​Буряадай тушаалтан тухашарна гү?

Хүдөө һууринай сомон даргын ажал гээшэ хүндэтэйшье һаа, яһала хүндэхэн тушаал. Ямарханшье асуудалай гарабал, ажаһуугшад нэн түрүүн нютагайнгаа сомон даргада ерэжэ хандадаг гээшэ ха юм. Хубиин асуудалнуудһаа эхилээд, өөрынгөө сэхэ харюусалгануудые дүүргэхэ ажал гээшэ хэзээдэшье барагдахагүй. Түсэблэһэн бүхы юумэнүүдээ бодото дээрэнь бэелүүлхэеэ 
һанабашье, гаргаад үгэхэ мүнгэн байхагүй. Сомоной захиргаанда гэжэ түсэблэжэ гаргашалагдадаг мүнгэн ажалшадайнгаа салин, түлеэ залһаяа худалдажа абаад лэ дүүрэшэхэ. Зарим ушарта энэшье гаргашаяа дүүрэн хаахагүй. Гүрэн түрэмнай сомон даргадаа гараар дүүрэн засаг барюулаад, тэрэнээ ахирхан мүнгөөр дүнгэнэ. Иимэрхүүгээр тохёолдоһон оршон сагта яажа ажалаа 
ябуулнат, хаанаһаа туһа хүрэжэ ерэнэб гэһэн асуудал хүдөөгэй сомон дарганарта табиһан байнабди.

Тарас Евреев, Хурамхаанай Арзгун нютагай сомон дарга: 
- Нютагтаа энэ тэрэ ажал бүтээхэ гэжэ бидэ элдэб янзын түсэлнүүдтэ оролсодог гээшэбди. Нёдондо «Соёл» гэһэн уласай түсэлэй аргаар нютагтаа соёлойнгоо байшан һэльбэн шэнэлээбди, мүн тиихэдэ нютагыемнай уһаар хангаха, сабшалангыемнай уһалжа байха һубагууд шэнэлэгдээ. «Арадай һан» (Народный бюджет) гэһэн түсэлөөр музей байгуулжа байнабди. Урид эндэ амбулатори байдаг һэн. Тэрэ хуушарһан байшаниие заһабарилжа, урданай түүхэ гэршэлһэн музей болгохо гэжэ шиидээбди. Гааргын оролдосо ехэтэй зоной туһаар Юрэнхылэгшын грант 
шүүжэ, эндээ аша туһатай ажалнуудые бүтээгээбди. Жэшээнь, хооһорһон гэр шэнэлжэ, айлшадай буудал бэлдээбди. Үшөө һургуулияа дүүргэһээр тэбхэр ой тэмдэглэжэ байһан үетэн нүхэд хүсөө ниилүүлжэ, нютагтаа алибаа ажал хэхэ гэжэ оролдодог. Тэдэнэй һайгаар хүүгэдэй талмайханууд зохёогдоо, һургуулидаа үнэтэ бэлэгүүд барюулагдаа. «Хүдөө һууринуудые хүгжөөлгэ» гэһэн түсэлэй гаршаг доро Хүдөө ажахын яаманай талаһаа мүнгэн оруулагдажа, хүүгэдтэ талмай зохёогообди. Нёдондо эрхим ТОС-уудай дунда үнгэргэгдэһэн урилдаанда эрхимлэжэ, 450 мянган түхэригтэ хүртөөбди. Ямарханшье ажал ябуулхадаа, нютагай бэрхэ хүбүүдэй туһа үгыгөөр юуншье бүтэдэггүй.

Дашанима Цыренжапов, Захааминай Хамни нютагай сомон дарга:
- Ажалаа ябуулха гэжэ зохёогдоһон бүхы түсэлнүүдтэ хабаадалсаха гэжэ оролдодогбди. Ябаһан хүн яһа зууха гэжэ буряад үгэ бии гүб даа. Хажуу тээһээ юумэ хүлеэгээд һууха болоо һаа, ажал урагшаа ябахагүй даа. Хүдөөгэй захиргаанай бюджедэй мүнгөөр нютагтаа юумэ хэжэ шадахагүйлши. Тиимэһээ ТОС-ой талаар түсэлнүүдые зохёожо, урагшатайгаар ажалаа ябуулнабди. Тиихэдэ нютагай зон ехэл эдэбхитэйгээр бүхы юумэндэ оролсодог. Найр нааданай болоходо гү , али шажан мүргэлэй талаар ажал ябуулхада, хажууһаа хараад һуудаггүй. Нютагтаа субарга 
барихадамнай, арад зоной хүсөөр аяар 800 гаран мянган түхэриг суглараа һэн.

Жигжит Будаев, Яруунын Иисингэ нютагай сомон дарга: 
- Сомон дарганар гээшэ арад зоноо бодхоожо, нэгэдүүлжэ ажалаа ябуулха ёһотой гэжэ һанагшаб. Өөһэдөөл оролдожо шармайгаагүй һаамнай, хэн маанадта ерэжэ юумэ хэжэ үгэхэб даа. Тиимэһээ бидэ юушье һаань өөһэдөө эхилээд, саашадаа гүрэндөө хандажа, туһа эридэг гээшэбди. Хүнэй хэһэн ажал харахадаа, аймагайшье, уласайшье түрүүлэгшэнэр саашань дэмжэлсэдэг. Харин юушье хээгүй аад лэ, мүнгэн хэрэгтэй гэжэ асуужа байхадашни, хэн дэмжэхэб даа. Бидэ нютагайнгаа захиргаанай байшан нёдондо шэнээр баряабди. Нютагай бэрхэ, шадалтай хүбүүд модо шулуугаар хамһалсахадань, уран дархашуулнай нэгэдэжэ, байшангаа бодхоогоо. Тиигэжэ ерэһэн бэеэрээ аймагайнгаа засаг дарга Цыденжап Шагдаровта хандахадамнай, тэрэ Озерный ГОК гэһэн эмхиин хүтэлбэрилэгшэдтэй хэлсэжэ, маанадта туһаламжа үзүүлһэн байна. Тиихэдэ гүрэнэй элдэб түсэлнүүдтэ баһал оролсодог гээшэбди. Юрэдөө энэ 10 жэлэй хугасаада нютагайнгаа арад зоной дэмжэлгээр, аша туһаар ажалаа зохёожо ябанаб гэжэ хэлэхэ байнаб. 
Оюна Балсанова, Мухар-Шэбэрэй Хүсөөтын сомон дарга: 
- Сомон даргаар намайе нютагаархидни гурбан жэлэй саана һунгаһан юм. Мүнгэ алтамнай хүрэнэ гэхээр бэшэ. Теэдшье бэрхэшээлнүүдые шиидхэхын лэ тулада энэ тушаалда ерээ хадаа арга шадалаараа ажал ябуулхаяа оролдоноб. Тиихэдэмни нютагаархидни туһална. Жэшээнь, үнгэрһэн хабар соёлой шэнэхэн ордонойнгоо дэргэдэ сэсэрлиг зохёогоо һэмди. Нютагаархиднай модохонуудые худалдан абаад, тарижа үгөө. Иимэрхүү жэшээнүүд олон. Алибаа үүсхэл гаргахадамнай, нютагаймнай урдаа хараха бэрхэ хүбүүд – Баир Зондуев, Баир Раянов, Нима Нимаев, Виктор Жалсанов, Баир Ринчинов, Баир, Саян болон Зоригто Доржиевууд, Сергей Халмактанов болон бусад туһалаадхидаг. Түгнын шулуун нүүрһэнэй уурхайтай зэргэлээд оршодог тула, 
нютагаймнай хүбүүд тэндэ хүдэлнэ. Буряадай хара алта нөөсэлдэг энэ томо байгуулгаһаа туһаламжа эрихэдэмнай, баһал үгы гээдхидэггүй.

Сомон дарганараар холбоо барижа хөөрэлдөөд байхадаа, эдэнэр ехэнхидээ элдэб янзын түсэлэй аргаар ажалаа ябуулна гэжэ ойлгобобди. Ямаршье аргаар мүнгэн хүдөө һуурин ерээд лэ байна, теэд тэрэнээ сэхэ үгэхэдэнь яадаг юм? Юунэй түлөө далан дабхар эмхи зургаануудые дамжа дамжаһаар, хүдөөдэ мүнгэн хүрэжэ ерэнэб? Ухаатай сэсэн засаг баригшад мэдээл юм бэшэ гү даа.