Багшанарые бэлдэхэ баян дүршэлтэй

Д. Банзаровай нэрэмжэ­тэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин бэеын тами­рай, спортын болон аяншалгын факультет байгуулагдаһаар 60 жэлэйнгээ ойн баярые үнгэрһэн жэл угтаһан юм.

Тус факультет дүүргэһэн зон ямаршье һалбарида амжалта­тай ажаллаһаар. Тэдэнэр оюутад ябахадаа, Буряад ороноо холо ойгуур суурхуулжа, элдэб янзын мүрысөөнүүдһээ медальнуудые асардаг һэн. Мүнөө үеын халааншье тиигэһээр бшуу.

Буряадай, мүн бусад можо хи­заарнуудай дунда һургуулинуудта бэеын тамирай хэды олон багшанар ажалланаб даа! Тоолохын аргагүй. Тэдэн энэл факультет түгэсхэһэн ха юм.

60 жэлэй ойн баярта зорюулаг- даһан эрдэмтэ конференци үнгэр- һэн жэлэй декабрь һарын эхеэр болоһон. Тэндэ хэлэгдэхэдээ, бэеын тамирай факультет спортын габь- яата 27 мастерые, уласхоорондын спортын 80 мастерые, Россиин га­бьяата 34 тренерые бэлдээ. Гадна хэды олон эрдэмтэд, ниитын ажал ябуулагшад, олзын хэрэг эрхилэг­шэд, ноёд һайд, зэбсэгтэ сэрэгүүдтэ, полицида ажалладаг зон энэ факультедһээ “далижан” гарааб.

Спортын зүйлнүүдэй болон аян­шалгын кафедрада дүй дүршэлтэй, бэлигтэй багшанар ажаллана. Тус кафедрые даагша педагогикын эрдэмэй кандидат, сүлөөтэ барил­даагаар СССР-эй спортын мастер Батор Владимирович Дагбаевтай хөөрэлдөө эрхилбэбди.

- Батор Владимирович, та­най даажа ябаһан кафедра хэзээ байгуулагдаһан бэ?

- Манай бэеын тамирай факуль­тедтэ гурбан кафедра бии. Факульте­дэймнай декан Дмитрий Геннадье­вич Петренко - баһал манай шаби юм. Абань санаар гүйлдэгшэдые бэлдэдэг байгаа. Өөрөөшье сана­шан юм.

Спортын зүйлнүүдэй болон аян­шалгын кафедрамнай тиимэшье үнинэй бэшэ. Тодорхойлон хэлэбэл, түрүүн спортын зүлнүүдэй кафедра гээд амяараа байгаа. Ударидагшань Василий Буянтуевич Гармаев һэн. Тэндэ спортын олон зүйлнүүдээр һорилго хэдэг һэн - гимнастика, хүнгэн атлетикэ, баскетбол, во­лейбол болон бусадые багшанар заадаг байгаа. Тиихэдэ спортын менеджментын болон аяншалгын кафедрые би даагаад ябадаг бай- гааб. Теэд саг хубилжа, оюутад үсөөн боложо, бюджетнэ һууринуудай үгы болоходонь, оюутад ерэхэеэ болёо. Тиихэдэнь лэ энэ хоёр ка­федрые холбохо гэжэ шиидхэбэ­ри абтагдаһан байгаа. Мүнөө би хүтэлбэрилэгшэнь болоод ябанаб.

- Оюутадай үсөөн болоходо, баг­шанар баһа хороно гү?

- Оюутад үсөөн болоо гэжэ булта мэдэнэбди. Олон багшанар ажалһаа ябаха баатай болоо. Урид манай кафедрада 17 багшанар байдаг һаа, мүнөө 7 багша үлөөд байна. Оюу­тадай үсөөн болоходо, ажал бага болоо бэшэ ха юм даа. Эдэ үлэһэн багшанарта ажалынь хоёр дахин нэмэгдээ. Салингай талаар тэрэнь ойлгогдоогүй.

- Салингай асуудал һонин бай­даг. Мүнгэнтнай хаанаһаа буунаб?

- Мүнгэмнай федеральна һанһаа буудаг. Теэд һүүлэй жэлнүүдтэ яда­маг болонхой. Федеральна зиндаа­тай дээдэ һургуулинуудай багшанар һайн салин абана. Харин салингай талаар асуудал заримандаа хурсаар тобойжо гарана.

- Танай кафедрада долоон баг­шанар ажаллана гэжэ хэлэбэт. Хэд бэ?

- Манай кафедрада эрдэмэй доктор, профессор Александр Еме­льянович Павлов ажаллажа байна. Дээдэ һургуулида аяар 1980 онһоо эхилээд хүдэлнэ. Факультедэй де­канаар, һүүлээрнь проректорээр хүдэлһэн юм. Манай университед­тэ диссертацинуудые хамгаалдаг Зүблэлэй гэшүүн гээшэ. Дүршэл ехэ­тэй хүндэтэ багшамнай гээшэ.

Үшөө тиихэдэ Василий Буянтуе­вич Гармаев байна. Тайска боксоор спортын мастер нэрэтэй юм. Мо­сквада бэе тамирай болон спортын түбэй дээдэ һургуулида эрдэмэй кандидадай нэрэ зэргэ хамгаал­жа ерэһэн. Кафедрые даагшашье ябаа. Хэдэн жэлэй туршада залуу мэргэжэлтэдые бэлдэн гаргадаг “Worldskills” гэһэн ябуулгада хабаа- дана. Өөрынгөө һайн дураар оюу­тадые энэ шэглэлээр бэлдэнэ. Ли­цензи зүбшэлнүүдые абанхай яһала амжалтатай хүдэлнэ. Оюутадынь уласай, регион хоорондын урилдаа- нуудта амжалта туйлана. Василий Буянтуевич һайн һоригшо юм. Тай­ска бокс, ушу-сяньда, армиин гар тулалдаагаар оюутадые бэлдэдэг һэн. Нэгэ шабинь Европын чемпи­он болоһон. Теэд һоригшын ажал баһал бэлэн бэшэ - шабинараа дээ­дын дивизиондо оруулжа, Европын, дэлхэйн мүрысөөнүүдтэ хабаадуулха гэбэл, ехэхэн мүнгэ алтан хэрэгтэй. Гүрэнһөө үгтөө юм ааб даа - харин тэрэнь бага. Мүнгэ бэдэржэ эсээд юм гү даа, һоригшын ажалаа орхихо баатай байгаа. Мүнөө багшална, гад­на эрдэмэй талаар шэнжэлгэнүүдээ үргэлжэлүүлһээр юм.

Хүнгэн атлетикээр СССР-эй спор­тын мастер, Россиин бэе тамирай габьяата ажалшан, мэдээжэ багша - Надежда Николаевна Суворова ма­най кафедрада хүдэлдэг. Хүнгэн ат­летикээр эрхим тренернүүдэй нэгэн гэжэ тоодо оронхой, Бүхэроссиин зиндаагай шүүгшэ юм. Шабинарынь Россиин суглуулагдамал командада ородог. Юрэдөө ехэ шанга багша.

Уһанда тамаралгын багша На­талья Григорьевна Филимонова баһал тамиршадай дунда мэдээжэ, габьяата багша юм. Үшөө минии оюутан байхада, багшалдаг һэн. Ехэ харюусалгатай, шанга журамтай. Оюутадай хэшээлнүүдээ гээжэ бай­гаад ябаа һаань, миин нюур хаража, сэгнэлтэ, зачёт табихагүй. “Уһан сооһоо хүлэрөөд гарахаар”, - гэжэ энэ багшада заалгаһан оюутаднай энеэлдэжэ байгша.

Үшөө нэгэ бэлигтэй багша, һоригшомнай - Яна Николаевна На­мсараева болоно. Яна Николаевна волейболоор БГУ-гай эрэшүүлэй командын тренер юм. Өөрөө манай дээдэ һургуулиин биологи болон географиин факультет дүүргэһэн. Оюутан ябахадаа, БГУ-гай волей­болой командада наадажа, капитан болоо. Мүнөө һоригшо. Олон жэлэй туршада амжалтатайгаар һорино. Россиин хэмжээнэй мүрысөөнүүдтэ амжалтануудые туйладаг. 6-7 жэлэй саана оюутадай дунда волейболоор Россиин Кубок шүүһэн. Гүрэн соом­най хэды олон шанга команданууд байнаб даа! Тэдээн соо түрүүлжэ гарахань бэрхэтэй даа. Яна Николаев­нагай ударидалга доро манай дээдэ һургуулиин команда түүхэтэ илалта туйлажа шадаа. Һорилгын ажалай хажуугаар Яна Николаевна волей­болоор хэшээлнүүдые үнгэргэдэг. Мүнөө бэе тамирай факультедэй де­канай эмхидхэлэй, хүмүүжүүлгын та­лаар орлогшо юм. “Оюутадай хабар” гэхэ мэтэ хэмжээ ябуулгануудта оюу­тадые бэлдэжэ эмхидхэдэг гээшэ.

Бидэ үшөө аяншалгын талаар мэргэжэлтэдые бэлдэнэбди. Энэ шэглэлээр Ирина Ивановна Стар­кова гэжэ ехэ бэрхэ багша ажалла­даг. Ирина Ивановна социологиин эрдэмэй кандидат нэрэтэй. Фа­культедэй деканай эрдэмтэ ажалай талаар орлогшоор томилогдонхой. Саарһа гуурһандаа мэргэн, оюута­дай, багшанарай дунда залуушье һаа, хүндэтэй лэ. Аяншалгын талаар олон шэнжэлгэнүүдые хэдэг, өөрөө Санкт-Петербургын университет дүүргэһэн юм.

- Мүнөө сагта һургуулинуудта багшанар дуталдана гээшэ. Мэргэ­жэлээ һэлгэжэ, багахан болзор соо һуража, бэе тамирай багша болохо зониие яагаад һурганабта?

- Мүнөө сагта олон һургуули- нуудта багшанар дуталдана. Гол шал­тагааниинь мэдээтэй - салиниинь бага ха юм даа. Теэд һургуули бүхэндэ бэе тамирай багша байха ёһотой. Манай дээдэ һургуулида “Институт непрерывного образования” гээд бии. Тэндэ хахад жэлэй туршада физкультурын багшын мэргэжэл­дэ һурганабди. Баир Намдакович Найданов тус институдта ажаллажа байхадаа, бэе тамирай багшана­рые бэлдэхэ таһаг нээжэ, ажалыень эхилһэн байгаа. Би 5-6 жэл соо даа­гаад ябааб. Мүнөө Ирина Ивановна даагаад ябана. Бүхы багшанар тэндэ хабаадуулагдадаг.

- Зай, мүнөө өөр тухайгаа уншаг­шадтаа хөөрэжэ үгыт. Багшын мэр­гэжэл юундэ шэлэһэн байнабта?

- Совет үедэ шэлэһэн мэргэжэ­лээрээ амаралтада гаратараа ажал­ладаг заншал бии байгаа ха юм. Би 4-дэхи ангиһаа барилдажа эхилээд, һоригшо болохоб гэжэ ухаандаа бата бэхеэр ойлгоо һэмби. 1990 ондо бэ­еын тамирай факультет дүүргээд, Хэ­жэнгэ нютагай интернат-һургуулида барилдаанай тренерээр эльгээгдээб. Тэндэ нэгэ жэл ажаллаад байха­дам, Хориин аймагай Тээгдэ нютаг уриһан байгаа. Гурбан жэлэй турша­да ажаллааб, хоёр-гурбан үхибүүдни уласай мүрысөөндэ амжалта харуул­жа байгаа. Теэд зэрэлгээтэ 90-ээд онууд толгойем эрьюулжэ, хото го­род зөөхэ гэжэ шиидэһэмби. Улаан- Үдэдэ олимпиин халаанай спортын 10-дахи һургуулида орожо, жэл шахуу ажаллаад, 1995 ондо Степан Владимирович Калмыковой рек­тор байхада, БГУ-да хүдэлмэрилжэ эхилһэмби.

- Та олон жэлэй туршада Буряад хэлэ бэшэгэй факультедэй бэеын тамирай талаар деканай орлогшоор ажаллаат, намдашье багшалаат...

- 15 жэл соо буряад хэлэнэй факультедэй деканай орлогшоор ажаллааб. Буряад филологиин фа­культедэй багашуул ехэ һайнууд, журамтай, шанга бэетэй, булта хүдөөһөө ерэһэн үхибүүд байгаа ха юм даа. Хүдэлхэдэ, ехэ зохид һэн. Футболоор, басагадай дунда во­лейболоор, баскетболоор эрхим ко­мандануудай тоодо ябагша һэн. Нэ­гэнтэ бэшэ түрүүшын һууринуудые эзэлһэн. Столой теннисээр дүрбэн жэл һубарюулан, чемпионууд болоо. Тэрэ сагууд ехэ дулаанаар намда һанагдадаг.

2015 ондо табан эрдэмэй канди­дадые БГУ-гай Боохоной филиалда эльгээһэн байгаа. Тэдэнэй дунда би оролсооб. Тэндэ гурбан жэл соо за­хиралай орлогшоор ажаллааб. Теэд түрэл факультедээ ерэжэ, 2013 ондо нэгэ жэл соо деканаар хүдэлжэ тур­шааб. 2014 онһоо хойшо кафедрые даагшаар хүдэлмэрилнэб.

- Багшалхынгаа хажуугаар сүлөөтэ барилдаанай һоригшо ха юмта. Мүнөөшье тэрэ ажалаа орхёогүйт?

- Орхёогүйб. Дунда һургуулиин шаби ябахаһаа барилдаанда ябадаг хадаа барилдаан гээшэ минии һайн нүхэр гээд хэлэе. 10-аад спортын мастерые бэлдэнхэйб. Эгээн мэдээ- жэнь гэхэдэ, Цыден Дугаров юм. Сүлөөтэ барилдаанай хажуугаар тулал­даанай олон зүйлнүүдээр спортын мастер болодог. Ехэ шанга хүбүүн. Мүнөө Москвада ЦСКА-да тулалдаа­нуудай зүйлнүүдээр клубай даргаар ажаллажа байна. Тиихэдэ суута Ба­тор Очирович Цыренов мүн лэ ми­нии шаби. Буряад барилдаагаар мэ­дээжэ хүн гээшэ. Баяр Санжижапов - спортын мастер. Нэрлэхэ болоо һаа, яһала олон хүбүүд биил даа.

PS: Бэе тамирай багшанарые бэлдэжэ гаргадаг суута факультет дүүргэгшэдэй олонхи хубинь орон нютагтаа, гүрэн дотороо суутай зон болоод ябана ха юм даа. Дороһоо залуу халаан ургажа байна гээшэ. Эдэ зониие хэн һургааб? Багшанар юм ааб даа. Ноябриин 19-дэ Дээдэ һургуулинуудай багшанарай һайндэр тэмдэглэгдээ. Энэ уша- раар Батор Владимировичиие, кафедрын, мүн бүхы факультедэй багшанарые амаршалха байнаб- ди. Танай шабинар уласай һургуу- линуудаар таража, олондо ехэ хэрэгтэй ажал хэһээр бшуу. Элүүр энхэ, шанга бэетэй, тамир тэнхээтэй ябаха гэжэ үхибүүн наһанһаамнай һургана гээшэ.