Буряад Уласта Этигэлэй хамбын найр наяраа

Бандида хамба ламанарай үндэр тушаалай байгуулагдаһаар 257, Этигэл хамба ламын газар дэлхэй дээрэ түрэһөөр 169, Этигэл хамба ламын арад зондоо дахин бусаһаарнь 19 жэлдэ энэ найр наадан зорюулагдаа.

Энэ үдэр Буддын шажантанда ехэ удха шанартай, нангин үдэр гээд хэлэхэдэ болохо. Этигэл хамбын арад зондоо бусаһаар байдал хубилаа. Һүзэгтэнэй һэжэг усадхаһан, һүзэггүйшүүлые бодолгото болгоһон эрдэни мүнхэ бэетэй арадаймнай һүлдэ сахюусан - Этигэлэй хамба лама.

Сентябриин 10-ай эртэ үглөөнһөө Ивалгын дасанда 12-дугаар Бандида хамба лама Даша-Доржо Этигэловтэ Мандал үргэлгын хурал эхилээ. Ковид хамшагһаа боложо, хуралда ганса ламанар хабаадаа. Заншалта ёһоороо Эрын гурбан наадан: бүхэ барилдаан, мори урилдаан, һур харбаан үнгэрөө.

Урилдаануудай нээлгын баярай урда мянганһаа үлүүтэй хурьгадые тарааһан хонишодые ёһолон хүндэлөө. Тиигэжэ Сэлэнгын аймагай Ноёхон тосхоной Баир Цыдыпов 1600 хурьга, Зэдын аймагай Үшөөтэй нютагай Эдуард Нимаев 1500 хурьга, мүн Хяагтын аймагай Ехэ Нуга нютагай Виталий Самбуев 2100 хурьга бусад зондо тарааһанай түлөө Ивалгын дасанай дархашуулай бүтээһэн тусхай тэмдэгтэ хүртөө.

“Ниигэмэй хонин һүрэг” гээд алдаршаһан хэмжээ ябуулга үрэжэлтэйгөөр хүгжэжэ байна. Энэ үйлэ хэрэгые хамба лама Дамба Аюшеев өөрөө ударидажа, арад зоноо баян, шадалтай болгохо гэжэ оролдоно.

Этигэлэй хамбада зорюулагдаһан найр наадан гурбан үдэрэй туршада үнгэрдэг юм. Түрүүшын үдэр 1-дүгээр Бандида хамба лама Дамба -Даржаа Заяевай мүндэлһэн Отсон хаан гэһэн газарта лама санаартан уншалга үнгэргэдэг. Хоёрдохи үдэртэнь Оронго нютагай хажууда Этигэлэй хамбын түрэһэн Үлзын Добо гэжэ газарта баһал хэмжээ ябуулганууд болодог, мүн тиихэдэ гурбадахи үдэр Ивалгын дасанда заншалта ёһоор Эрын гурбан наадан эмхидхэгдэдэг болонхой гээшэ. Энэшье удаа ехэ һайнаар хэмжээ ябуулга үнгэрөө.

Нээлгын баяр ёһололдо Буряадай соёлшод концерт-наада харуулаа. Тэрэнэй һүүлээр тамирай гурбан зүйлөөр эрэшүүлэй дунда мүрысөөнүүд эхилээ.

Һур харбагшад яһала олоор суглараа. Олон хабаадагшад Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогһоо морилон ерээ.

- Этигэл хамба ламын найр наадан жэлэй дүн гаргалгын гол урилдаан болодог гээшэ. Хабарай дулаахан үдэрнүүдһээ эхилээд, бүхэли зунаа һорилго хэжэ, Этигэлэй хамбын адиста хүртэхэ гэжэ харбагшаднай оролдодог. Үндэһэтэнэй буряад харбалга хадаа юугээрээ һонин бэ гэхэдэ, наһанай хизаарлалтагүй. Жэшээлхэдэ, мүнөө нааданда эгээл наһатайнь - бултанда мэдээжэ харбагша Цэрэн-Доржо Намдакович Магаков. Халдабарита ковидһаа боложо, хоёр жэлэй туршада мүрысөөнүүд үсөөнөөр үнгэрнэ. Тиин Ивалгын дасан ерэхэ дуратайшуул олон байба. Манай тамирай зүйлдэ анхарал табижа, туһалжа, дэмжэжэ байһандань, харбагшадай зүгһөө Хамба лама Дамба Аюшеевтэ ехэ һайниие хүргэхэ байнаб, - гэжэ Буряадай Заншалта һур харбалгын федерациин юрэнхылэгшэ Дмитрий Галсанов хэлэнэ һэн.

Энэ удаа эрэшүүлэй дунда Сүүгэлэй дасанай түлөөлэгшэ Балданжаб Жаргалов эгээл мэргэн байжа, түрүү һуурида гараа.

Эхэнэрнүүдэй дунда Хойморой дасанай Надежда Харитонова түрүүлээ.

«Хүлэг минии, һалхи татан гүйлгыш»

Мори урилдаашадай дунда зургаан зайда тэмсээн эмхидхэгдээ - ехэ наһанай, шүдэлэн, дааган, хизаалан, хатар, эрлиз. Ехэнхи зайнуудта Балдан-Брейбун дасанай морид түрүүлэн ерээ.

Барилдаан

Заншалта ёһоороо буряад барилдаан зоной анхарал татаа юм ааб даа. Дасанай стадион дээрэ тамиршад гурбан шэгнүүртэ уулзаа. Этигэлэй хамба ламада зорюулагдаһан түрүүшын найр наадан 2004 ондо үнгэржэ, аргагүй олон зоной анхарал татаа бэлэй. Тиихэдэ 75 болон 75-һаа дээшэ хоёр шэгнүүртэ тамиршад анамана барилдаа бэлэй. Этигэлэй хамбын адиста хүртэһэн түрүүшын абарганууд гэбэл, Баргажан дасанай Михаил Дамбиев болон Улаан-Үдын дасанай Олег Болонев хоёр болоно. Буряад барилдаанай “профессор” гээд алдаршаһан Михаил Дамбиев иигэжэ хөөрэбэ:

- Би тиихэдэ 26-тай байгааб. Буряад барилдаанай урилдаанууд үнгэрдэг байгаа: Майдари Хуралай, Сагаалганай, мүн тиихэдэ Сурхарбаан, нютагай нааданууд. Тэрэ сагһаа хойшо ехэ уһан урдаа, арбан найман жэл соо олохон абарганууд тодорон гараа. Заримашуулынь нэгэтэ бэшэ абарганууд болоо. 2008 онһоо 63 кг шэгнүүр оруулагдаа, тиигэжэ бэеэр хүнгэн тамиршад хабаадаха, илаха аргатай болоо. Мүнөө 12 наһатай үхибүүдэй дунда абсолютна тэмсээн үнгэрдэг. Ковидһаа боложо, энэ жэл үнгэрбэгүй. Ерэхэ жэл үнгэргэхэ байхабди гэжэ ехэ найданабди. Тэдэмнай хара багаһаа урдаа зорилго табяад барилдана гээшэ ааб даа. Урга ургаһаар лэ, томошуулай тоодо орожо барилдана. Минии түрүүшын нааданда барилдахада, ганса 75 кг 130-аад бүхэшүүл байгаа. 6-7 дабаа гаража, хахад финалда орооб. Намтай хамта Агын гурбан барилдаашад, нэрлэбэл, Жамсо Лхамажапов, Болот Базаров, Дамдин Тумуров байгаа. Финалда орохын түлөө Болот Базаровтай барилдажа илаад, финалда Дамдин Тумуровтай уулзааб. Шүүгээд, абаргын соло дуудуулааб. Тиихэдэ дүрим ондоо байгаа, барилдаха сагай хэмжээн гэжэ үгы байгаа. Тиимэһээ һүниин боро хараанда түмэр хүлэгүүдэй гэрэл доро барилдаха ушарнууд бологшо һэн. Мүнөө дүрим хубилаа. Сагай хэмжээ оруулаабди. Үгтэһэн саг соо диилээгүй һаань, бүһэ баряад, “хаан бариса”, ородоор хэлэбэл, “глубокий захват” гэжэ барилдаанай арга хэрэглэдэг. Олон мэхэ гохонууд, арга дүримүүд элбэг болоо. Бидэ һая барилдажа байхадаа, өөһэдөө дүримүүдые бии болгожо нэрлэдэг байгаабди. Залуушуул тэрэ дүримүүдээр һорилго хэжэ, ехэ бэрхэнүүд болоо. Хүгжэлтын талаар хараад хэлэбэл, ехэ дэлисэтэй тэмсээнүүд олоор үнгэргэгдэдэг болоо. Тэндэнь 500-600 хабаадагшад оролсоно. Һургуулиин үхибүүд эдэбхитэй хабаадана. Шүүлгэнэй шанар дээшэлээ. Буряад барилдаанай арга дүримүүдэй талаар ургажа байгаа улаан бургааһадта һуралсалай дэбтэр-ном гаргаха түсэб байна. Заал һаа зурагтай байха ёһотой. Мэдээсэл суглуулагдана. Энэ жэлдэ гү, али ерэхэ жэлдэ тэрэ ном бүтээхэ гэжэ оролдохобди.

Этигэл хамба ламын нааданай эгээл оло дахин абарга хэн болохоб гэжэ барилдаашад дундаа урилдадаг байжашье магад. Аяар таба дахин Баргажанай дасанай Баянгол нютагай Иван Гармаев 75 кг шэгнүүртэ абарга болоһон юм. Энэ габьяадань үшөө бусад тамиршад хүрөөгүй байна. Мүнөө Иван Гармаев мяха ургажа томожоод, хүндэ шэгнүүртэ барилдаха гэжэ шиидээ:

- 2007 оной түгэсхэлэй шатада Бата-Далай Дамбаевтай, 2008 ондо Владимир Гатаповтай, 2009 ондо Батажаргал Банзаракцаевтай, 2010 ондо Вандан Базаровтай, 2012 ондо Артём Раднаевтай гаража, бултыень диилээд, таба дахин абаргын соло дуудуулааб (энеэнэ).

18-дахияа үнгэргэгдэһэн тэмсээндэ Этигэл хамба ламын адиста хүртэхын түлөө олон тамиршад ерээ. Хэлэлтэйнь гэхэдэ, шанга залуушуул урган гаража байна. Тиин 63 кг дүй дүршэлтэй Сартуул-Булагай дасанай Евгений Гармаев Баргажанай дасанай залуу бүхэ Алексей Монтоевто бүһэ дээрэ шүүгдэшөө.

75 кг шэгнүүртэ Хурамхаанай Артём Раднаев Ивалгын дасанай Баясхалан Гомбоевой нюргыень шоройдуулжа, абаргын соло дуудуулаа. 75-һаа дээшэ шэгнүүртэ Агын дасанай суута барилдаашан Цыбик Максаров Балдан-Брейбун дасанай залуу бүхэ Роман Санжеевые диилээ.

Этигэлэй Даша-Доржо хамба ламадаа зальбаржа, газар дэлхэйн амитан зон арбан хара нүгэл хэнгүй, жаргалтай ажаһууха зэргэтэй. Арбан сагаан буян үйлэдэжэ, ажамидаржа байһан нютаг нугадаа туһатай байхые хүн бүхэн оролдохо ёһотойл даа. Буянтайл байһан хадамнай бидэндэ Этигэл хамбамнай бусажа ерээ гэжэ һанагдана. Тэрэ буянгаа алдангүй, саашань дэлгэрүүлхэ гээшэ Буряад Уласай ажаһуугшадай уялга мүн.