525
Хүнэй наhанай ута богонинь
Хэhэн хэрэгээрнь хэмжэгдэдэг бэзэ.
Түрэл арадтаа бэлэглэhэн зүрхэниинь
Туяаран, гэрэлтэн байдаг бэзэ.
Басаа Валера
Эхэ, эсэгын мүнхэ дурасхаал сахин ябаха - хүн түрэлтэнэй нангин уялга гэхэдэ, алдуу болохогүй. Манай эжы Дулмажап Базаровна Ринчинова байгша ондо 90 наhанай үндэр дабаанда хүрэхэ бэлэй. Юумэн hанаашаар болодоггүй: арайл эртэ хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ, алтан дэлхэйhээ халин ошоhониинь шаналалтай. Гэбэшье эжымнай hургаал заабари, ябаhан ябадалынь зам харгыдамнай жэшээ, тулга болон байдагынь сохомтой.
Ашата эжынгээ нангин дурасхаалынь мүнхэлэн, хэhэн ажал, хүн шанар, шэнжэ тухайнь хөөрэхэ хүсэлэнтэйб. Манай эжы 1931 оной майн 5-да Яруунын аймагай Улхасаа нютагай Алтабалай Энгэр гэжэ газарта Жамсын Түшэнэй бүлэдэ алтан дэлхэйдэ мүндэлhэн юм. Гэртэхиниинь үригүй зониие үрижүүлэн, 13 хоноhон нялха басагаяа нютагайнгаа Базарай Ринчин Ширабай Эрэгдэн хоёрто тэлин үгэжэ, тэдэниие аргагүй ехээр баярлуулhан буянтай.
Хүнhөө гуйжа абаhан гансахан үриеэ эжы баабай хоёрынь энхэрэн эрхэлүүлэн, эрдэни зэндэмэни мэтээр hанажа үндылгэhэн юм. Нагаса баабай эжы хоёрнай хорогүйхэнүүд, олон үгэгүй, урдахияа хараад лэ, үнэн сэхээр ажал хэhэн, маанадаа, зээ басагадаа, амин голтоёо сасуулан энхэржэ, хүл дээрэмнай гаргалсаhан юм. Дулмажабай баабай, эжы гүүлэжэ, нютагтаа хүндэтэй хүгшэд байhан.
Залуу эжымнай түрүүн үбшэнэй, hүүлдэнь гэр бүлын шалтагаанаар хара эртэ hургуулияа орхиhон байдаг. Арбаад наhанhаа малшан гэртэхиндээ хамhалсажа байтарынь, дайн эхилжэ, баабайнь загаhашан болоhон. 1945 ондо 14-тэй эдирхэн наhандаа хонин hүрэг даан абажа, хүндэ хүшэр ажалайнь намтар эхилhэн. Тэрэ гэhэн сагhаа 31 жэлэй туршада хонишоной шанга шэрүүн ажалда, шэн зоригтой ажалаараа нютаг ороноо үргэлсэhэн гэхэдэ, алдуу болохогүй. Тэрэ сагаймнай мал ажал хатуу хүндэ, өөрыгөө мэдэхэ, амарха аргагүй, маанадаа баабай эжыдээ харуулаад, хаа-яахан ута амаралтада абаашаад, унаhан малгайгаа абангүй хабирhан байна.
Хүн бүхэн энэ дэлхэйдэ түрэхэдөө, өөрын одо заяатай, аза талаантай байдаг гээшэ. Манай эжын оролдосотой, үнэн сэхэ ажалынь үндэрөөр сэгнэгдэжэ, шагнал хайрада хүртэhэн. Аяар 1954 ондо республикын түрүү хонишодой суглаанда хабаадаhан. 1957 ондо колхоз үнэтэ бэлэгээр шагнахадань, булта баярлаhанаа мартадаггүйб. Саашань 1963 ондо оройдоол 32-той ябахадаа, Буряад Уласай Верховно Соведэй 6-дахи зарлалай депутадаар hунгагдаhан байна. Энэ үндэр хайра хүндые 4 жэл соо дээрэ үргэн, зоной захяа найдал дүүргэн ябаа. Эдэ жэлнүүдтэ 100 эхэ хонидhоо 110 хурьга абажа, 3,5 кг нооhо хайшалжа, амжалта түгэс хүдэлөө. 1970 ондо «Ленинэй түрэhөөр 100 жэлэй ойн баярай», 1975 ондо «Дайнай жэлнүүдтэ шэн габьяата ажалай түлөө», «Илалтын 50 жэлэй ой» гэhэн медальнуудаар, олон тоото Хүндэлэлэй грамотануудаар шагнагдаhан, мүн Коммунис ажалай ударник, 5 жэлэй түрүү гэhэн нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэhэн. 1973 ондо «Буряад Уласай габьяата малшан», 1975 ондо «9-дэхи 5 жэлэй ударник» гэhэн нэрэ солотой болоhон байна. Ажалайнь амжалтын оройн одон болоhон шагналынь - «Хүндэлэлэй тэмдэг» орден 1976 ондо барюулагдаhан юм.
Манай ашата эжы гансашье эрхим хонишон бэшэ, хайра энэрил ехэтэй үри, бата нүхэр, энэрхы эжы, нагаса эжы байhан юм. Эжымнай 18 наhандаа хадамда гаража, 1 хүбүү, 2 басага түрэhэн. Мүнөө 2 басагадынь 70 наhанай дабаан дээрэ гаража ябанабди. Маанадтаа үнэн сэхэ, хэhэн ажалдаа ханалгатай, хоорондоо эбтэй, хүндэ туhалжа, урид hанаатай ябахыемнай захидаг hэн. Эжымнай бурханда hүзэгтэй, буян үйлэдэхэ харгытай, үгэльгэшэ hайхан сэдьхэлтэй, наhан соогоо hарюу мурюугүй, эжы баабайгаа hайханаар үргэжэ, хойнонь гараа.
Маанадайнгаа түбхинэжэ, үдэжэ, олон боложо ябахада, ехэ баяртай, 10 зээнэрээ энхэрэн, али болохоор туhалжал байдаг байгаа. Хоёр хүрьгэдөөрөө, худа урагтаяа дулаан харилсаатай hэн.
Хүндэ хүшэр үбшэндэшье дайруулаад хэбтэхэдээ, нэгэшье сэдьхэлынь асатаагүй, яданаб гээгүй, маани мэгзэмээ уншан хэбтэдэг hэн, барhан.
Эжымнай энхэ мэндэ ябахадаа, нютаг зондоо абтасатай, хэлэhэн үгэнь сэнтэй, эрхим хүндэтэй зоной нэгэн байhан юм даа.
Гарма-Ханда дүүтэеэ бидэ хоёр эжынгээ оролдолго буянгаар эрдэм шудалжа, өөртэнь адли хара ажал хэжэ, дааража, хүрэжэ ябаагүйбди. Би 36 жэлдэ нютагтаа багшалааб, дүүмни 40-өөд жэлдэ нютагайнгаа номой сангые даажа, амжалтатай хүдэлөө.
Гансаhаа газар дүүрэхэ гэдэгтэл, Базарай Ринчинэй ганса басаганай үри hадаhад хамта 45 хүн болоод байнабди даа.
Хайрата нагаса баабай, эжынгээ, залуу эжынгээ мүнхэ дурасхаалыень нангинаар сахин, 10 сагаан буян үйлэдэн, элүүр энхэ, үнэр олон, зоной жиир соо, ашыень харюулан, юрөөлыень абажа ябаха - манай нангин уялга. Бага басаган Баярмаамнай нагаса эжыдээ иимэ мүрнүүдые 80 жэлэйнь ойдо зорюулhан юм:
Хайрата нагаса эжымни!
Ошо бадарма ажалай гэршэ –
Орден, медаляар толотон ябаат.
Орон нютагтаа, үеынгөө нүхэдтэ
Үеын үедэ хүндэтэй ябаат!
Галсан-Дари (Анна) ЦЫБИКОВА, ехэ басаганиинь, багшын ажалай ветеран
