Үзэхэдэ хэрэглэхэ үшөө нэгэ бүтээл

Буряад Уласай Улаан-Үдын һуралсалсалай эмхинүүдэй ажалшадай профсоюзай хорооной дэмжэлгээр хотын 91-дэхи «Строитель» хүүгэдэй сэсэрлиг «Амжалтын ханза» («Сундучок успеха») гэһэн түрүүшын фестиваль үнгэргэбэ.

Түрэл хэлэеэ хүүгэдтэ үзүүлхэдээ, өөрын зохёоһон һуралсалай хэрэгсэлнүүдые бүтээһэн буряад хэлэнэй багшанар сугларба. Дүршэл ехэтэй багшанар энэ урилдаанда хабаадахадаа, аяар 200 гаран бүтээл дурадхаһан байха юм. Мүнөө сагта эдирхэн хүүгэднай түрэл хэлэеэ юрэдөө мэдэнэгүй гэжэ хэлэхэдээ, хэнииешье гайхуулхагүйбди. Түргэн хүгжэһэн ажабайдалай юрьеэн соо бидэ буряадууд, мүн үшөөшье үсөөн тоото арад түрэл хэлэеэ алдаха туйлдаа хүрөөд байна. Тиимэһээ энэ бэрхэшээлтэ асуудал шиидхэхын тула элдэб янзын аргануудые хэрэг- лэжэ, туршажа байһамнай энэл даа.

Анха түрүүшынхиеэ үнгэргэг- дэһэн энэ фестивальда хабаадаха­даа, шангай 2-дохи һуури эзэлһэн Улаан-Үдэ хотын 15-дахи «Һолонго» сэсэрлигэй буряад хэлэнэй багша Сэсэгма Будаин болоно. Багшын ажалда тэрэ арба гаран жэлдэ хүдэлхэдөө, дүршэл ехэтэй бо­лонхой. Бугын нюдэндэл буригүй һайхан түрэл буряад хэлэеэ яажа хүүгэдтээ дамжуулхаб гэжэ үдэр бүри һанаата боложо ябадаг зоной нэгэн юм. Олон жэлэй туршада ухаа- гаа гүйлгэһэн ажалайнь дүн гэхэдэ, һуралсалай лэпбук гэһэн хэрэгсэл боложо үгэбэ. Тэрэнэй зохёоһон бүтээл буряад хэлэ заадаг багша­нарта яһала һайшаагдаһан байна.

Лэпбук гээшэ юун бэ?

Сэсэгма Будаинай дуулгаһаар, хүүгэдэй сэсэрлигтэ хэрэглэхэ багшын нэгэ арга - лэпбук - мүнөө үеын интерактивна папка, ном болоно. Досоонь олон сэдэбүүдээр харуулан ойлгуулха хэрэгсэлнүүд бии юм. Тэдэниие үхибүүд иишэ тиишэнь табижа, гараараа барижа, наадангаа hурана. Лэпбугууд шэнэ мэдэсэ түргөөр үгэжэ, үзэhэн юумэ хадуужа абахадань ехэ туhатай. Энэ харуулан ойлгуулха хэрэгсэлнүүд сэдэбээр хэгдэhэн, ехэ гоё түхэлтэй, үхибүүн бүхэнэй онсо мэдэсэдэ таарамжатай. Лэпбук – шэнэ мэдэсын, ойлгосын тон hайн зэмсэг - томо хүнэй ба үхибүүн хоёрой харилсаанай проектнэ ажаябуулга болоно (багша ба hурагша, түрэлхид ба үхибүүд).

Юундэ лэпбук хэрэгтэйб?

1. Сэдэбээр мэдэсэнүүдые, шэнэ үгэнүүдые үхибүүд хүнгэнөөр hанажа абана.
2. Дабталгын хэшээлнүүдтэ энэ эрхим арга болоно. Үхибүүн өөрөө гараараа барижа харуулхадаа, дуратайгаар дабтана.
3. Лэпбук зохёолго хадаа багша ба хүмүүжүүлэгшын, багша ба түрэлхидэй хамтын ажалай нэгэ түхэлынь гээшэ.

Лэпбук юугээрээ hайшаалтайб гэхэдэ, тэдэниие онсолон үзэхэ хэрэггүй: шэнэ мэдэсэнүүдые хадуулгажа байха үедэ хэрэглэжэ болоно, дабталгын үедэшье, тиихэдэ шалгалтын үедэшье хэрэглэжэ болоно.

Лэпбугууд ондо ондоо түрэлэй материалаар хэгдэhэн байдаг, жэшээлбэл: фетр, эhэгэй, хатуу ба зөөлэн саарhаар, бүдөөр хэжэ болоно. Сэсэгма Будаинай лэпбук фетрээр хэгдэhэн. Фетр хадаа янза бүриин үнгэтэй, зөөлэн, хэрэглэхэдэ аюулгүй, юумэ хэхэдэ, амархан материал болоно. Иимэ хэрэгсэлнүүд үхибүүдэй дура татана, гарыень нугархай, ухаан бодолыень хурса, hонор болгожо, хэлыень хүгжөөнэ.

Мүнөө компьютер ба Интерне­дэй хүгжэhэн үе сагта өөрын гараар хэгдэhэн лэпбугууд ехэ сэнтэй бай­на. Энэ наадан соо хүмүүжүүлгын, эрдэм ухаанай, хүгжөөлгын ехэ олон арганууд бии. Буряад хэлэ үзэхэдэ, энэ лэпбугай үүргэ сэгнэшэгүй, баг­шанарай ажалда тон хэрэгтэй юм. Үхибүүд шэнэ үгэнүүдые хүнгэнөөр hанажа абана, харилсаандаа хэрэ­глэнэ. Наадангаа hуража байхадаа, буряад хэлэ үзэхэ хүсэлынь бүришье ехэ болоно ха юм.

Дидактическа наадан: «Нэрлээд, тооло». Ахамад бүлгэм.

Зорилго: аман хэлэ хүгжөөхэ, холбоо үгэнүүдые хэлэжэ hургаха, диалог хэлэжэ hургаха, 5 хүрэтэр тоололго бэхижүүлгэ, үнгэнүүдые дабтаха.

Үгэнүүд: дэгэл, малгай, гутал, улаан, ногоон, хүрин, хүхэ, hайхан.

Холбоо үгэнүүд: улаан дэгэл (малгай, гутал), ногоон малгай (дэгэл, гутал), хүрин гутал (дэгэл, малгай), буряад дэгэл (гутал, малгай).

Хэрэгсэлнүүд: лэпбук, сэдэб «Хубсаhан» (буряад дэгэлнүүд, гуталнууд, малгайнууд, хургануудай нааданай хүүхэлдэй).

Байдал: хүүхэлдэй ерэнэ, нэрэ үгэгты, хубсаhа харуулжа нэрлэгты.

Нааданай ябаса:

- Сайн байна, минии нэрэ Дулма. Шинии нэрэ хэн бэ?

- Минии нэрэ Маша.

Дулма Машада хубсаhаяа харуул- жа нэрлэнэ.

- Энэ минии дэгэл (малгай, гутал).

Маша үгэнүүдые дабтана, hанажа абана.

- Энэ юун бэ?

- Энэ буряад малгай.

- Малгай ямар үнгэтэйб?

- Малгай улаан үнгэтэй.

- Шамда хэды малгай бииб?

- Намда 5 малгай бии.

Дидактическа наадан: «Үбэл». Ахамад бүлгэм.

Зорилго: аман хэлэ хүгжөөхэ, холбоо үгэнүүдые хэлэжэ hургаха, хөөрэжэ hургаха, үнгэнүүдые дабтаха.

Үгэнүүд: саhан, хүйтэн, үбэл, сагаан, шандаган.

Холбоо үгэнүүд: үбэл ерэбэ, хүйтэн болобо, саhан ороно, сагаан саhан.

Хэрэгсэлнүүд: лэпбук, сэдэб «Жэлэй дүрбэн саг», шандаган.

Байдал: Шандаган үбэлэй ой соо.

Нааданай ябаса: Үхибүүд ой соо үбэл ерээ гэжэ харуулха ёhотой. «Жэлэй дүрбэн саг» гэhэн сэдэб сооhоо үбэлые харуулан дэлгэжэ хөөрэнэ. Жэшээнь: Сагаан шандаган. Сагаан саhан. Үбэл ерэбэ. Хүйтэн болобо. Газар, модон саhаар хушагдаа.

PS: Иигэжэ хүүгэдэй урда хатархаһаа наагуур түрэл буряад хэлэеэ дамжуулха гэжэ олон багшанарнай оролдоно гээшэл даа. Бэрхэ багшанарай һайгаар, гэртэхинэй оролдолгоор Байгалай уһандал арюун тунгалаг буряад һайхан хэлэмнай сахигдан хүгжэхэ бэзэ гэжэ найдая!