Дэлхэйн соёл урлалтай дүтөөр танилсалга

Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай дэргэдэ 40 гаран жэлдэ 8-дахи урлалай хүүгэдэй һургуули ажалаа ябуулна. Энэл хугасаа соо “Наран” ансамбль ганса һуралсалайнгаа гуламтые бэшэ, мүн Буряад ороноо холо ойро суурхуулна. Тэдэнэй үндэһэн үшөө һургуулиин эхинһээ абаад табигдаа гэбэл, алдуу болохогүй гээд һанагдана. Тиимэһээ урлалай һургуули болон “Наран” ансамбль тухай бэшэхэһээ урид түүхын хуудаһа 40-50-яад онуудһаа ираха һанаатайбди. Зарим юумэнүүд урда дугаарнуудта дурсагдаһаншье байжа магадгүй.

Аяар холын 1954 ондо 18-дахи Буряад һургуули дүүргэһэн Владимир Будаевич Цыбикдоржиевай һонирхолтой һанамжа дурадханабди.

- Нэгэ нүхэрни мяхашье, загаһашье эдидэггүй байгаа. Бидэ, хүдөөгүй хүбүүд, басагад, щи, борщ гээшые мэдэхэгүй, эдижэшье үзөөгүй ябаабди. Түрүүшээр ядалдаабди, - гэжэ Владимир Будаевич энеэбхилэн хөөрэнэ. Тэрэнэй үгэнүүдые бүхы наһаараа һуралсалай гуламтатай хуби заяагаа ниилүүлһэн Татьяна Григорьевна Ильина дэмжэн, “һэрээ стол дээрэ табихадань, олон үхибүүд нэгэшье хараагүй байһан юм” гэжэ нэмэнэ.

Тиимэһээ һургуулида ганса ном һударта һургаха, аятайгаар ябахые хүмүүжүүлхэһээ гадна, үхибүүдые угаалдаха, эдеэлхэ, өөрөө хубсалха гэхэ мэтэ юрын юумэнүүдтэ һургаха саг ерээ. Түрүүшын үдэрһөө абаад, багшанар, хүмүүжүүлэгшэд, бусадшье хүдэлмэрилэгшэд үхибүүдые бүхы дэлхэйн гоё һайханиие ойлгожо, сэгнэжэ һургаха гэжэ оролдоһониинь үрэ дүнтэй байгаа.

- Буряад ороной холо ойрын нютаг һууринуудһаа ерэһэн үхибүүдтэ бэеэ сэбэрээр абажа ябахые, хүн зонтой харилсахые, хамтын байрада аятайгаар байха тухай багшанар ойлгуулжа эхилээ. Хүдөөгэй олон үхибүүд яагаад эдеэлдэг бэ гэжэ мэдэхэгүй байгша һэн, - гэжэ Татьяна Ильина хэлэнэ.

Татьяна Григорьевна 1-дэхи интернат-һургуули дүүргэһэн намтартай. 1-дэхи классһаа абаад, олон шэглэлээр хүүгэдые хүмүүжүүлдэг байгаа гэжэ хөөрэнэ.

- Интернат-һургуули болгоһоной удаа манай багшанар, хүмүүжүүлэгшэд аймагуудаар ябажа, идхалгын ажал ябуулдаг һэн. Иигэжэ интернадта һураха дуратайшуулые суглуулдаг һэн. Нэн түрүүн олон үхибүүтэй, ядаруу байдалтай гэр бүлэнүүдэй хүүгэдтэ дурадхагша бэлэй. Адууша, малша зоной үхибүүдые һайн һургуули маанадта ерэжэ абахыень идхадаг байгаа. Олон хүнүүд үхибүүдээ Улаан-Үдэ хото эльгээхэеэ арсадаг һэн. Юуб гэхэдэ, 30-аад онуудта адли абаад ябаһанай удаа, гэдэргэнь бусаахагүй гэжэ тэдэ һанадаг байгаа бшуу. “Үгы, үхибүүнтнай һайн һургуули абаха, олон юумэндэ һуража гараха. Амаралтын үедэ заал һаа гэртээ ерээд байха”, - гэжэ байжа багшанарнай ойлгуулдаг һэн. Эхин классай һурагша байгаад, аймагуудаар ябалсагша һэм. Интернат тухай хөөрэжэ үгэһэнэйнь һүүлдэ бидэ тайзан дээрэ дуу, хатарнуудые гүйсэдхэжэ, хүдөөгэй хүнүүдые баясуулдаг һэмди. Манай концерт-наада хараһан хүн зон һанамжаяа һэлгэжэ, үхибүүдээ интернадтамнай эльгээхэеэ мэдүүлдэг болоо һэн, - гэжэ Татьяна Ильина хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ.

Юрын байдал хүсэд ойлгохогүй хүбүүд, басагад дэлхэйн һайн һайхан юумэ хаанаһаа мэдэхэб даа. Буряадай соёл урлалай түрүүшүүл һуралсалай гуламтада багшалхаяа уригдадаг болоо гү, али гүрэнэй захиралтаар эльгээгдэдэг байгаа гү гэжэ мүнөө хэншье һананагүй. Жэшээлбэл, Буряад театрай түрүү артист Буда Николаевич Вампилов драматическа кружогой ударидагшаар олон жэлэй хугасаада хүдэлөө. РСФСР-эй арадай артист Чойжинима Генинович Генинов удаань хүдэлөө. Буряадай арадай артист Фёдор Сергеевич Иванов ерэжэ, үхибүүдые элдэб хатарта һургадаг байгаа. Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй театрай хормейстер Виталий Ашллевич Нимандт, үлеэлгын хүгжэмэй зэмсэгүүдэй оркестрэй гэшүүд Андрей Петрович Бурлак, Олег Виссарионович Хегай гэгшэд интернат-һургуулиин үхибүүдые хэдэн жэлдэ һургаһан намтартай.

Иигэжэ холо ойроһоо сугларһан хүбүүд, басагад дэлхэйн соёлой, урлалай дээжэдэ хүртэжэ эхилээ. Тэдэ анха түрүүшынхиеэ театр ошожо хараа. Театр соо яагаад бэеэ абаад ябахаб гэжэ баһа артистнар һургадаг байһаниинь һайшаалтай. Кружогуудта ябадаг үхибүүд Михаил Шолоховой “Поднятая целина” гэһэн зохёолой хэһэг табижа, олониие баярлуулаа. Мүн тиихэдэ “Доктор Айболит” гэһэн оперо харуулжа, арад зониие гайхуулаа.

Һургуулиин үхибүүдтэй хамта өөһэдөө мэдээжэ артистнууд дүй дүршэлөө мүлиһэн байна гэхэдэ, хүн зон буруушаахагүй гээд һанагдана. Фёдор Сергеевич Ивановой жэшээ дээрэ энээниие гэршэлмээр. «Ёхор», «Танец тетеревов», «Танец лучников», «Танец борцов» хатарнууд, «Дружба» болон «Мы славим труд» сюитэнүүд, «Тачанка» гэһэн уран һайханай хүгжэмтэ композици мэтэ бүтээлнүүдыень 1956-1970 онуудта интернат дүүргэгшэд мүнөөшье болотор һанаад ябадаг.

1957 ондо үхибүүд уран һайханай кинотой танилсаһан байна. Ахамад классайхид “Адуушанай дуун” гэһэн фильмдэ хабаадаа. “Алтан гэр” гэһэн фильмдэ багашуул оролсоо.

Иигээд лэ, интернат-һургуулида соёлой, урлалай талаар ажабайдал бурьялжа эхилээ.