473
Хүрьһэтэ уужам
Дэлхэй дээрэ түрэһэмни
Хүхюухэн наһандамни
сэнтэйл байн даа.
Хүхюухэн наһандаа ябаһамни
Хүнүүдэй хэрэгтэ
сэнтэйл байн даа...
1981 оной апрель hapa coo мэдээжэ поэт, журналист, соёлой болон һургуулиин таһагые даагша Ц.Ц.Дондогойн урилгаар, тэрэ үеын редактор байһан Р.Б.Гармаевай дэмжэлгээр "Буряад үнэн’’ газетын редакциин (Ленинэй үйлсын - мүнөө “Большой” гэһэн томо магазин тэндэ нээгдэнхэй) богоһо алхажа ороо һэм. Суута журналистнууд, хүтэлбэрилэгшэд Р.Б.Гармаев, Ц.Б.Цырендоржиев, А.Л. Ангархаев, И.Р.Очиров, П.Н.Нимаев, Б.А.Гылыков, Г.Я. Цыреторов, Р.Б.Бимбаев, Ц.Ц.Дондогой, Ц.С.Субанов, Б.Б. Дашиев, Б-М.Ж.Жигжитов, Д.Ж.Жугдурова, М.Д.Намжилов, Г.Х.Дашеева, В.Д.Жигжитов, Д.Б.Дондоков, Б.Т.Цыремпилов, В.Э.Токтохоева, Б.Н.Жанчипов, Б.Ц.Цырендылыков, Д.Ш. Хубитуев, О.П.Цыренова болон бусад бэрхэ зонтой эды олон жэл соо хүдэлхэ, зохёохы ёһоор харилсаха заяан хубитай, зол жаргалтай байһандаа, аха захатанһаа ажалайнгаа дүршэл нэмэһэндээ үнэн зүрхэнэй баяр баясхалан хүргэн ябадагби.
"Буряад үнэнэйнгөө" 85 жэлэй ойдо "Буряад арадай буян һэшхэл" гэһэн газетэ тухаймнай хоёр боти ном хэблэгдээ гээшэ ааб даа. Энэ ном соо 16 жэлдэ редактораар амжалта түгэс ажаллаһан, бидэниие, һая ерэһэн залуушуулые журналист болгон хүмүүжүүлһэн, тусхай һургуулида (ВПШ) һурахыемнай дэмжэһэн, hүp һүлдыемнай үргэһэн, эрилтэ ехэтэй, һайхан сэдьхэлтэй Ревомир Баярович Гармаевай бэшэһэн статья "Үнэнэймнай" баян түүхэтэй, амжалтатай ажаллаһан зонтой танилсуулаа. Анхан "Үнэн" редакциимнай харюусалгата секретариин орлогшоор оролдосотой ажаллаһан, нютагайнь эрхим хүнүүдэй нэгэн байһан Буряад Республикын соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Ольга Потельхоновна Цыренова тухай ехэ зохидоор дурсаһан байха юм: «...Шэнэ ажалда ерээд байхадам, урдань танил хүнүүд онсо дүтөөр һанагдаха, тэдэнэр өөрынгөө һанамжа дурадхал оруулха, коллективэй ажал эрхилэлгын жаяг заршам, гурим, ёһо заншалнууд тухай хөөрэхэ. Энэ шэнэ дарга юун гэдэг юм ааб даа гэжэ шагнаад байхагүй, зүгөөр энэ асуудалые иигээд шиидхэдэг, ямар хэрэг хэн эрхилдэг бэ гэжэ хэлэжэ үгэхэ. Тиихэдэ редакцида багшын дээдэ һургуули намһаа жэл урид дүүргэһэн Ольга Потельхоновна Цыренова, Цырендулма Цыреновна Дондогой, Степан Доржиевич Очиров болон бусад намайе ажалайнгаа дүй дүршэл олохо хэрэгтэ туһалха гэжэ оролдодогынь мартадаггүйб...».
Газетын макет зурахадаа бэрхэ, газетын али нюурта ямар материал орохоб гэжэ урид шэнжэлээд, мүрнүүдыень тоолоод, зурагуудтань уншагшын абаһаар анхармаар һуури оложо табихадань, уншагшын баярлама хуудаһанууд гарадаг бэлэй... Олон жэлдэ суг хүдэлһэн редакторай Ольга Потельхоновнагай ажалдань үндэр сэгнэлтэ үгэжэ, хүн зондо туһалхал гэдэг абари зангыень, гүн ухаан сэдьхэлыень тэмдэглэһэниинь ехэ дэмбэрэлтэй байна, хүн талын эгээл һайхан шэнжые гэршэлнэ бшуу.
Хаанаһаа эхитэйб талаан бэлигэйнь үндэр заяан, ажалша сэдьхэлэйнь шадабари, хүсэн, гүн бодолойнь хурса, тодо үгэнүүд? Түрэл тоонто нютагһаань, альган дээрээ үргэһэн аба, эжынь нангин һургаалһаа...
Хүрьһэтэ дэлхэй дээрэ хүлөө шоройдон, зондо туһалан ябаһаниинь хүнүүдэй хэрэгтэ сэнтэйл байна даа...
Эхэ нютагай үргэмжэ, эжын һургаал
Эсэгын гэрэй үүдэнһээ
Эхилдэг юм даа холын харгы.
Эхилдэг юм даа
Эхын амтан yypaгhaa энэ наһан...
"Хурамхаанай аймагай Алла нютагта дайнай эхилхын урда тээ зургаан хоног урда түрэһэн хүм. Харин Оля эгэшэмни дүрбэн жэл эгэшэшье haa, намайгаа хара багаһаам, нялха байхаһаам адуулалсаһан, харалсаһан юм. Аргагүй ажалша, энэрхы һайхан сэдьхэлтэй эхэмнай дайнай хүшэр хүндэ сагта колхоздоо огородой эдеэ таридаг, һургуулиин байшан сэбэрлэдэг, харууһалдаг, сүлөө сагтаа бидэндээ үльгэр домог хөөрэдэг, таабари таалгуулдаг бэлэй, - гэжэ анхан Баргажанай комсомолой болон партиин райкомой секретарь ябаһан, кадрнуудай талаар республикын КГБ-гэй түрүүлэгшын орлогшоор, Буркоопсоюзай түрүүлэгшын орлогшоор хүдэлһэн дүүнь Климентий Потельхонович Бадмаев "В кругу друзей и земляков" гэһэн ном соогоо бэшэнэ. «Бидэ эгэшэтэеэ һургуулиин шэрдэгдээгүй палааха элһээр ялайшатар угаадаг һэмди. Түлеэ тайраад, хахалжа зөөгөөд, 4-5 пеэшэнэйнгээ улайшатарнь түлидэг бэлэйбди. Илангаяа холо оршодог, ори ганса худагһаа уһаяа эсэтэрээ зөөдэг һэмди. Минии юһэтэй болоходо, бидэниие эдеэлүүлхэ эрхэтэйгээр БаяндайнНугын үбһэнэй бригадада абахыень эжымнай бригадирта хандаа бэлэй. Хажуурайнгаа болдог руу зоогдошоходо, уйлажа байжа, үбһэ сабшажа һураа һэм. Удангүй эгэшэтэеэ һургамал бухада бухалнуудаа ашаха зүбшөөл үгтөө бэлэй. Сарай соо хони, хурьгадтай сугтаа унтадаг һэмди, юуб гэхэдэ, багахан тосхоной захада шононууд добтолдог байгаа бшуу. Тиихэдэмнай дээгүүр наар дээрэ унтагты, тиигэбэлтнай шононууд хүнэй үнэрһөө айха гэжэ эжымнай заабарилдаг һэн. Долоодохи класс дүүргэһэн эгэшэмни Улаан-Үдэ хотын буряад интернат-һургуули ошоо. Удаань багшанарай институдта һурахаа ороо, үсөөн дахин гэртээ ерэгшэ һэн - юуб гэхэдэ, гэртээ ерэхэ мүнгэгүй байгаа...", - гэжэ зобоһон тулиһан бага наһан тухайгаа тэмдэглэһэн байна.
Эрмэлзэл, үүсхэл ехэтэй һэн
Зэдын аймагай Алцагай найман жэлэй һургуулида ород, буряад хэлэ хоёр жэл соо зааһан эрдэм мэдэсэтэй багша, һүбэлгэн хурса Ольга Потельхоновна 1962 оной майһаа хуби заяагаа журналистын ажалтай холбоо: республиканска типографида корректорээр хүдэлжэ эхилээ. Удангүй “3аря коммунизма" гэһэн Ивалгын аймагай ород газетын корректорээр, гурбан жэлэй һүүлдэ газетын харюусалгата секретаряар, тиихэдэ саашаа "урган", дубляжай редакторай орлогшоор эдэбхитэй ажаллажа эхилһэн алдартай. Урагшаа һанаатай, урма зоригтой, һанаһанаа хүсэлдүүлдэг, шанга абари зантай, мүн суг хүдэлдэг нүхэдтөө эрилтэ ехэтэй хадаа 1972 онһоо "Буряад үнэн" гэһэн республиканска газетын харюусалгата секретариин орлогшоор дүрбэн жэл ажаллаһанай удаа Москвада КПСС-эй ЦК-гай дэргэдэхи ВПШ-гай журналистикын факультет дүүргэһэн, мэргэжэлтэ журналист болоһон юм. “Нютагайнгаа басаганай манда хүдэлхөө ерэхэдэ баясаа бэлэйб. КПСС-эй райкомой секретарь ябаһан Климентий дүүтэйнь нүхэсэдэг, ябалсадаг һэм. Бүхы наһаараа оперно театрта хүдэлһэн, һүүлэй үедэ администратор байһан Николай Цыренов нүхэртэй, Рубина басагатай, Алёша хүбүүтэй болоһон, тэдэ үхибүүдээ гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүргэһэн габьяатай. Аймагай газетэһээ ерээд, түргэн болзор соо республиканска газетэдэ шадамар бэрхээр хүдэлхэ, жаяг, заршамдань гансата орохо гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ бшуу? Зүгөөр энэ харюусалгата ажалда - гол зүрхэн гэгдэдэг секретариадта Ольга Потельхоновна бэрхээрээ ороо, түргэн дадаа гэжэ сэгнэхэ байнаб. Муу юумэндэ эбсэшэгүй, сэхэ руунь хэлэдэг һэн", - гэжэ үнинэй журналист, Буряад Республикын соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ В.Д.Жигжитов нютагайнгаа басаган тухай омогорхон хөөрөө һэн.
25 жэл шахуу макет зуража, статьянуудай мүрнүүдые тоолон гаргажа, мүнөө үеын хэрэгсэл компьютергүй сагта бүхэдэлхэйн, СССР-эй, Россиингаа һонин үйлэ хэрэгүүдтэй танилсуулжа, КПСС-эй болон гүрэн түрынгөө, республикынгаа засаг түрын тогтоол, захиралтануудые хэблэжэ, геройнуудай, юрын хүн зоной намтар тухай хөөрэжэ байһан газетынгээ хуудаһануудай түлөө зарим ушарта унтангүй, үглөөгүүр болотор шахуу ТАСС-ай, АПНэй зарим һонинуудые, КПСС-эй съезднүүдэй материалнуудые хүлеэхэ, типографиин ажалшадтай нягтаар харилсан, хэлээ ойлголсон, эбтэйгээр ажаллаха саг, ушар нилээд оло дахин гарадаг һааб даа.
"Залуу, хүгшэн гэжэ илгадаггүй Ольга нүхэрнай ажаллахадаашье бэрхэ, гоёор эсхэдэг, уранаар оёдог һэн. Нооһон утаһаар нэхэжэ һургаһамни, бүри намһаашье шуран болоод, хэнһээшье зохидоор, орёо угалзатайгаар һайхан джемпер, малгай, бээлэй, шарф нэхэдэг болошоо һэн. Хүн талыень харабал, зондо туһалхал гэжэ байха. Бүгэдэндэ һанаата болодог, хэрэгтэй болоходошни, мүнгэ олоод үгэдэг бэлэй. Нүхэрһөө гээгдээд байхадамни, ехэ дэмжээ һэн. Заримдаа ямаршье эгэшэһээ үлүүгээр һанадаг һэмди. Нэгэшье уруу дуруу байхагүй, хүхюутэй, зугаатай, гоёор дуулаха. Шадаха, мэдэхэеэ бултанда дамжуулха гэжэ оролдодог һэн. Минии Дарима басаганай оёдолой мэргэжэлдэ хүдэлдэг байхада, олдодоггүй шухаг "Бурда" гэһэн моодын хариин ороной журнал асараад, тэрэ бэеэрээ хоюулан хөөрэлдөөд лэ, нэгэ харахадаш, нимгэн саарһан дээрэ эсхэбэриин түхэл хайшалжа абаад байхал даа. Бидэ гэр бүлөөрөө нүхэсэдэг һэмди. Хүн бүхэндэ нэгэ тэгшээр, зохидоор хандадаг ёһотой зонойл басаган һэн даа”, - гэжэ нилээд олон жэл соо суг хүдэлһэн, нүхэсэһэн, анхан типографида, удаань компьютерна таһагта ажалладаг Елизавета Дондоковна Бадмаева хөөрэжэ, баян сэдьхэлтэй, уужам досоохитой байһыень онсолоо һэн.
"Бидэндэ, залуушуулда, ходол зүбшэл заабари хэлэжэ, иигээ һаатнай дээрэ бэшэ гү гэжэ тайлбарилха, нэгэшье дахин би сүлөөгүйб, таанад яанат гэжэ байхыень дуулаагүйбди", - гэжэ олон жэлдэ «Буряад үнэндэ» компьютерай оператораар хүдэлһэн Буряад Республикын соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Гэсэгма Амуровна Доржиева нэмэһэн байна.
Бэлигма ОРБОДОЕВА
(Үргэлжэлэлынь хожом гараха)
Баримта
