535
Урда дугаартаа “Наранай” түрүүшын элшэнүүд” гэһэн холо ойгуур мэдээжэ ансамблиин эхин алхамууд тухай бэшэхэдээ, үнэхөөрөө, “Наран” ансамбль хүүгэдэй урлалай 8-дахи һургуулитай эхир хүүгэд, шубуунай хоёр дали мэтэ гэжэ бодожо һуугаабди. Эдэ хоёрой хүгжэлтэ, амжалтанууд, туйлалтанууд бэе бэетэеэ нягта холбоотой юм. “Наран” ансамбль хүүгэдэй урлалай 8-дахи һургуулитай хамта нэгэ сагта - 1980 ондо байгуулагдаа һэн гээд һануулая.
Үргэн Сибирь болон Алас Дурна зүгтэ дунда һургуулинуудай дэргэдэ хүгжэм болон урлалай талаар һургуулинууд урдань хүдэлдэггүй байгаа бшуу. 1980 оной октябриин 10-да харагдаа үзэгдөөгүй алхам хэгдэжэ, олониие гайхуулаа. Буряадай АССР-эй Соёлой яаманай болон Улаан-Үдэ хотын соёлой таһагай үүсхэлээр хүүгэдэй урлалай 8-дахи һургуули нээгдэһэн түүхэтэй. Олон жэлдэ энэ шэглэлээр ажал ябуулжа байһан 1-дэхи интернатһургуулиин захирал Филипп Ефремович Долбеев бусадһаа үлүү баяртай байгаа гээд хэлэлтэй.
Урлалай һургуулиин урда олон зорилгонууд табигдаа. Соёлой талаар һургахаһаа абаад, ёһо заншалдаа, арадайнгаа аман зохёолдо дурлуулжа, үхибүүдые һургаха уялга даалгагдаа. Түрүүшын захиралаар Эржен Эрдыниевна Шагаева томилогдоо. Шэнэ гуламта түрүүшээр олон тоото бэрхэшээлнүүдтэй дайралдаһан байна. Байра байшануудай дуталдалга, интернадай түсэбтэй хүсэд тааралдахагүй ушар болон бусад үйлэ һаад ушаруулхадань, захиралай орлогшонор урлалай һургуулида туһалагшаар эльгээгдээ.
Буряадай арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдэй, уран зурагай, хоорой, хатарай болон эстетическэ таһагууд урлалай һургуулиин эхин боложо үгөө. Оройдоол 70 үхибүүд урлалда орохо дуратайгаа мэдүүлээ. Юуб гэхэдэ, хэншье шэлэн абалгын тусхай шатануудые үнгэргөөгүй. Хэн шаданаб, хэн үрдинэб гээд лэ, урлалай һургуулида ябадаг болоо. Хэды тиигэбэшье, хэдэн жэлэй үнгэрһэнэй удаа тус гуламта байгуулха тухай шиидхэбэри тон зүб байгаа гэжэ соёлой һалбариин бүхы мэргэжэлтэд тэмдэглээ. Юундэб гэхэдэ, хэдэн зуугаад хүбүүд, басагад соёл урлалтай хуби заяагаа ниилүүлээ.
Урлалай һургуулиин байгуулагдаһаар түрүүшын үдэрһөө абаад, Сунды Аюшеевич Пархаев, Наталья Викторовна Аюрзанаева, Дарима Викторовна Шатонова, Арюна Чойдоновна Бальжинимаева, Дарима Николаевна Кондакова болон бусад хүдэлөө.
1984-1985 онуудай һуралсалай жэлэй үедэ театральна таһаг нээгдээ бэлэй. Буряадай болон Ородой соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Елена Ямпиловна Санжимитыпова хэдэн арбаад жэлдэ энэ таһагые ударидаһан намтартай. Тэдэнэй олон тоото найруулганууд залаар багтахыса хүнүүдые суглуулжа, дээдэ гарай мэргэжэлэй артистнарай үндэр сэгнэлтэдэ хүртэдэг һэн. Театральна таһаг олон-олон урилдаануудай, харалгануудай 1-дэхи шатын дипломуудта хүртэгшэ бэлэй.
Удаадахи захиралнууд Т.Т.Танхаев (1983-1984 онууд), В.Ц. Гунзынов (1984-1985 онууд) Эржен Эрдыниевна Шагаевагай эхилһэн хэрэг үргэлжэлүүлээ. 10 жэлэй хугасаада 8-дахи урлалай һургуулиие Ородой габьяата артист Клавдия Доржиевна Бадмаева (Шулунова) хүтэлбэрилөө. Энэ сагта гуламта хүгжэлтын шэнэ замда гаража шадаа. Таһаг бүхэндэ тусхай класс байгуулагдажа, бэлиг шадабари ехэтэй багшанар уригдаһан байна. Шэнэ таһагууд нээгдээ. Урлалай һургуулиин үхибүүд амжалтатайгаар Улаан-Үдэ хотын, уласай урилдаануудта хабаададаг болоо. Гадна аймагуудаар ябажа, тоглолтонуудые харуулжа, соёл гэгээрүүлгын талаар ажал эдэбхитэйгээр ябуулжа эхилээ. Иигэжэ ганса 8-дахи урлалай һургуулиин нэрэ бэшэ, мүн бүхы 1-дэхи интернат-һургуули холо ойгуур суутай болоһон юм.
Хүгжэмэй зэмсэгүүд дээрэ наадажа һургалга гол шэглэлнүүдэй нэгэн гээд тоологдодог һэн. Хуур, иочин, лимбэ, ятаг, моринхуур, чанза, фортепиано, баяан гэхэ мэтэ зэмсэгүүд дээрэ үхибүүд наадажа һурадаг байгаа.
Хатарай һалбарида бүри ехээр анхарал хандуулагдадаг байһаниинь гайхалгүй. Хатарай мэдээжэ багшанар Н.В. Аюрзанаева, М.В. Моисей, Н.Л. Дылыкова, Б.Б. Балданов, А.О. Хабитуев болон бусад интернадай нэрэ бүри дээшэнь үргэгшэ һэн. Тиихэдэ урлалай һургуулиин болон “Наран” ансамблиин түрүүшын халаанай гэшүүд түрэл буусадаа ерэжэ эхилээ. Жэшээлбэл, Т.Ц. Будаева нюдэ хужарлуулма гоё хатарнуудые үхибүүдтэ зохёожо харуулдаг болоо.
Уран зурагай таһаг баһа үрэ дүнтэйгөөр хүдэлдэг һэн. Үхибүүдэй бүтээлнүүд хотын, уласай, уласхоорондыншье үзэсхэлэнгүүдтэ хабаадалсажа, үндэр сэгнэлтэдэ ходо хүртэжэ байгаа.
Сагаалганай һайндэрые үшөө гүрэнэй хэмжээндэ тэмдэглэдэггүй байхада, 1-дэхи интернат-һургуулида энэ ушараар найр нааданууд үнгэргэгдэжэ эхилээ бэлэй. Буряад хэлэнэй багшанарай ударидалга доро урлалай һургуулиин, “Наран” ансамблиин гэшүүд ёһо заншалаа шудалжа эхилээ. Үнэн дээрээ хэлэхэдэ, Сагаан һарын һайндэрэйнгээ заншалнуудые бүхы буряадууд мартаад байгаа гэхэдэ, алдуу болохогүй.
Тиимэһээ шэнэ юумэ үзэһэндэл багшанар, хүмүүжүүлэгшэд оролдолго гаргажа, хамсыгаа шуун шудалжа ороо. Иигээд лэ һуралсалай гуламтын дэргэдэ найр наадые жэл бүхэндэ ондо ондоогоор үнгэргэхэ гэжэ оролдодог һэмди. Нэгэ дахин аймагуудаар хубаараад хэгдээ. Нүгөө жэлдэнь классуудай дунда мүрысэгшэ бэлэй. Олоной хабаадалгатай Сагаалганай һайндэрнүүдые 1-дэхи интернат-һургуулиинхид Улаан-Үдэдэ эгээл түрүүн эмхидхэжэ эхилһэн юм. Тиимэһээ үшөө захирал байхадаа, Клавдия Доржиевна Шулунова буряад аман зохёолой таһаг нээжэ, өөрөө үхибүүдтэй хүдэлжэ эхилээ. Ёохорой хатар дуунуудтай үхибүүд дүтөөр танилсажа эхилээ. “Сагаан һарын найр”, “Буряад түрэ” гэхэ мэтэ ёһо заншалнуудые зүжэглэн табижа, олониие һонирхуулагша бэлэй.
Эдэ жэлнүүдтэ урлалай 8-дахи һургуулида интернадай ехэнхи хуби үхибүүд бэлэдхэл гаража байгаа. “Наран” ансамбльһаа гадна, хүүгэдэй буряад хүгжэмэй зэмсэгүүдэй, ятагын, морин хуурай, бусад хүгжэмэй зэмсэгүүдэй багшанарай хамталигууд тоологдодог һэн.
Үхибүүдэй, багшанарайнгаа тайзан дээрэ гарахын тула буряад хубсаһа эндээл оёжо эхилһэн юм.
Иимэ үндэр хэмжээндэ гараһан урлалай һургуулиие удаадахи захирал Людмила Григорьевна Пархаева, захиралай орлогшо Елена Евгеньевна Гомбоева гэгшэд саашанхи хүгжэлтын шатада гаргажа шадаа.
Татьяна ИЛЬИНА, һуралсалай гуламтын шаби, хүмүүжүүлэгшэ, багша, захиралай орлогшо
