Мүрдэгшын ажалай муу, һайн таланууд

1918 оной октябриин 5-да хуули буса аашануудые һүйдхэдэг зонтой тэмсэхэ, һэргылэмжын ажал ябуулха зорилготой уголовно бэдэрэлгын албан байгуулагдаһан түүхэтэй. 100 гаран жэлэй туршада тэрэ хүгжэлтын бэлэн бэшэ харгы гаталжа, дотоодын хэрэгүүдэй албанай таһаршагүй нэгэ хубинь болонхой.

Ниитын болон гүрэнэй байгуулалтын урдаһаа эсэргүү ябадал гаргаад гү, али алуур дээрмэ хэһэнэй удаа тэрьелжэ ошоһон зониие бэдэрхэһээ эхилээд, нилээд хүндэ ажал гэжэ ойлгохо хэрэгтэй. Намарай дунда һарын 5-да тус албанай хүдэлмэрилэгшэдэй мэргэжэлтэ һайндэр тэмдэглэгдэдэг юм. Һайндэртэй дашарамдуулан, уголовно бэдэрэлгын таһагай үдэр бүриин ажалтай уншагшадаа дүтөөр танилсуулха гэһэн һэдэлгэмнай тиимэшье бэлэн хэрэг бэшэ байба. Ушарынь гэхэдэ, мүнөө алба гаража байһан мэргэжэлтэнтэй хөөрэлдэхэ гэбэл, МВД-гэй ноёд һайдта далан дабхар мэдүүлгэ бариха, юрэдөө, хүн бүхэнһөө шахуу зүбшөөл абаха хэрэгтэй. Тиимэ ушарһаа сагдаагай ажалда олон жэлдэ хүдэлһэн, мүнөө амаралтада байһан милициин майор Бимба Сагбаевич Гомбоевтой хэһэн хөөрэлдөө дурадханабди.

- Сайн байна, Бимба Сагбаевич! Нэн түрүүн мэргэжэлтэ һайндэрөөртнай амаршалнаб! Сагдаа болохо гэһэн һэдэлгэ хаанаһааб? Үхибүүн ябахаһаа хойшо һанаһан хүсэл гээшэ гү? Хэды онһоо эхилжэ, дотоодын хэрэгүүдэй таһагта алба хааһан байнабта?

- Дунда һургуулияа дүүргэһэнэй удаа сэрэгэй училищида һураха һанаатай Новосибирск хото ошобоб. Тэндэ һарын туршада шалгалта барижа, бэе тамирай талаар хэдэн туршалгануудые дабажа ябатараа, хари хэлэнэй шалгалтада унааб. Нютагтамнай хари хэлэнэй багша үгы байжа, бидэнэр һургуулида англи хэлэ үзэхэ аргагүй байгаабди. Гансал тэрээнһээ боложо, сэрэгэй курсант боложо шадаагүйб. Тиигэжэ түрэл Хурамхаанай Гаарга нютагаа бусаад, кочегараар, хонишоноор ажаллажа үбэлжөөд, тэрэл хабартаа сэрэгэй албанда татагдаа һэм. Армиин һүүлээр Д. Банзаровай нэрэмжэтэ багшын дээдэ һургуулида һуража гарааб. Дээдэ һургуулиин һүүлээр багшаар, райком комсомолдо инструктораар ажаллажа байтараа, дотоодын хэрэгүүдэй таһагай даргын урилгаар сагдаагай ажалда ороһон байнаб. Энэмнай 1985 он. Тэрэ гэһээр таһалгаряагүй 15 жэлэй туршада алба хаагааб.

- Ондоо ажалда хүдэлхэ юм аад гэжэ заримдаа һанадаггүй һэн гүт?

- Милиисын ажал гээшэ ехэл һонирхолтой, тэрэ мүртөө амаргүй хүндэ ажал бшуу даа. Хүн һайн ябахадаа, хэзээдэшье сагдаада хандахагүй. Ямар бэ даа нэгэ бэрхэшээлтэй ушархадаал хандадаг. Шинии ашаар худал хуурмаг, хара сагаан элирхэдэнь, ехэхэн сэдьхэлэй тэжээл абахаш. Залуухан наһандаа шэлэһэн харгыһаа нэгэтэшье хадууржа үзөөгүйб. Хулгай худал, тонуул дээрмэ хэһэн зониие хуулиин ёһоор мүрдэжэ, сүүдтэ үгэхэ гээшэ манай ажалай гол зорилго болоно. «Ой модон үндэртэй набтартай, хүн зон һайтай муутай» гэһэн урданай сэсэн үгэ бии гүб даа. Бүхы юумэн нэгэ жэгдэ байдаггүй, энэмнай дэлхэйн жама ёһо ха юм даа.

- Танай ажал хүндэтэйшье һаа, ехэл хүшэр ажал гээд та тэмдэглэбэт. Тэрэ үедэ сагдаагай ажал ямар байгааб? Юрэ бусын ушарнууд тухай хөөрэжэ үгыт?

- Манай Хурамхаанай аймагай Майск тосхондо ойн ажахын томо үйлэдбэри тэрэ үедэ хүдэлдэг байгаа. Тэндэ манай гүрэнэй элдэб булангуудһаа хүн зон ерэжэ, ажалда ородог һэн. Одоол элдэб зон ябаха даа. Минии сагдаагаар хүдэлжэ байха үедэ Майск тосхондо хулгай, зарим ушарта алалсааншье болобо гэһэн мэдүүлгэнүүд яһала орохо. Ой тайгын гүн соо оршоһон ажалшадай отог руу ошожо, хэдэн үдэрөөрөө мүрдэлгын ажал ябуулха саг ерэдэг һэн. Нэгэтэ хуули хазагайруулһан зэмэтэниие бэдэржэ, хойто урда хоёр хадынгаа уулзуур хүрэтэр ошобобди. Ажалшадай байрада хүрэжэ ерэхэдээ, гансал нэгэ зэмэтэнииень барижа шадаабди. Бэшэниинь тэрьедэнхэй. Бусаха замдаа автомашинаяа шабарта унагаагаад, тэрэ зэмэтэнээ хүтэлжэ, ябагаар харгыгаа үргэлжэлүүлбэбди. Ябаһаар байтараа, хабсагайгаар модо шэрэдэг трактор обёорбобди. Сугтаа ябаһан нүхэдни, бишье тиимэ томо трактор ябуулжа шадаха бэшэбди. Тэрэ баригдаһан хүнһөө: «Энэ трактор мухарюулжа шадаха гүш?» – гэжэ асуухадамнай, «Шадахаб», - гэбэ. Арай шамай гэжэ трактор абяа гаргажа, һөөргөө машинадаа ошоод, шабарһаа гаргаа бэлэйбди. Иимэрхүү ушарнууд нэгэтэ бэшэ дайралдадаг байһан ааб даа.

- Уголовно бэдэрэлгын албанда хэды жэл хүдэлөө гээшэбта? Тэндэ ажалладаг хүн юугээрээ юрын хүнһөө ондоо байха ёһотойб?

- Ехэнхидээ мүрдэгшын ажалда ябаалби даа. Һүүлдэнь амаралтада гарахынгаа урда уголовно бэдэрэлгын таһагта алба хаагааб. Тус албанда хүдэлхэ гэбэл, нэгэ бага ондоохон бодолтой, ухамайшалан бодомжолхо шадабаритай, бүхы юумэ уридшалан түсэблэжэ хараха аргатай байха хэрэгтэй бшуу. Хүн зоной сэдьхэлэй байдал (психологи) һайн мэдэхэ, тааруу зохидоор арад зонтой зугаалха, зүжэгшэнһөө өөрэгүй талаан бэлигтэй байха ёһотой. Эгээл иимэ зоноор нүхэсэжэ, олон жэлэй туршада ажаллааб. Эдэ үнэн нүхэд тухайгаа нэгэ бага хөөрэжэ үгэхэ хүсэлэнтэйб. Уголовно бэдэрэлгын албанда бүхы наһаараа хүдэлһэн милиисын майор зэргэтэй Жаргал Доржиевич Галсанов ехэл һайн һанаатай хүн һэн. Бурханһаа үгтэһэн дууша һайхан хоолойтой, хүхюун, дорюун зантай байгаа. Тиихэдэ талаан бэлигтэй бэдэрэгшэ, милиисын подполковник Ламуев Сергей Содбоевич, Хорганов Бадма Мудаевич, Будаев Борис Цыренович гэгшэд болоно даа. Иимэл зоноор нэгэ үедэ хүдэлхэ хуби заяатай байһандаа баяртай ябадагби. Бэрхэ мүрдэгшэдэй ашаар Хурамхаанай аймагай дотоодын хэрэгүүдэй таһаг мүрдэлгын ажал һайн ябуулжа, зэмэтэниие элирүүлһэнэй түлөө хэды дахин Буряад Улас дотороо түрүү һуурида гараһан байха.

Ямаршье сагта үдэрэй тодхор боложо, гэмтэ ушарнууд тохёолдодог гээшэ. Бидэ ходол хүн зонойнгоо тала барижа, үнэн худалыень элирүүлхэ, туһалха гэһэн зорилготойгоор ажалладаг байгаабди.

- Мүнөө сагта полициин ажал ондоо болоо гү, юун гэжэ һананат?

- Минии һая ажалда ороходо, яагаашье һаа, амгалан саг байгаа. Һүүлээрнь хэнэйшье мэдэһээр, хэсүүхэн 90-ээд онууднай ерэжэ, яһала хүлгөөн болоо даа. Тэрэ үедэ бүхы юумэн урбалдажа, тогтонижоһон ажабайдалнай эрид хубилаа һэмнай даа. Харин мүнөөнэй оньһото хэрэгсэлнүүд хүгжэжэ, сагдаагай ажал яһала хүнгэдхөө гэхэ байнаб. Теэд ямаршье үедэ сагдаада алба хааха гээшэ бэлэн бэшэ. Мүнөө минии хүбүүн басаган хоёрни полициин ажалшад. Хүбүүмнай яһала үнинэй хүдэлнэ, подполковник зэргэтэй, харин басагамнай - лейтенант. Хүүгэдэйнгээ хөөрөөнһөө сагдаагай ажал хайшаа хубилнаб гэжэ мэдэдэгби.

- Зай, һайн даа! Сүлөө оложо хөөрэлдэһэндэтнай баяртайбди. Үшөө дахин мэргэжэлтэ һайндэрөөртнай амаршалнабди!