Эхэ орондоо дуратайгаар

Түүхын баримтанууд

Захиралай орлогшо Елена Шираповна Алексеевагай хэлэһээр, өөрынгөө уялгые энэ эмхи зургаан аяар 65 жэлэй хугасаада наринаар бүтээжэ байнхай. Энэ саг соо нэрэниинь хэдэн дахин һэлгэгдэһэн юм. - Холын 1956 ондо уласай хүүгэдэй аяншалгын станци байгуулагдажа, Буряадайнгаа аяншалгын болон хизаар ороноо шэнжэлгын түб боложо үгөө һэн. Мүнөө сагта уялганууднай үргэн болоо. Энэ зүб гээд һанагдана. Патриотическа шэглэлээр үхибүүдые хүмүүжүүлгэ гээшэ аяншалга, спорт, хизаар ороноо шэнжэлгэгүйгөөр бүтэхэгүйл даа. Ургажа ябаа залуу халаанаа эдэ бүгэдэдэ адли тэгшээр дурлуулбал, ёһотойл эрхэтэд болохо, - гэжэ Елена Шираповна тэмдэглэнэ.

ХХ зуун жэлэй 1950-яад онуудаар аяншалгын болон хизаар ороноо шэнжэлгын ажал шэнээр һэргээгдэжэ эхилээ. Юуб гэхэдэ, Эсэгын дайнай урдахи жэлнүүдтэ энэ буянта хэрэг яһала үндэр хэмжээндэ табигдаһан байгаа. Шэнээр байгуулагдаһан хүүгэдэй станциин дэргэдэ нэн түрүүн аяншалга эмхидхэгшэдые бэлдэлгын семинарнууд үнгэргэгдэһэн байна. 1958 ондо Сибирь болон Алас Дурна зүгэй түлөөлэгшэд Улаан-Үдэдэ суглараа һэн. Һургалгын хэшээлнүүдэй удаа хэмжээ ябуулгада хабаадагшад Байгал далайн эрьедэ ошожо, абаһан дүй дүршэлөө харуулаа бэлэй. Эдир аяншалагшадые, хизаар ороноо шэнжэлэгшэдые бэлдэхын түлөө яһала һайн баазатай байһыень 1958 оной саарһа дансанууд гэршэлнэ. Станциин дэргэдэ 350 гаран үхибүүд хүмүүжүүлэгдэдэг байгаа. Буряадайнгаа бүхы һургуулинуудтай нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлдэг байһаниинь эли. Юуб гэхэдэ, станциин мэргэжэлтэд жэлэй хугасаада хүүгэдые 36 дахин байгаалиин энгэртэ гаргаһан байна. Бүхыдөө 1200 гаран һурагшад хабаадуулагдаа. Саг зуурын аяншалгын гурбан баазада 7 мянганһаа үлүү хүнүүд элдэб хэрэгсэлнүүдээр хангагдаһан.

- Станциин мэргэжэлтэдые аймагуудта халуунаар угтан абадаг һэн. Ганса 1958 оной үедэ хүдөөдэ 10 слёт тэдэ эмхидхээ, хажуугаарнь хизаар ороноо шэнжэлэлгын үзэсхэлэн олоной анхаралда дурадхагдаа. Тэрэ үедэ станцида хизаар ороноо шэнжэлэлгын багшаар хүдэлхэеэ Эрих Эдуардович Пильман ороо һэн. Энэ хүнэй ашаар һурагшад байгаалиин үзэгдэлнүүдые үзэжэ, ан амитануудые, ногоо ургамал шэнжэлжэ эхилээ. Энэ ажал хэрэгтэ бүри олон үхибүүд хабаадуулагдадаг болоо һэн, - гэжэ эмхи зургаанайнгаа хүнгэн бэшэ түрүүшын алхамууд тухай Елена Алексеева һануулба. 1961 ондо Баргажанай аймагай Максимиха һууринда станциин хүдэлмэрилэгшэдэй ашаар аяншалгын майхануудай лагерь бодхоогдоо. Эндэ ганса үхибүүд амардаг бэшэ, багшанаршье дүй дүршэлөө дээшэлүүлжэ, энэ талаар ажал өөһэдын аймагуудта үргэнөөр ябуулагдажа эхилээ ааб даа.

 Заншалаа алдаагүй

 - Түүхын хуудаһануудые ираад үзэхэдэ, манай эмхиин аха захатан үхибүүдые аяншалгада, хизаар ороноо шэнжэлэлгэдэ һургадаг ажалтай байһан юм. Уданшьегүй Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадаһан ветерануудта туһа үзүүлдэг болоо. Тэрэл үедэ бэдэрэлгын ажалай эдэбхитэйгээр ябуулагдажа эхилхэдэ, мэргэжэлтэднай хамсыгаа шуун ороо гэхэдэ, алдуу болохогүй. Мүнөөдэрэй байдал харабал, бидэ эдэ ажалнуудые үргэлжэлүүлһээрбди, - гэжэ Елена Алексеева мэдүүлнэ. Эхэ орондоо дуратайгаар хүмүүжүүлгын, аяншалгын ба тамирай нөөсын түб нэмэлтэ һуралсалай ехэ эмхинүүдэй нэгэн болонхой. Аяншалга, зүг шэгээ зүбөөр бэдэрэлгэ, харгы дээрэ аюулгүй байдал тогтоолго, хизаар ороноо шэнжэлэлгэ гэхэ мэтэ шэглэлнүүдээр үхибүүдые һургана. Гадна һургуулиин музейнүүд, “Юнармия”гэһэн бүхэроссиин нэгэдэл, хасагай һургаал гэжэ шэглэлнүүдээр ажал ябуулагдана. Түбэй захирал Даша Бальжинович Кырмыгеновэй тэмдэглэһээр, эдэмнай хуу бултадаа нягта харилсаа холбоотой, үхибүүдые хүмүүжүүлгэдэ тон шухала шэглэлнүүд болоно бшуу.

 - Һүүлэй үедэ патриотическа хүмүүжүүлгэдэ ехэ анхарал хандуулагдана. Алас Дурна зүгтэ эгээл томо гэжэ тоологдодог “Авангард” түб эндээ бодхоожо шадаабди. Стеклозавод һууринда оршодог һургалгын түб шэнээр оньһожоруулагдаа. Тэндэмнай 10-дахи классай хүбүүд сэрэгтэ бэлэдхэл гарана. “Авангардын” дэргэдэ бэдэрэлгын отряд хүдэлнэ. “Юнармия” гэһэн бүхэроссиин нэгэдэлые улас дотороо нэбтэрүүлнэбди, манай мэргэжэлтэд бүхы аймагуудаар энэ ажал ябуулна. “Авангардын” хажууда плац дутана. 2021 ондо энээниие хэхэ түсэбтэйбди. Улаан-Үдын сэрэгэй нэгэ часть туһалха болоо. Мүн хасагуудтай нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлнэбди. Дунда һургуулинуудта хасагай классууд байгуулагданхай, - гэжэ Даша Бальжинович хөөрэнэ. Нөөсын түбтэ харгы дээрэ аюулгүй ябаха талаар һуралсал ба олон тоото һонирхолтой урилдаанууд эмхидхэгдэнэ. Эндэ дунда һургуулиин үхибүүдһээ гадна хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй шабинар хабаадуулагдана. Хизаар ороноо шэнжэлхэ шэглэлээр һургуулиин музейнүүдтэй дүтэ харилсаан байгуулагданхай.

“Нюуса тобшо”, “Минии гэр бүлын заншал ба түүхэ”, “Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайн үхибүүдэй зурагууд дээрэ” гэхэ мэтэ урилдаанууд үхибүүд болон багшанарые һонирхуулна. - 1950-яад онуудта манай эмхи зургаанай байгуулагдахадань, мэргэжэлтэднай аяншалгын азануудтай хүн зониие танилсуулан һургадаг бэлэй. Харин мүнөө энэ ажал шэнээр ябуулжа эхилээбди. Юуб гэхэдэ, улас доторнай аяншалга эмхидхэдэг хүнүүд оройдоошье хэжэ байһан ажалаа ойлгоногүй, өөһэдөө юушье мэдэнэгүй. Тиимэһээ тэдэниие һургажа эхилхэ гэжэ түсэблөөбди. Байгалай аяншалгын һургуулиин 2-дохи халаан удангүй нээгдэхэ, - гэжэ Даша Бальжинович хэлэнэ. Буряад Уласай патриотическа хүмүүжүүлгын, аяншалгын ба тамирай нөөсын түб үхибүүдые үндылгэн хүмүүжүүлгэдэ ехэхэн хубитаяа оруулһаар.