525
Нара hалхинда хүриулаан болотороо шаруулhан, үлеэлгэhэн, хүдэр улаан эхэнэр олон үгэгүй юм hэн. Уриханаар энеэбхилhэн зохидхон эгэшэ бэлэй.
Норбо-Самба Цыренжапович Дашанимаевтан олон жэлдэ Орхойтодо хони хараhан, амжалта туйлаhан, үрэ дүнтэйгөөр оролдожо, хони харууhалhан гээшэ. Орхойто Ангираар, Дабаатын голоор, Шанартаар hайсал хони адуулhан, хонидоо хэм соонь эдеэлүүлхэ, хурьгадаа хэбэл соонь таргалуулха, хонидоо эртэ гаргаха, бэлшээри hэлгэжэ адуулха гэхэ мэтын ёhо гурим жэншэдгүй сахидаг малшад байhан.
Трактор агта жолоодожо, таряа талха ургуулжа байhан Норбо-Самба Цыренжапович hү hаалиин үүлтэртэ гүүртэдэ hаалишанаар хүдэлжэ байhан Цыбандари Цырендоржиевна хоёр гэр бүлөөрөө 1965 оной намар хонишон болоhон. Цыбандари эгэшэ хөөрөө hэн: “Хоёр гүүртэ хонид байна - нэгэниинь муу харууhатай, шадалаар тулюуршаг, нүгөөдэнь hэргүү hайн. Али нэгыень даажа абагты гэжэ тэрэ үеын колхозой ударидагша дурадхаhан байгаа. Тулюур хонидыень даажа абаабди”. Арhа яhаниинь элүүр hаа, hайнаар харууhалаа hаатнай, өөдэлжэ, танихаар бэшэ болохо гэжэ ехэ Цырма эжымнай дэмжэhэн ха.
Тиихэ үедэ олон жэлэй туршада хонишод үбэлдөө хони түрүүлхэ, хүйтэнэй сагта зөөбэриин уhатай, зайн гал ехээр галдаха, түрэhэн хонидто, хурьгадта, үбhэ, уhа оруулха, хуурайлха мэтын аргагүй ехэ ажал хэдэг, оролдолгын хүсөөр хурьга абадаг, түлжүүлдэг байhан гээшэ.
1980 оной январь соо хонид түлэг дундаа хурьгалжа байгаа, түрүүлэгшэhээ гашай эдиhэн, ехэ даабари абаhан зоотехнигүүд, Батомүнхэ Цырендоржиевич бидэ хоёр “ГАЗ-69” гэдэг машинаар хонишодые эрьежэ гарабабди. Харгааhатын Мухар-Шэбэрэй хонишодоор ябаад , Шанартын хоёр хонишодто хүрөөд, Орхойто хүрэхэдэмнай, hүниин 3 саг байгаа. Хурьгадай хашаа соо Цыбандари Цырендоржиевна үбдэhэн үлбэртэhэн хурьгадтаа эм хүртүүлжэ сүлөөгүй ябаба. Амандаа уhа балгаhан Цыбандари эгэшэ үлбэртэhэн хурьганай аманда халбагаар эм хээд, дээрэhээнь аманhаа уhа хүртөөжэ ябаа hэн. Үшөө нэгэ шэл амhарта соо перец архи хоёрые эдьхэhэн, шэшээд болиhон аад, гэдэhэеэ дүүрэhэн хурьгадта хүртөөхэ юм ха. Бараг боложо эхилhэн хурьгадта дабhатай уhа хүртөөхэhөө эхилээд, элдэбын амhартатай эмтэй ябаа hэн. Хоюулан хамhажа, хурьгадые аргалаад, гэртэ ороходомнай, үглөөнэй 5 саг байгаа. 8 болотор амараад абахам гээд, хубсаhаяашье тайлангүйгөөр хэбтэшөө hэн.
Оролдоhонойнь үрэ зун болоходо гараха - 3200 грамм шэгнүүртэй нооhо хонин бүриhөө хайшалуулха, шэгнүүр hайтай хурьга тушааха, 100 хонинhоо 100-120 хүрэтэр хурьга абажа тушаадаг hэн. Ажахын түсэб дүүргэжэ, мүнгэн шанда, Ажалай Алдар Солын ордендо, гүрэн түрын хайра магтаалда hайса хүртэhэн малшад гээшэ. Гэрэй эзэн Норбо-Самба ехэ хүхюутэй, шогтой хүн hааб даа. Гол түлэб hургуулиин үхибүүдhээ бүридэhэн үбhэшэдэй бригада үбhэ бэлдэхэ. Норбо-Самба ударидагша шанга, хаа-яа үбhэшэдөө бултыень, хажуур тоншодог Жаншаб баабайе тогоошон Соёл эжытэйнь жагсаалда байлгаха, үхибүүдтэ юун байха hэм - ехэ баяр болохо. Заримандаа иигэжэ дуу хангюурдаха:
Хавхаазай үндэр хадада
Халзан хүхы донгодоо…
Нэгэ дахин хонидыень адуулаа hэм. Шаазгайтын хотогороор Шаазгай баянай басагад түрэлөө олоогүй, төөрижэ ябадаг гэлсэгшэ - хонидыешни буруу тээшэнь туугаагүй гү гээд, ехээр энеэгээ hэн.
Норбо-Самба Цыренжаповичтан 3-дахи үри Дарима басагатай болобо. Колхозой даргаhаа басагаяа угаахам гэжэ мүнгэ эрибэ, даргын бү ехэдүүлээрэй гэхэдэнь: «Хүнэй hамгадта адли минии hамган жэл бүри түрэдэггүй - 7 жэлдээ нэгэ дахин түрэдэг, унатараа угааха эрхэтэйб», - гэжэ даргые торгооhон ха.
Норбо-Самба ахатан нютаг зонhоо нэгэ алха урид ябаhан гэжэ hанагшаб. Хүнhөө урид телевизор Орхойтодоо табинхай һэн. Зон ерэжэ, телевизор харадаг hэн. Шэнэхэн “Жигули” машинадань hуужа үзөөгүй хүнүүд хомор байха. Шэб шэнэхэн “УАЗ” машина исполкомой ээлжээндэ байhан. Сандан хүбүүниинь унаhан.
1979 оной сентябрь байжа болоо. Хэмэл аргаар хони отондо оруулгын үе hэн. Ехэ наринаар хэхэ ажал гээшэ. Отондо оруулhан хониной, шэхэнэй биркын номер Дашинимаевтанай жаахан Дарима басаган өөрэ hүбэлгэн тула, үзэг мэдэхэгүй аад, тоодо ороhон байжа, минии хэлээд үгэхэдэ, саарhан дээрэ бэшэдэг болобо.
Хожомынь Дарима басагантайнь уулзахадамни, ехэ голхоронгёор гэртэхин тухайгаа дурсаа hэн. Ямараар ажал хэдэг байhан зон гээшэб даа, намайе эрхэлүүлжэ байдагыень hанадаггүйб - хоёртой болоогүй байхадамни, 5 хоногой сэсэрлигтэ үгөө. Семён Николаевичтай автобус соо туулмагтай hэлгэхэ үмдэнүүдээ тэбэриhэн ошохоб. 5 хоног байгаад, гэртээ ерэдэг hэмди. Саашань hургуулиин интернадта 6 хоног байгаад, гарагай 7-до үнөөхил Семён Николаевичтай гэртээ ерэхэб.
Дабаатын аманда хони адуулжа ябахадань, нэгэтэ уулзаа hэмди. Эртэ намар байгаа. Цыбандари эгэшэ бороогой боро субатай, эмээл морёор хонидоо адуулжа ябаа hэн. Тиихэдэ эмээл дээрэ нооhо ээрэжэ ябаhан эхэнэрые түрүүшынхиеэ хараа hэм.
Дашинимаевтанай 3 алтан үринэр эхэ эсэгынгээ түхеэрhэн бууса нарин нягтаар, hайханаар харууhалжа байдаг. Улаан-Үдэдэ түбхинэhэн гэр байдалтай аад, мэнэ болоод лэ нютагаа буужа, үбэлэй хүйтэнэйшье сагта галаа түлижэ, гэртээ хонодог Сандан Дашинимаевтан тухай хүршэнэрынь дулааханаар дурсадаг. Энэ ёhотойл жэшээ абамаар хүбүүнтэниинь гээшэ. Хамтын ажалда арhа мяхаа гамнангүй хүдэлhэн, гүрэнэй тэдхэмжэ гээшые абаншьегүй, үбшэлжэ наhа бараhан хайрата эхэ эсэгынгээ нангин дурасхаал болохо түхеэрhэн буусыень наринаар сахижа ябана.
ШЭМЭДДАШЫН Сэрэндулма
