​Шабинарайнь нэрэ соло һургуулиин нэрэ хүндэ үргэнэ

Фёдор Иванович Дарханов хадаа Ород гүрэнэй физическэ культурын габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Буряадай спортын хүгжэлтэдэ горитой хубитаяа оруулһан юм. Иимэ үндэр туйлалтануудые эдлэхын түлөө шанга шамбай бэе, тамир хэрэгтэй болоно бшуу. Эгээл һургуулиин наһанһаа хойшо бэеэ спортоор һорижо үндыһэн байна.

Фёдор Дарханов 1-дэхи интернат-һургуулида 8-дахи класста ерээ һэн гээд һануулая. Тэрэ абаһаар лэ түрүү тамиршадай тоодо ороһон байна. Бүхы зүйлнүүдээр шалгардаг байһаниинь дээдэ хэлэгдэһэниие гэршэлнэ.

Үшөө 8-дахи классай ябахадаа, эдэбхитэй Фёдор аяншалгын слёдуудта хабаадажа эхилһэн юм. Тиигэжэ 1964 оной хабар 1-дэхи интернат-һургуулиин шабинар уласай слёдто илалта туйлажа, түрүүлжэ гараа һэн. Командын бүридэлдэ гол һууринуудай нэгые Фёдор Дарханов эзэлэгшэ бэлэй. Чемпион болоһон үхибүүд зунай амаралтада Москва, Ленинград хотонуудаар аяншалха путёвкодо хүртэһэн байна. Буряадай АССР-эй Гэгээрэлэй яаман иимэ ехэ бэлэгүүдые дамжуулдаг байһан юм.

Аяншалгын һайхан сагые нэгэ зураг һануулна. Борис Зориктуев, Светлана Папанова, Бадмаханда Гомбоева, Ганжидма Раднаева, Софья Гончикова, Михаил Митыпов, Цыренханда Цыденова, Светлана Гончикова, Ринчин Будаев гэгшэд энэ зураг дээрэ зогсоно. Слава Балданов, Цыремпил Нимаев, Фёдор Дарханов, Тумэн Нимаев гэгшэд һууна (зураг дээрэ). Энэ зураг Москвагай гүрэнэй дээдэ һургуулиин дэргэдэ буулгагдаа. Эдэнэй ехэнхи һурагшад Фёдор Дархановтай нэгэ класста һурадаг байгаа.

- Тиишээ бидэ поездоор ошоод ерээбди. Тэрэ үедэ Москва хүрэтэр табан хахад сүүдхэ ябадаг һэн. Һургуулиһаамнай харгыдамнай ехэ гэгшын эдеэ хоол үгэһэн байна. Михаил Будажапович багшымнай наһанай нүхэр Софья Жимбеевна хүн бүхэндэмнай поезд соо туһалжа, эдеэлүүлжэ, ундалуулжа ябалсаа, - гэжэ һонирхолтойгоор хөөрэнэ.

Москвада тэдэ бүхэсоюзна аяншалгын эмхиин зочид буудалда ороо. Интернат-һургуулиин шабинартай хамта Ивалгын найман жэлэй һургуулиин үхибүүд баһа тэндэл байгаа хаш. Ивалгынхид өөрын бүлэгтэ уласай слёдто диилэһэн юм. Хэды нэгэ газарта байбашье, Буряадай түлөөлэгшэдые ондо ондоо харгыгаар ябуулжа, һайхан автобусоор зөөһэн юм.

- Үглөөнэй зургаан сагта бодожо, Ленинэй мавзолей ошожо, ээлжээндэ зогсообди. Хэдэн час байжа, дэлхэйн пролетариадай ударидагшын бэе хараа бэлэйбди. “Лужники” гэһэн томо спортын комплексын хажууда һонирхолтой ушар болоо. Манай үетэн Тумэн Нимаев баскетбол, волейбол наададаг һэн. Тиихэдэ 1 метр 80 сантиметр хүрэтэр ургаһан байгаа. Баскетболой талмай дээрэ томо мүрысөө обёороод, СССР-эй суглуулагдамал командын гэшүүдтэй хөөрэлдэхэмни гээд ябашоо. Юрис Калныньшда дүтэлөөд, хэмнай үндэр бэ гэжэ асууһан байна. Тумэн бага байшоо ааб даа, ээмэдэнь ядаа гэжэ хүрөө. Үни удаан Тумэнөө наадалдаг бэлэйбди, - гэжэ Фёдор Иванович һонирхолтойгоор хөөрэнэ.

...харгынь хэзээш арюухан лэ!

Суг хамта Фёдор Ивановичтай интернат-һургуули 37 хүн дүүргэһэн байна. Һайн һургуули абаһан, хүмүүжүүлэгдэһэн үхибүүд булта дээдэ һургуули дүүргэжэ, мэдээжэ, нэрэ солотой хүнүүд боложо гараа һэн. Мүн гэр бүлэтэй боложо, олониинь мүнөө сагта хүгшэн эжы аба болонхойнууд ажаһууна. Хамта һураһан хүбүүд, басагад тухайгаа Фёдор Иванович хэдэн сагаар зугаалха аргатай. Тэрэнэй хөөрөө дурадханабди:

- Александра Савельевна Шаракшанэ ганса “таба” гэһэн сэгнэлтээр һурадаг һэн. Суутай Свердловскын юридическэ дээдэ һургуули дүүргэжэ, прокуратурада бүхы наһаараа хүдэлөө.

Манай класс сооһоо найман хүн багшын мэргэжэл шэлэһэн юм. Тэдэ ганса Улаан-Үдэ хотодо бэшэ, мүн аймагуудаар хүдэлһэн байна. Евдокия Будажаповна Раднаева Доржи Банзаровай нэрэмжэтэ багшанарай дээдэ һургуули дүүргээд, Яруунын аймагта ород хэлэ заадаг байгаа. Удаань Мужыхын һургуулида захиралаар хүдэлөө. Улаан-Үдэ ерээд, Буряад Уласай Эрдэм һуралсалай яаманай сайдай орлогшын, удаань соёлой сайдай тушаалнуудые эзэлһэн намтартай.

Светлана Ермоева Зэдын аймагай Дээдэ Үшөөтэй һууринда багшалаа. Тэндэ хадамда гаража, хуби заяагаа зохёогоо. Тамара Коменданова Баунтын аймагта заагдажа, хари хэлэнүүдэй багшаар хүдэлөө.

Ганжидма Цыреторовна Раднаева, мүнөө Жалсанова, багшын дээдэ һургуули дүүргээд, Агын Буряадай тойрог эльгээгдээ. Ород гүрэнэй габьяата багшын нэрэ зэргэдэ хүртөө. Һургуулиин захиралаар удаан ажаллаа.

Олон нүхэднай хүдөө ажахын мэргэжэл шэлээ. Слава Балданов Примориин можодо олон жэлдэ хүдэлөөд, Улаан-Үдэдөө бусаад, хүдөө ажахын академидэ багшалһан байна. Мухар-Шэбэрэй аймагай Боом һууринһаа гарбалтай Роза Базарова совхоздоо ахамад бухгалтераар хүдэлжэ, табан үхибүүдые хүмүүжүүлээ.

Баунтын аймагһаа оро үдхэгшэдэй үхибүүд маанадаар һураа. Николай Найканчин, Павел Найканчин, Очир Иринчеев гэгшэд дээдэ һургуулитай болоод, түрэл нютагтаа ажаһууна.

Бүхы класснай физкультурада дуратай байгаа. Тиимэһээ спортын талаар олон нүхэднай бэеэ оложо шадаа. Эгээл мэдээжэ үетэмни хадаа Борис Жамьянович Зориктуев болоно. Боксоор СССР-эй абарга боложо, Олимпиин наадануудта хабаадаһан габьяатай. Дашидондок Нимаевнай һур харбалгаар СССР-эй спортын мастер болоо. Олон үхибүүтэй гэр бүлэдэ үндыһэн Батор Цыбикжапов мүнөөшье болотор спортоор бэеэ һоридог, столой теннисээр Буряадай түрүү ветеран тамиршадай нэгэн. Манай класс сооһоо Ринчин Будаев болон Людмила Поселенова хоёр гэр бүлэ болоһон юм. Бусад нүхэд тухайгаа хөөрэхэшье байгааб. Теэд сониной хуудаһан оёоргүй боошхо бэшэ ха юм.

Манай классай зүгһөө лицей-интернадайнгаа багшанарта, хүдэлмэрилэгшэдтэ, үхибүүдтэ үндэр амжалтануудые туйлахыень, элүүр энхэ ябахыень хүсэнэб.

PS: Урдахи дугаарта хэблэгдэһэн Фёдор Ивановичай дурсалгануудта хэдэн алдуунууд гараһан байна. Буряад хэлэнэй багша Хандама Дугаровна Дамдинова мэдээжэ уран зохёолшо Николай Дамдиновай эжы бэшэ юм. Мүн тиихэдэ хүмүүжүүлэгшэ Елена Михайловна Тармаева энэ класстай хүдэлөө.