829
Хүнгэн бэшэ 1990-ээд онуудта «Наран» ансамбль болон хүүгэдэй 8-дахи һургуулиин гэшүүд һуралсалайнгаа гуламтада, хотын, уласай хэмжээ ябуулгануудта эдэбхитэйгээр хабаадажал байгаа. Аза талаан ехэтэй үхибүүдэй урда хилэ нээгдэжэ, уласхоорондын хэмжээнүүдтэ бэлиг шадабарияа харуулжа эхилээ.
«Наран» эгээл ехэ амжалтаяа 1993 ондо туйлаа гээд хэлэбэл, алдуу болохогүй. «Хүүгэдэй дуу болон хатарай арадай жэшээтэ» гэһэн үндэр нэрэ зэргэ ансамбльда тиихэдэ олгогдоо бэлэй.
Үндэр нэрэтэй дэмы бэшэ болоһоноо “наранайхид” 1994 ондо Монголдо гэршэлээ. «Их наадам» гэһэн бүхэдэлхэйн монгол туургата арадуудай түрүүшын фестивальда тэдэ хабаадаһан юм. Тиихэдэ эмхидхэлэй хороониие Хальмаг Уласай юрэнхылэгшэ Кирсан Илюмжинов түрүүлһэн. Уридшалан хэлэбэл, «Наран» ансамбльтай дүтэ танилсаһан Кирсан Илюмжинов түрэл уластаа 1996 ондо уриһан байна.
«Найрамдал» гэһэн уласхоорондын хүүгэдэй түбтэ эмхидхэгдэһэн фестивальда 9 гүрэнэй 400 гаран хабаадагшад суглараа һэн. Улаан-Баатар ошоһон үхибүүд һанамжануудаараа иигэжэ хубаалдаа:
- Монголой ниислэлэй түб талмай дээрэ нээлгын баяр ёһолол эмхидхэгдээ. Хабаадагшад нэн түрүүн Сүхэ-Баатарай хүшөөдэ баглаа сэсэгүүдые табиһан байна. Түб гудамжануудаар алхалхадамнай, Улаан-Баатарай ажаһуугшад бүхы хабаадагшадые дулаанаар угтан абаа. Хэды аадар бороо оробошье, нээлгын баяр гоё һайханаар үнгэрөө, - гэжэ Сэсэг Дашинамжилова бэшэһэн юм.
- Хоёр долоон хоног соо фестиваль болоо. Үдэр бүри бидэ шэнэ юумэнтэй танилсажа байгаабди. “Цам” хатар маанадые ехэтэ гайхуулаа. Өөрын нюдөөр томо-томо барилдаашадые хаража, тэдэнэй тулалдаануудаар һонирхообди. Манай Буряадта олон һайхан заншалнууд орхигдоһон байна гэжэ хэлэхэеэ һананаб. Тэдэнээ һэргээбэл, ехэ һайн бэлэй, - гэжэ Туяна Зориктуева хөөрөө.
- Олон үхибүүдээр танилсажа, һайн найза нүхэд болообди. Өөһэдынгөө зохёоһон һэеы гэртэ Кирсан Илюмжиновые угтаабди. Улаан-Баатарай хүүгэдэй гэрэй зунай амаралтын лагерьта фестивалиин һүүлдэ ошожо амараабди. Тэндэхи хүмүүжүүлэгшэдэй урда концерт-наадаяа харуулһан байнабди, - гэжэ Баярма Хаптагаева хэлэнэ.
1997 ондо ансамблиин гэшүүд хоёр дахин хилын саана гаража, уласхоорондын фестивальнуудта хабаадаһан юм. «Музы и дети» гэһэн уласхоорондын урилдаанда 7-дохи классай һурагша Леонид Дамбаев уран уншалгада түрүү һуури эзэлээ һэн.
Үшөө 1996 оной һүүл багаар Великобританида эмхидхэгдэдэг уласхоорондын аман зохёолой фестивальда «Наран» ансамбль уригдаһан байна. Олониие гайхуулһан урилга ЮНЕСКО бүлгэмэй талаар ерээ гээд хэлэлтэй. Тиимэһээ ансамблиин дуу ба хатарнууд шэнээр бэлдэгдэжэ табигдаа. Хатарай талаар ехэ ажал Туяна Цыреновна Будаева бүтээгээ.
Суута «Цветок Байкала» гэһэн хатарта анханһаа ганса басагад оролсодог байгаа. Энэ хатарые зохёоһон мэдээжэ Виктория Владимировна Абгалдаевагай зүбшөөлөөр хүбүүд оруулагдаа.
Англи ошохын түлөө арадай шэнэ хубсаһан хэрэгтэй болошоо. Теэд тэрэ үедэ хаанаһаа абаха байгааб?! Тиимэһээ һуралсалай гуламтын дэргэдэ оёдолой цех нээгдээ. Дыжит Данзановна Мантуровагай ударидалга доро багшанар, хүмүүжүүлэгшэд костюмуудые зохёожо эхилээ. Наталья Цыденовна Буянтуева оёдолой цех хүтэлбэрилөө. Бэлэдхэлэй үедэ забһар гарахадань, өөһэдөө үхибүүд гүйлдэжэ ерээд, костюмуудаа оёдог һэн. Мүн түрэлхид туһалалсаһан байна. Үбэр Монголой үхибүүдэй эжы абанар өөрынгөө ехэ хубита оруулаа һэн. Чимит-Цырен Раднаевна Гармаевагай хүтэлбэри доро тэдэ буряад маягтай малгайнуудые, дэгэлнүүдые оёһон юм.
1997 оной августын эхиндэ «Наран» ансамбль одоошье Англи ниидэһэн байна. Тиишээ хүрэхэтэеэ сасуу «наранайхид» нигүүлэсхы сэдьхэлэй хэмжээ ябуулгада хабаадажа, концерт-наадаяа харуулһанайнгаа түлөө сугларһан 1300 фунт стерлингов мүнгэ халдабарита үбшэндэ нэрбэгдэһэн үхибүүдтэ дамжуулаа.
Фестивальда хабаадагшад, харагшад гол анхаралаа Буряадай түлөөлэгшэдтэ хандуулһан байна. Юундэб гэхэдэ, Ази түбиһөө ондоо хабаадагшад үгы байгаа. Гэхэтэй хамта, хүүгэдэй дунда мэргэжэлтэ бэшэ ансамбль «Наран» байшоо. Тиимэһээ бүхы талаһаа эмхидхэгшэд туһа үзүүлхэ гэжэ оролдоһониинь ойлгосотой.
Фестивалиин үедэ үнгэргэгдэһэн арадай гар урлалай үзэсхэлэн нэээлгын баяр ёһололдо «Наранай» ятага дээрэ наададаг басагад хабаадалсаа. Үзэгдөө харагдаагүй хүгжэмтэ зэмсэгэй абяа дуулаһан хүнүүд тон ехээр гайхаа, һонирхоо.
«Наран» ансамбль Англида 20 гаран концерт-наада дэлгэһэн байна. Үдэртөө 2-3 тоглолто болоошье һаань, үхибүүд эсэһэнээ нэгэшье харуулаагүй. Мэргэжэлтэ артистнуудтал бэеэ баряад байгаа.
Тус хэмжээ ябуулгада хабаадагша бүхэн өөрын арадай хатарые харуулжа, ондо ондоо түлөөлэгшэдые һургаха түсэбтэй һэн. «Наран» ансамблиин хатаршад ёохор наадаяа дамжуулаа. Найр нааданай түгэсхэлдэ Буряадай эдиршүүлые үдэшэхэдөө, Англиин артистнар «Наранай» автобус тойрон байжа ёохорложо эхилхэдэнь, гайхалтай байгаа.
Татьяна ИЛЬИНА, һуралсалай гуламтын шаби, хүмүүжүүлэгшэ, багша, захиралай орлогшо.
Борис БАЛДАНОВ
