​Хүүюурэй дэргэдэ түрэһэн хүндүүлхы бодолнууд

Гайхамшагта һайхан байгаалитай, эмтэй домтой аршаан булагуудаар баян Түнхэн. Бүри Зүблэлтэ сагай үедэ холо ойгуур суутай болоһон Аршаан нютаг. Эндэл СССР гүрэнэй булан бүхэнһөө ажалша улад ерэжэ, бэе махабадаа амаруулдаг, аргалдаг байһан гээшэ. Мүнөөшье энэ нютаг руу манай гүрэнэй эрхэтэдһээ гадна хари газарһаа хүн зон ерэжэл байдаг. Ажал хэжэ эсэһэн, бэеэ амаруулхаяа һанаһан зониие эндэ жэлэй дүрбэн сагта угтан абадаг юм.

Аршаанта нютаг

Энэ нютаг руу харгылжа эхилһээр үнинэйбди, заримдаа жэлэй хэды дахин ябахашье саг болодог. Ушарынь гэхэдэ, минии наһанай нүхэр Түнхэнэй аймагай Хойто-гол һууринда тоонтотой. Ехэнхидээ нүхэрэйнгөө нютагаар айлшалаад, Улаан-Үдэеэ бусадаг һэмди. Энэ зундаа ехэ сүлөөтэйгөөр Аршаан һуурин ошожо, һайнаар оршон тойронхи газараарнь ябажа хараха, үзэхэ, уһанай суута хүүюур хүрэтэр ошохо зорилготойгоор ерэһэн байнабди. Урид иишэ ябахадаа, юрэл эмтэй аршаанда хүртөөд, һөөргөө бусадаг һэмди.

Энэ удаа ерэхэдэмнай, хоёр долоон хоногой хаалта байжа, хүн зон ехэ үсөөн байба. Түмэр агтаяа «сэргэлхэ» газар дүүрэн. Тиигэжэ түргэн урасхалтай хадын Хэнгэргэ горхониие үгсэн дээшэлбэбди даа. Аршаан һууринһаа холо бэшэ, оройдоол 3-4 модоной зайда Хэнгэргэ горхон хабшуу хабсагай дээрэһээ сэб хүйтэн уһаяа шууюулан унагаадаг. Тэрэл уһанай хүүюур 
харахаяа ехэл олоороо амарагшад тиишээ субадаг юм байна. 
Хадын зүргэ 

Хэдэн мянгаад жэлэй туршада хабсагай һэтэ эсхэжэ, өөрынгөө урасхал олоһон Хэнгэргэ горхоной хоёр эрье хадаа үндэр хаданууд болоно. Тэрэ хадын нюруугаар, ташалангаарнь Байгалай 
колледжын оюутадай 10 гаран жэлэй саада тээ зохёоһон зүргэ байна. Зарим газартань доошоо харахада, хүнэй тархи эрьемэ эгсэ даа. Хэды дахин өөдөө дабшаһаар, доошоо уруудаһаар, одоол түрүүшын уһанай хүүюуртэ тулажа ерэбэбди. Тэндэ ехэл шууяатай, багсаахада, 3 метр үндэрһөө уһан унажа, эбхэржэ байна. Хаража байхада, ехэл гоё, һүрөөтэй, уһаниинь гэжэ худагай 
уһандал сэб хүйтэн, уухада, шүдэн яншана. Дээрэһээ уһанай унахые хаража, шагнажа, хэдышье саг соо һуумаар. Гэр бүлөөрөө бэе бэеэ һэлгэжэ байжа, хэды олон гэрэл зурагуудые сохижо абаа гээшэбибди! Оршон тойрон аргагүй һайхан байгаали, аяншалагшадай амархашье газар зохидоор түхеэрэгдэнхэй.   

Аймшагтай түшэлгэнүүд

Байгаалиин һайханиие үзэхэеэ, нюдөө хужарлуулхаяа ошоһон амарагшад ехэл аймшагтай газараар уһанай хүүюур хүрэтэр ошоно. Ушар юуб гэхэдэ, ябаха зүргэһөө хүнэй халижа доошоо 
унахагүйнь тула хорёо гэхэ гү, али түшэлгэнүүд баригданхай аад, хуу үмхиржэ мууданхай байна. Хүнэй гэнтэ халтиржа унаха болоо һаань, тэрэ хаалтанууд огто барихагүй. Үе- үе болоод лэ, эндэ ябаһан зон элдэб янзын гэмтэ ушарнуудта ородог. Эндэһээ сааша «Дуранай орьёл» (Пик любви) гэһэн хадын үндэртэ гарахадаа, олон зон хадаһаа халтирба, хүл гараа гэмтэбэ гэһэн 
һураг суу гарадагынь мэдээжэ. Теэд хадын зүргын аюулгүй байдалые хэн сахиха ёһотойб? Нэн түрүүн аяншалагшад өөһэдөө ехэл наринаар бэеэ абажа, гэнтын ушарһаа холуур ябахаяа оролдохо болонол даа. Мүнөө жэл энэл хадын үндэрһөө халижа, гэмтэхэшье ушарнууд тохёолдоо. Хоёр гү, али гурбан жэлэй саана Чехи гүрэнһөө ерэһэн аяншан хадаһаа халтиржа 
унаад, наһа бараһан байна. Тиигэбэшье үзэсхэлэн һайхан байгаалида, сэбэр агаарта амарха, дуулгата Саяан хадын үндэртэ гаража, нюдөө хужарлуулха улад олон зандаа.

Болбосон түхэл

Аршаан хүрэжэ ерэһэн айлшадай түмэр агтаяа орхихо тааруу газар гэжэ үгы. Хүүюуртэ хүрэжэ ерэхэдэ, хог суглуулха амһартанууд табяатай байһаниинь һайшаалтай. Теэд дээшээ гараһан улад зоной бэеэ заһаха газар оройдоо обёороогүйб. Магад, үшөө дээшээ гарахада, бэеэ хүнгэлхэ газарнууд баряатай байжа магадгүй. Шууян урдаһан Хэнгэргэ горхоной эрье зубшаад, хэдэн 
модоной зайда худалдаанай дэлгүүр олон жэлэй туршада хүдэлдэг гээд мэдээжэ ааб даа. Наймаашад жэлһээ жэлдэ олошоржо, дэлгүүр үргэдхэгдэжэл байна. 

- Ямар һайхан үльгэрэй орон мэтэ гээшэб? Агаарынь гэжэ сэбэрһээ сэбэр. Зураг мэтэ Саяан үндэр уула хаража эсэнэгүйбди. Хүн зониинь ехэл һайн һанаатай. Одоол һайхан бурханай оронтой жэшэмээр газар, эндэ тоонтотой зон жаргалтай даа. Теэд бүхы юумэн хара сагаантай гээшэ ха юм. 1990-ээд онуудаар түргэн дары бодхоогдоһон һарабша доро наймаашад худалдаа эрхилдэг һэмнай даа. Тэрээндэл адли һарабшанууд эндэхи оршон байдалые нэгэ бага үзэмжэгүй болгоно гэхэ байнаб. Болбосон түхэлтэй жорлон үгы байна, - гэжэ аяар холо Калининград хотоһоо 
айлшаар ерэһэн Елена Оксана хоёр һанамжаараа хубаалдана. 

Түлбэри

Түнхэнэй Үндэһэтэнэй хүреэлэн орохын түлөө, мүн Аршаан һууринай дэбисхэр дээрэ оршодог уһанай хүүюур хүрэтэр ошохо дуратай байбал, мүнгэ түлэхэ ёһотой гэһэн һураг суу Интернедтэ ябана һэн. Энэ талаар асуудалда харюу үгыт гэжэ Түнхэнэй Үндэһэтэнэй хүреэлэнгэй мэргэжэлтэндэ хандаһамнай: «Тусхайтаар асуулта 
бэшэгты», - гэжэ харюусаһан юм. Эндэ тэмдэглэгдэһэн дутуу дунданууд Үндэһэтэнэй хүреэлэнгэй мэргэжэлтэдтэ табиһан тусхай асуудалда тоолоходо болоно.