​Баатарай тоонтодо: Брянскын ойн ажахын дарга Николай Грязновой дурасхаалда

Хэдэн жэлэй саана Буряадаймнай ой тайга айхабтар ехээр галда шатажа байгаа. Мүнөө сагта эндэ тэндэ түймэрнүүд һүжэрһөөр. Ойн ажахын ажалшад зунайнгаа сагта һүни үдэргүй ой тайгаяа хамгаалхаар бэлэн. Теэд гал гээшэмнай аймшагтай үзэгдэл гээшэ ха юм даа. 2014 ондо Загарайн аймагта ехэ аюулта ушар болоо һэн. Тэрэ оной апрелиин 23-да Брянскын ойн ажахын дарга Николай Фёдорович Грязнов түймэртэй тэмсэжэ байгаад, дээгүүр ерэһэн түймэртэ дайруулаа. Гурбан үдэр болоод, наһа бараһан байгаа. Тэрэ сагһаа долоон жэл үнгэрөө. Гүрэн түрын талаһаа тэрэ баатаршалга мартагдахаяа һанагдана. Ами наһаяа хайрлангүй, ой модоёо хамгаалжа ябаһаар, галда шатажа, наһа бараһан байна. Гэр бүлэнь, хоёр хөөрхэн үхидынь үншэрөө. Бидэ наһанайнь нүхэр Светлана Валерьевнатай уулзажа хөөрэлдэһэн байнабди.

- Светлана Валерьевна, та тэрэ үдэрые яагаад һананабта?

- Тэрэ үдэр ехэ яараһан мэдэрэлтэй байгааб. Хайшаашье мэгдэдэггүй байгаад, юундэб даа зүрхэмни дээгүүр һэн. Нүхэрни ехэ сүлөөгүй, саарһа гуурһанай ажалай хажуугаар ой соо түймэр юумэндэ гараха ажалтай байхадаа, ехэ эсэшэһэн байна гэжэ адаглаа һэмби. Урда үдэрынь үдэшэ гэртээ ерэхэдэнь, хоол бэлдээд, эдеэлэе гэхэдэм, ой соо эрэшүүлтэй эдеэлээ һэмди, бэеэ угаагаад, амаржа хэбтэхэм гэжэ хэлээ. Теэд би басагадтаяа хамта абаяа тойроод, һонин һорьмойгоо хөөрэлдөө бэлэйбди. Үглөөдэрынь нүхэрэйм талаһаа түрэлэйхинэй хүдөө гаргалган болохо байгаа. Тэндэ ошоё гэхэдэм, үгы гэжэ шадахагүйб, ажалшадаа яагаад өөһэдыень ойн түймэртэ табихабиб гэжэ хэлээд, үглөөнэй хоол баряад, гэрһээ ошоходонь, би сонхоор удаан саг соо хойноһоонь хараад үлөө бэлэйб (уйлана).

- Танай наһанайтнай нүхэр Николай Фёдорович абари зангаараа ямар хүн байгааб?

- Ехэ һайн хүн байгаа. Үнэн сэхэ, буруу ябадал хэдэггүй. Ноёд һайдай урда нэгэшье билдагуушалжа ябадаггүй байгаа. Хүнтэй уулзахадаа, ходол энеэбхилжэ ябагша һэн. Леснигэй ажал бэлэн бэшэ. Хүнгэн шэнгээр модо отолхо зон мүнгэ алтатайшье ерэхэ, сохихо, гэмтээхэ гэһэн аюулта мэдүүлгэнүүд орохо. Нэгэтэ үдэшэ гэртэмнай хоёр сагдаа ерээ. Нүхэрни газаа гаража хөөрэлдөөд, гэртээ тэдэниие оруулаа. Мүнөө үдэшэ айлшадтай байхабди гээд, үглөөгүүр болотор тэдэ орон-гаран һуугаа. Хожом “юун болооб” гэжэ һурахадамни, “милицидэ дохёо хонхо буужа, тэрэ һүни Николай Фёдоровичой гэрыень шатааха муу ябадал гаргагдахадаа болохо” гэжэ хэлээ юм ха.

Николай Фёдорович Грязнов 1963 оной декабриин 13-да Загарайн аймагай Старая Брянь нютагта түрэһэн. Ойн ажахын һалбарида 1992 онһоо хойшо ажаллаа. Буряадтаа дүй дүршэлтэй леснигүүдэй тоодо ородог байгаа. Красноярскын ойн ажахын һургуули дүүргээд, нютагаа бусажа, ажалда ороһон. Абань, Фёдор Грязнов, баһал ойн ажахын һалбарида бүхэли наһаараа ажаллаһан намтартай. Хоёр хүбүүдынь абынгаа харгы шэлэжэ, ойн харуулшад болоһон юм. Олон тоото гүрэнэй шагналнуудтай. «10 жэлэй туршада Ород Уласай гүрэнэй ой хамгаалгада оруулһан габьяагай түлөө» гэһэн медаляар урмашуулагдаһан юм.

2014 оной хабар Загарайн аймагай Хандагатайн ойн ажахын дэбисхэртэ ойн түймэрнүүд ехэ олоор хойно хойноһоо һүжэржэ байгаа. Нэгэ түймэрһөө нүгөө түймэртэ амарангүйгөөр хабаадуулагдаха ушарнууд болоо һэн. Апрелиин 23-ай үдэр шанга һалхин буужа, нэгэ секундын туршада 19-24 метрэй зайда һалхилха, шииг нойтоной орохо гэһэн мэдээн МЧС-һээ ерээ бэлэй. Тиигээшье һаань, ойн ажалшад түймэртэй тэмсэхэеэ ошоо. Брянскын лесничествын мэдэлдэ ородог ой соо гал унтарааха уялгатайгаар Николай Фёдорович бүлэг зоноо ударидажа ябаа. Тэрэнэй ударидалга доро В.Г. Шигин, В.Ф. Грязнов, В.Н. Данилов гэгшэд ябаа. Тэдээндэ Шулуутын ажахын мэргэжэлтэд туһалалсаа. Тэрэ галайнгаа хүсэ шадал аалин болгожо шадаа. Теэд амаржа байтарнь, гар утаһаар Шулуутын ой соо түймэр һүжэрбэ, “Берёзка” лагериин хажуудахана ошожо унтараагты гэһэн захиралта хэлэгдэхэдэнь, ойн ажалтан түргэн суглараад, тиишээ ошоо бэлэй. Хүрэжэ ерэхэдэнь, модоной орой дээгүүр гал дүлэн “аашалжа” байгаа. Дүй дүршэлтэй ажалшад байдалые шэнжэлжэ, трактораар газар малтажа, зурлаа татаха гэжэ шиидээ. Хада өөдэ тракторай гаража байтарнь, гэнтэ шангаар һалхилжа, модоной орой дээгүүр гал таража, ами бэедэ аюултай болоходонь, Николай Грязнов трактор эрьюулжэ, зурлаагаа татан, доошоо буугты гэжэ хэлээ. Юундэб гэхэдэ, үдхэн утаан гаража, юумэнэй харагдахагүйһөө гадна амилханьшье хүшэр бологдоо юм ааб даа. Ябаган ажалшад тэрэ малтагдаһан зурлаагай хоорондуур ябажа, шатажа байһан гал хажуу тээшээ харайжа ошохогүйнь түлөө адаглажа, бэе бэеһээ 50-100 метр холохоно хадын оройһоо доошоо буужа ябатараа, эгээн хойно ябаһан Николай Грязнов харагдахаяа болишоо. В.Г. Шигин тэрэнэй урдань ябаһан аад, даргынгаа харагдахаяа болиходонь, 5-7 минутын туршада хүлеэгээд, В.Ф. Грязновоо дуудаа. Хоюулаа Николай Фёдоровичто хонходожо, харюугүй байхадань, һөөргөө хада өөдэ гүйлдөө бэлэй. Дүтэлжэ ерэхэдэнь, даргань газарта нюураараа доошоо хараад, шатажа байнаб гэжэ хашхаржа хэбтээ. Арай шамай суг ажалладаг нүхэрөө галай хүреэлэн сооһоо гаргажа, түргэн туһаламжын эмшэдтэ хонходоо. Николай Грязновой бэеын 65 хуби шаташаһан байгаа. Толгойнь, бэень, хоёр гарнуудынь гэмтээ.

- Светлана Валерьевна, нүхэртнай галда дайруулаа гэжэ хэн танда дуулгааб?

- Намда эгээн һүүлдэ хэлээ ха даа. Гэртээ үдэшын хоол шанаад, газаа зосоохи ажалаа түргэ-түргэн хээд байтарни, Николайн нүхэд, түрэлхид орожо ерээ. Олоороо суглараад, намда тиимэ сошордомо мэдээсэл дуулгаа. Эмнэлгын газар ошоод асархыень хүлеэжэ байхадамни, нүхэрыем асараа. Нюурынь хаб хара, гансал хоёр хүхэ нюдэн намайе хаража байгаа. “Хайшан гээд намгүй байха юмта?” - гэжэ хэлээ һэн. Намайе хажуудань байлгаагүй. Улаан-Үдэ абаашаа. Апрелиин 26-ай үдэшэ Бурханай орондо мордоо бэлэй (уйлана). Басагадтаа, гэр бүлэдөө ехэ һанаагаа зобоо. Хөөрхэймни.

- Мүнөө долоон жэл үнгэрөө ха юм даа. Басагадтнай томонууд болоо.

- Абынгаа мордоходо, одхон басагамнай дүрбэтэй, ехэмнай арбан дүрбэтэй байгаа. Мүнөө ехэмнай Красноярскда архитектурын болон барилгын дээдэ һургуули дүүргэжэ байна. Бага басагамни 11-тэй, һургуулиин. Олон зон туһалаа, мүнөөшье болотор орон гаран байдаг. Байдалаарнай һонирходог. Красноярскда хамтадаа һураһан нүхэдынь хонходожо байдаг. Хэды дахин айлшалан ошоо һэмди. Олон нүхэдтэй байгаа гэжэ би мүнөө харанаб. Нүхэдөөрөө омогорходог, бултандань туһалха гэжэ ябагша бэлэй. Нүхэрэйнгөө мордоһоной удаа жэл болоод, Загарай һуурин зөөжэ ерээбди. Ахамни дуудажа асараа. Би эндэхи һургуулида эхин классай багшаар ажалда орооб. Эжы абаяа гэртээ асарааб, сугтаа ажаһуунабди.

- Николай Фёдоровичто Гүрэнэй шан үгэхэ гэжэ засаг баригшад ехэ шангаханаар хэлээ бэлэй. Тэрэ үгэдөө хүрөө гү?

- Гүрэнэй шан үгэхэбди гэжэ байгаад хэлэгдээ, ажал ябуулагдаа. Теэд үрэ дүн мүнөөшье болотор харагданагүй. Сэхыень хэлэхэдэ, би өөрөө тэрэ шагнал үгэхэ байгаа гэжэ гүйнэгүйб. Минии нүхэрэй нүхэд, түрэлхид тиимэ ажал ябуулна. Намда балайшье хэрэггүй, харин хожом басагадни омогорхожо ябаха, басагадтам хэрэгтэй юм гү даа гэжэ һанаандам байна. Арадай Хуралай депутадууд, Засагай газарһаа, тиихэ сагта Чепик, Мордовской болон бусад уулзахадаа, ажал хэгдэжэ байна гэжэ найдуулагша һэн. Хандагатайн ойн ажахы баһал саарһа гуурһа бэлдэжэ эльгээхэдэнь, тэрэнь Новосибирск хүрөөд, һөөргөө бусажа ерээ. Ушарынь гэхэдэ, Хандагатайн ойн ажахы панхаруутаха туйлдаа хүрөө гээ. Мүнөө Загарайн аймагай засаг дарга энэ хэрэгээ заатагүй дүүргэхэбди гэжэ найдуулаа. Буряадтахи Федеральна инпектор Сергей Ромахинтай уулзалга эмхидхээ. Ажал хэгдэжэ байна гэжэ найдуулаад байнал даа.

Үнэхөөрөөшье, засаг баригшад Гүрэнэй шан үгэхэбди гэһэн үгэдөө хүрэхэ бэзэ. Ой модо түймэрһөө хамгаалха гэжэ ами наһаяа хайрлангүй ябаһан Николай Фёдорович, гэр бүлэтэеэ, багашуултаяа өөрын дураар хахасаа бэшэ ха юм даа. Николай Грязновой нэрэ мүнхэлхэ талаар түрэл Старобрянска һургуулидань Геройн паарта нээгдээ. Нээлгын ёһололдо олон зон суглараа, аймагай ударидагшад, нүхэдынь, һургуулиин шабинар байгаа. Тэрэ паарта дээрэ Николай Фёдоровичой намтар, хэһэн баатаршалга тухай бэшээтэй. Фото-зурагынь, мүн элдэб янзын Баярай бэшэгүүд болон дипломуудынь оруулагданхай. Загарайн һургуулида жэл бүри ойн түймэрнүүдһээ һэргылэмжын ажалда хандуулагдаһан сэдэбээр аймагай уран зуралгын урилдаан үнгэрдэг юм. Энэ хэрэгые Николай Фёдоровичой наһанайнь нүхэр Светлана Валерьевна үүсхэһэн, тэрэнииень аймагайхид эдэбхитэйгээр дэмжэжэ, бүри үргэн болгоо. Тиигэжэ Загарайн аймагай бүхы һургуулинуудай шабинар хабаададаг. 2019 ондо Буряад Уласай ойн ажахын байшанай дэргэдэ ойн түймэрнүүдтэ наһа бараһан мэргэжэлтэдэй Дурасхаалай самбар бүтээгдээ бэлэй. Тэндэ Николай Грязнов оролсоһон.

Эрдэни РАДНАЕВ