлгын, барилгын гэхэ мэтэ бүхы һалбарида хэмжүүр хэрэгтэй бшуу даа. Ямаршье хэрэгсэлэй зүб харуулһанай ашаар лэ манай аюулгүй ажабайдал дулдыдана гээшэ.

Хүгжэлтэ

Буряадай метрологиин түб 1935 онһоо эхиеэ һабагшална. Тиихэдэ Эрхүүгэй хэмжүүрэй түбэй таһаг Буряадта нээгдэһэн байгаа. Ажалай эхиндэ хоёр лэ хүн байжа, гиир, хэмжэдэг хэрэгсэлнүүдые, боошхо гэхэ мэтые хэмжэжэ эхилһэн түүхэтэй. 80 жэлэй туршада байдалай хэды хубилаашье һаа, хэмжэдэг, шалгадаг ажал нэгэшье хубилаагүй. Бүри үргэн боложо ургаа. Сагай хубилалтада элдэб янзын оньһон түхеэрэлгэнүүд олошоржол байна. Тэдэнэй зүбөөр хүдэлхын түлөө Стандартизациин болон метрологиин түб ажаллаһаар.

Шалгалтын оньһон хэрэгсэлнүүдээр дүүрэн хангагданхай албан гээшэ. Жэл бүри Буряадай ЦСМ 60 000 хэмжэдэг хэрэгсэл шалгадаг байна. 2019 ондо хэды шэнээн дулаа дамжуулһаниие шалгадаг счётчигуудые шалгаха 9 сая түхэригэй тусхай оньһон хэрэгсэл абтагдаһан байна. 1995 онһоо хойшо Буряадай ЦСМ-дэ шалгалтын лаборатори ажаллажа эхилһэн. Эдеэ хоол, уһан, газар, малай тэжээлэй хоол, үрэһэн, аяга-шанага, хубсаһа хунар. Оройдоол хүнэй ажабайдалда хэрэгтэй бүхы юумэн шалгагдаа. Жэшээлхэдэ, эдеэ хоол соо бэе махабадта харша хүнгэн металл байха ёһогүй. Тиимэһээ ажалынь аргагүй шухала гээшэ. Хэгдэһэн шэнжэлгэнүүд шанартай байха ёһотой. Үшөө нэгэ һонин юумэн гэхэдэ, Буряадай ЦСМ-дэ эгээн ута “линейкэ” Улаан-Үдэһөө 20 километр холо байрладаг юм. Утань 2 километртэ хүрэдэг. Буряадташье, Алас Дурна зүгтэшье энэ линейкэ ори гансахан. Тохиометрэй аргаар хажуу тээшээ, доошоо унаһан углуунуудай сэхые хэмжэдэг хэрэгсэлнүүд шалгагдадаг. Тиимэ хэрэгсэлнүүдые газар хубаадаг, хэмжэдэг, ородоор хэлэбэл, “межевани” хэдэг эмхинүүд хэрэглэдэг гээшэ. Үшөө тиихэдэ шулуун, шулуун нүүрһэ малтадаг уурхайнууд дээрэ хэрэглэдэг.

Буряадай Стандартизациин болон метрологиин түб улас дотор ГОСТ шанарые тарааха аргатай. Жэл бүри 50 гаран эмхи зургаан метрологиин түбэй мэдээсэлэй жасаһаа хэрэгтэй дансануудые абажа хэрэглэдэг байна. Тус түбэй бэрхэ мэргэжэлтэд уласай эмхинүүдтэ техническэ талаар туһаламжа үзүүлдэг юм. Жэл бүри “Россиин эрхим 100 эд бараан” гэһэн бүхэроссиин урилдаанай нэгэдэхи шата Буряадай ЦСМ эмхидхэдэг заншалтай. Өөрынгөө эдеэ хоол, эд бараа табиһан эмхинүүд энэ түбтэ шанараа шалгуулжа эрхимлэбэл, саашанхи дабаанда гарадаг.

Мүнөө коронавирус үбшэнэй дэлгэрээд байхада, метрологиин түбтэ гол түлэб медицинскэ оньhон түхеэрэлгэнүүдтэ анхаралаа хандуулна. Жэшээлхэдэ, тэдэнэр эмнэлгын бүхы газарай хэрэгсэлнүүдые шалгажа үгэхэ аргатай. Энэ талаар аккредитаци Москвада гаража, тусхай зүбшөөлэй үнэмшэлгэтэй болоод, шалгалтын бүхы ажал ябуулха байна. Тус мэргэжэлтэдэй ябуулhан тодо хэмжэлгэhээ арад зоной аюулгүй болон шанартай ажабайдал дулдыдана. Мүнөө сагта шэнэ, мүнөө үеын 450 гаран оньhон түхеэрэлгэ дээрэ түбэй 73 ажалшад хүдэлжэ, жэлдээ 70-аад мянган хэмжүүлгэ ябуулна. Харин урдань, 85 жэлэй туршада, элдэб хэмжүүрнүүд байгаа. Тэрэниие музей соо түбэй түүхэ харуулhан үзэсхэлэн дээрэ наринаар хадагална.