862
Буряад Уласай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай һурагшадай дурсалгануудые дурадхахамнай. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда ябаһан түрэлхид тухайгаа үхибүүд бэшэнэ.
8-дахи “а” ангиин Бадмаев Баясхалан:
Үбгэн баабаймни Яруунын аймагай Эгэтын-Адаг тоонтотой. Бүхэриг, ажалша малша, һайхан сэдьхэлтэй, сэб сэхэхэн зантай хүн, олон үгэгүйхэн, ажалаал хэжэ ябаха даа. 1947 ондо зүүн гүүртэдэ һаалишанаар хүдэлжэ байһан хайрата Намсалма эжынь үбдэжэ наһа бараа һэн. Цыремпил Манжиповичай баабайнь баһал дайнһаа бусаагүй даа.
Эртэ хабар 12 наһатайхан байһан Цыремпил долоотойхон Дулмажаб дүү басагаяа, табатайхан Шираб-Нимбу дүү хүбүүгээ дахууланхай нэгэ үнеэгээ тугалтайнь туугаад, Цэдэбэй эжы Мухаадай нагаса абгайдаа 20- ёод модоной газарта оршодог Маарагтын Һэтэрхэй ерээ һэн. Хайшан гэжэ эдэ багахан үхибүүд холын харгы зам гаталһан юм даа?! Тэдэ хоёр дүүнэртээ аргагүй мээхэй һэн: тэдээндээ һүмбэй, зөөхэй эдюулхэ.
Цыремпил Манжипович һүнэйнгөө машинын амһартыень угаахадаа, аргагүй нарин нягта, саб-яб байса угаагаад, аршаад хэдэг һэн. Үхэрөө хабаржуулаад, дулаан тээшэ нютагаа ябагша һэн. Түрэл колхоздоо жолоошоноор эрхимээр олон удаан жэлдэ хүдэлжэ, наһанайнгаа амаралтада гараа һэн. Нёдондо жэл бурханайнгаа орондо ябашоо даа. Би хододоо үбгэн баабайгаа һайхан сэдьхэлээр һанажа ябахаб.
8-дахи “а” ангиин Сандипова Сарюна:
Минии элинсэг нагаса аба Хандажапов Содном Банзаракцаевич 1917 ондо Зэдын аймагай Цагаатай нютагта түрөө. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхэдэ, политругаар мордоо һэн. Дайнда баатаршалга гаргаһанайнь түлөө Улаан Одоной орденоор шагнагдаа. Тэрэнэй хажуугаар олон тоото медальнууд энгэрыень шэмэглэдэг һэн. Политкомиссар ябаһанаа, дайн соогуур лейтенантын нэрэ зэргэдэ хүртөө.
Нэгэтэ шанга тулалдаанда ехээр шархатажа, үрөөһэн гаргүй болоод, 1943 ондо дайнһаа гэртээ бусаа. Гэр бүлэтэй боложо, гурбан үхибүүдые үндылгөө. Гэрэйнгээ ажалай хажуугаар буряад сонин ба сэтгүүлнүүдтэ сурбалжалагшаар ажаллаа. Дайнай жэлнүүдые дурсан, “Кавалеристы в боях за Родину”, “Мои однополчане” г.м. номуудые бэшээ. Эдээн соогоо сугтаа ябаһан нүхэд тухайгаа дулааханаар дурсанхай.
Содном Банзаракцаевич Хандажапов 1992 ондо наһа бараа һэн. Би хододоо хүндэтэ баабайгаа һанажа ябадагби.
8-дахи “а” ангиин Намжилова Аяна:
Дамбаев Цыренбазар Очирович 1924 ондо Хэжэнгын аймагай Ушхайта нютагта түрөө. Бага наһанһаа хойшо дуунда ехэ дуратай байһан юм. Багахан шүлэгүүдые ба дуунуудые өөрөө зохёодог бэлэй. 7-дохи класс дүүргээд, нютаг дээрээ “Комсомол” колхоздо хүдэлөө.
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхэдэ, колхоздоо хүдэлжэ ябатараа, 1942 ондо дайн сэрэгтэ абтажа, 284-дэхи полкын 86-дахи стрелково дивизидэ ябаа. 1944 ондо хүндөөр шархатаад, долоон һара соо Удмуртын АССР-эй госпитальдо аргалуулжа хэбтээ.
Эхэ оронойнгоо ашада хэһэн габьяагайнь түлөө “Алдар Солын III шатын орденоор” 1947 оной ноябриин 6-да шагнагдаа. Мүн тиихэдэ “За оборону Ленинграда”, “За Победу над Германией”, “За Победу над Японией” гэһэн медальнуудта хүртэһэн юм.
Агууехэ дайнай дүүрэхэдэ, нютагаа бусажа, гэр бүлэтэй боложо, үри хүүгэдтэй болоо. 1960 ондо наһа бараа. Би элинсэг баабайдаа доро дохиноб!
8-дахи “а” ангиин Гумпылова Юлия:
Цыбенов Доксон Санданович минии эжын нагаса баабай болоно. Тэрэ 1927 ондо Яруунын аймагай Нарһата һууринда түрөө. Дайнай үедэ долоон класс дүүргээд, загаһашадай бригадада хүдэлжэ эхилээ.
1944 ондо сэрэгэй албанда мордоһон байна. Зенитчигээр албанда ябаһан юм. 15811- дэхи частиин ахалагша лейтенант ябаһанаа, ротын старшина болотороо ургаа. Япон дайнда хабаадажа, “За Победу над Японией” гэһэн медальда хүртөө. Һүүлдэнь долоон жэлэй сэрэгэй албанда ябаа.
Дайнай һүүлээр нютагаа бусаад, комбайнер, түмэршэ дарханаар хүдэлөө. 1957 ондо “За освоение целинных земель” гэһэн медальда хүртөө.
Аханарынь баһал дайнда мордоо: Цыбенов Сандак Санданович, 1942 ондо Москва шадарай тулалдаанда наһа бараһан, Цыбенов Бабу Санданович амиды нютагаа бусаһан.
Манай элинсэг баабай залуугаар, оройдоол 60 гараад, наһа бараһан байна, тиигэбэшье бидэ, үхибүүдынь, аша гушанарынь, баабайгаа мартадаггүйбди, дурдажа, һанажа ябадагбди. Би ехэтэ омогорхожо, баатар элинсэгтэйб гэжэ һанажа ябадагби.
8- дахи “а” ангиин Найданова Юлия:
Минии элинсэг нагаса аба Урбатов Андрей Олоевич (1901- 1944) Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда Тула хото хамгаалжа, ахалагша сержантаар ябаа. Энэ ехэ тулалдаанда хоёр дахин хүндөөр шархатаад, амиды гарасалдаа. Һүүлээрнь Ленинград хото дайнайнгаа зам үргэлжэлүүлжэ, тэндэ шуһата байлдаанда ами наһаяа үгэһэн намтартай. Ленинградта хамтын хүүртэ хүдөөлүүлэгдэнхэй.
Цырендолгор БАДМАЦЫРЕНОВА, Буряад Уласай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай буряад хэлэнэй багша
